Pólitísk endurgjaldssjónarmið 19. apríl 2006 00:01 Skipun nýs dómara í Hæstarétt hefur trúlega komið fæstum á óvart sem á annað borð þekkja til. En með þeirri ákvörðun veitingavaldsins var umsögn Hæstaréttar sniðgengin þriðja skiptið í röð. Í Hæstarétti eiga aðeins að sitja allra fremstu menn í lögum. Þeir sem þangað veljast þurfa á hverjum tíma, eftir því sem kostur er, að endurspegla reynslu á sviði dómsstarfa, fræðimennsku og lögmennsku. Þó að þannig standi á að við þrjár skipanir í röð hafi verið gengið framhjá áliti Hæstaréttar eða meirihluta hans verða þær sannarlega ekki allar lagðar að jöfnu. En framhjá hinu verður ekki horft að einvörðungu þarf tvær skipanir af þessu tagi í viðbót til þess að þeir skipi meirihluta í réttinum sem teknir hafa verið framfyrir þá sem Hæstiréttur sjálfur hefur talið fremsta. Í þessu ljósi er ekki óeðlilegt að til íhugunar komi hvort taka eigi til endurskoðunar þann feril sem liggur til grundvallar þessum mikilvægu ákvörðunum. Það kann að vera nauðsynlegt í þeim tilgangi að endurvekja traust. Á hinn bóginn er ljóst að það er ekki einfalt mál. Til þess að gæta allrar sanngirni má ef til vill líta svo á að síðasta skipunin hafi verið einhvers konar endurgjald fyrir þær tvær síðustu. Í því sambandi er vert að hafa í huga að þeir tveir dómarar sem síðast voru skipaðir mæltu með að sá kostur væri opinn fyrir ráðherra meðan meirihlutinn taldi annan umsækjanda afgerandi hæfastan. Afstaða meirihluta réttarins verður ekki hrakin með rökum. Hæfasti umsækjandinn fékk ekki embættið. Um það verður varla deilt. En ákvörðun veitingavaldsins mun þó ekki sæta gagnrýni með sama hætti og við fyrri skiptin tvö. Þó að jafnréttissjónarmið eigi ekki við að lögum í þessu tilviki þar sem einn umsækjandi var augljóslega hæfastur munu einhverjir af gagnrýnendum fyrri skipana ugglaust vísa til slíkra sjónarmiða. Hitt mun þó sennilega skipta meira máli í reynd að pólitískir andstæðingar veitingavaldsins líta á nýja hæstaréttardómarann jákvæðari pólitískum augum en hina fyrri. Þannig verður sjónarmiðið um pólitískt endurgjald mikilvægara þeim hagsmunum að skipa hæfasta umsækjandann. Vissulega er það svo að dómurinn má ekki missa traust fyrir þær sakir að þar sitji menn of einhæfra lífsskoðana. Í því ljósi má segja að niðurstaðan nú sé skiljanleg. En þann lærdóm má helstan draga af röð þriggja síðustu skipana dómara í Hæstarétt hversu fráleitt það væri að færa skipun dómara inn í sali Alþingis. Tillögur í þá veru hafa oft sinnis verið fluttar. En næsta augljóst er að slík breyting myndi einvörðungu leiða til þess að endurgjaldssjónarmiðið yrði allsráðandi við ákvarðanir um þessi efni. Þvert á móti er mikilvægt að koma skipunum hæstaréttardómara út úr ferli víxlverkana pólitískra endurgjaldssjónarmiða. Hvernig sem á þessi mál er litið þarf að koma því svo fyrir á nýjan leik að hæfnissjónarmiðin sitji í fyrirrúmi. Ýmsar leiðir geta komið þar til álita. Ekki er til að mynda einsýnt að Hæstiréttur eigi einn að hafa hæfnismatið með höndum. Til álita kæmi að fela það hlutverk hæfustu mönnum á helstu starfssviðum lögfræðinga. En umfram allt er mikilvægt að endanleg ábyrgð á ákvörðunum verði bæði skýr og persónuleg þó að hún yrði hugsanlega meira bundin en nú er. Í raun ætti því ekki að vera þörf grundvallarbreytinga í þessu efni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Þorsteinn Pálsson Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun
Skipun nýs dómara í Hæstarétt hefur trúlega komið fæstum á óvart sem á annað borð þekkja til. En með þeirri ákvörðun veitingavaldsins var umsögn Hæstaréttar sniðgengin þriðja skiptið í röð. Í Hæstarétti eiga aðeins að sitja allra fremstu menn í lögum. Þeir sem þangað veljast þurfa á hverjum tíma, eftir því sem kostur er, að endurspegla reynslu á sviði dómsstarfa, fræðimennsku og lögmennsku. Þó að þannig standi á að við þrjár skipanir í röð hafi verið gengið framhjá áliti Hæstaréttar eða meirihluta hans verða þær sannarlega ekki allar lagðar að jöfnu. En framhjá hinu verður ekki horft að einvörðungu þarf tvær skipanir af þessu tagi í viðbót til þess að þeir skipi meirihluta í réttinum sem teknir hafa verið framfyrir þá sem Hæstiréttur sjálfur hefur talið fremsta. Í þessu ljósi er ekki óeðlilegt að til íhugunar komi hvort taka eigi til endurskoðunar þann feril sem liggur til grundvallar þessum mikilvægu ákvörðunum. Það kann að vera nauðsynlegt í þeim tilgangi að endurvekja traust. Á hinn bóginn er ljóst að það er ekki einfalt mál. Til þess að gæta allrar sanngirni má ef til vill líta svo á að síðasta skipunin hafi verið einhvers konar endurgjald fyrir þær tvær síðustu. Í því sambandi er vert að hafa í huga að þeir tveir dómarar sem síðast voru skipaðir mæltu með að sá kostur væri opinn fyrir ráðherra meðan meirihlutinn taldi annan umsækjanda afgerandi hæfastan. Afstaða meirihluta réttarins verður ekki hrakin með rökum. Hæfasti umsækjandinn fékk ekki embættið. Um það verður varla deilt. En ákvörðun veitingavaldsins mun þó ekki sæta gagnrýni með sama hætti og við fyrri skiptin tvö. Þó að jafnréttissjónarmið eigi ekki við að lögum í þessu tilviki þar sem einn umsækjandi var augljóslega hæfastur munu einhverjir af gagnrýnendum fyrri skipana ugglaust vísa til slíkra sjónarmiða. Hitt mun þó sennilega skipta meira máli í reynd að pólitískir andstæðingar veitingavaldsins líta á nýja hæstaréttardómarann jákvæðari pólitískum augum en hina fyrri. Þannig verður sjónarmiðið um pólitískt endurgjald mikilvægara þeim hagsmunum að skipa hæfasta umsækjandann. Vissulega er það svo að dómurinn má ekki missa traust fyrir þær sakir að þar sitji menn of einhæfra lífsskoðana. Í því ljósi má segja að niðurstaðan nú sé skiljanleg. En þann lærdóm má helstan draga af röð þriggja síðustu skipana dómara í Hæstarétt hversu fráleitt það væri að færa skipun dómara inn í sali Alþingis. Tillögur í þá veru hafa oft sinnis verið fluttar. En næsta augljóst er að slík breyting myndi einvörðungu leiða til þess að endurgjaldssjónarmiðið yrði allsráðandi við ákvarðanir um þessi efni. Þvert á móti er mikilvægt að koma skipunum hæstaréttardómara út úr ferli víxlverkana pólitískra endurgjaldssjónarmiða. Hvernig sem á þessi mál er litið þarf að koma því svo fyrir á nýjan leik að hæfnissjónarmiðin sitji í fyrirrúmi. Ýmsar leiðir geta komið þar til álita. Ekki er til að mynda einsýnt að Hæstiréttur eigi einn að hafa hæfnismatið með höndum. Til álita kæmi að fela það hlutverk hæfustu mönnum á helstu starfssviðum lögfræðinga. En umfram allt er mikilvægt að endanleg ábyrgð á ákvörðunum verði bæði skýr og persónuleg þó að hún yrði hugsanlega meira bundin en nú er. Í raun ætti því ekki að vera þörf grundvallarbreytinga í þessu efni.
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun