Niðurgreiddir bílar

Margir virðast afar sannfærðir um að bílar og bensín séu afar skattpínd fyrirbæri. Kannski ekki að ósekju. Þegar bensínlítrinn er greindur niður í krónur kemur vissulega á daginn að flestar þeirra enda hjá Ríkinu. Sömuleiðis hvíla fjölmörg gjöld á bílunum sjálfum, vörugjöld, bifreiðagjöld og þungaskattar. Fljótt á litið virðast því hagsmunaaðilar bíleigenda hafa nokkuð til síns máls. Ríkið skattpínir bíleigendur, en samt halda allir áfram að keyra. Fólkið hefur valið einkabílinn.

Í þessu öllu gleymist stundum að bíleigendur fá allt vegakerfið, með öllum sínum götum, vegum, brúm, mislægu gatnamótum og göngum meira og minna endurgjaldslaust frá ríkinu. Vegakerfið er sósíalískt. Allir borga fullt og fá fullt til baka.

En hvort skyldu tekjur af bílum og bensíni vera meiri eða minni en kostnaður samfélagsins af vegakerfinu? Sé til dæmis litið til ársins 2007 voru tekjur af vörugjöldum af bílum og bensíni, olíugjaldi, bifreiðagjaldi og þungasköttum samtals 32,4 milljarðar. Útgjöld hins opinbera til vegakerfisins námu samkvæmt Hagstofu Íslands 33,7 milljörðum. Á árunum 2000-2006 voru tekjur og útgjöld almennt líka svipað há.

Sé litið til ársins 2008 námu sérstakir skattar af bílum og bensíni 28,5 milljarði en eytt var í vegakerfið fyrir 44,6 milljarða. Á sjálfu hrunárinu var því eytt 150 krónum fyrir hverjar hundrað sem komu inn.

Á því eru vitanlega til skýringar, bílainnflutningur lagðist af og fólk keyrði minna. Á sama tíma voru margar þeirra atvinnuskapandi aðgerða sem boðaðar voru oftar en ekki framkvæmdir sem einmitt sneru að uppbyggingu og viðhaldi vegakerfisins, til dæmis endurgerð nokkurra gatnamóta í Reykjavík, sem eins og svo oft áður áttu að liðka fyrir umferð. Bílaumferð, vitanlega.

Bíleigendur hafa sem sagt á undanförnum árum ekki lagt meira í sameiginlega sjóði samfélagsins en það sem kostaði að byggja upp og reka þá vegi sem þeir keyra á.

Það er ekki þar með sagt að öll þau gjöld sem lögð eru á bíleigendur séu skynsamleg. Vörugjöld á bifreiðar eru þannig fremur heimskulegur skattur. Þau gera það að verkum að dýrara er fyrir fólk að eignast nýjan bíl, sem oft er öruggari og umhverfisvænni en sá eldri, en það er ekki svo dýrt að keyra hann þegar hann hefur verið keyptur.

Vörugjöld á bíla eru þannig álíka góð hugmynd í baráttu gegn bílaumferð og hlaðborð eru í baráttunni gegn ofáti.

Það væri skref í rétta átt að leggja af vörugjöldin og innheimta þessar upphæðir einfaldlega í gegnum bensínið. Bensínskattar eru umhverfisvænir, þeir hvetja fólk til að draga úr akstri. Hins vegar hafa þeir sína vankanta. Þannig er til dæmis ekki mikill kostnaðarmunur á því að keyra Miklubrautina í Reykjavík á háannatímum eða milli tveggja bæja í Skagafirði um miðja nótt. Þetta er þrátt fyrir að vegakerfið í fyrra tilfellinu hefur vart undan á meðan skagfirski vegfarandinn er líklega sá eini á veginum. Til viðbótar hefur Reykvíkingurinn val um aðra ferðakosti, meðan sama verður ekki sagt um Skagfirðinginn. Það væri því rökréttast að rukka Skagfirðinginn margfalt minna fyrir veganotkun hans.

Ein leið til þess er að taka upp beina gjaldtöku, eins og í Hvalfjarðargöngunum, í mun meiri mæli en nú er gert. Hollendingar hafa farið enn aðra leið, þar verða menn rukkaðir fyrir hvern ekinn kílómetra, háð því hvar og hvenær sé ekið og á hvernig bíl.

Skiljanlega geta menn haft áhyggjur af persónuvernd slíkra lausna en þau mál má leysa sé vilji til þess. Kostirnir við slíka gjaldtöku eru hins vegar gríðarlegir. Umferðarteppur á háannatímum myndu snarminnka eftir því sem fleiri kysu að ferðast saman eða seinkuðu ferðum sínum. Vegakerfið mundi því nýtast miklu betur.

Tillögur um hvers kyns bein afnot af vegakerfinu kalla ítrekað fram á þau viðbrögð að verið sé að „refsa" bíleigendum. Sú orðræða er furðuleg. Eru kvikmyndahúsin að refsa bíóáhugamönnum? Eru bókabúðir að refsa lestrarhestum með því að rukka fyrir bækur? Síðan hvenær er það refsing að rukka fólk fyrir þá þjónustu sem það kýs að nýta sér?