Pólitík eða gæði Ólafur Þ. Stephensen skrifar 12. maí 2012 06:00 Vísindarannsóknir á Íslandi eru fjársveltar. Þar að auki er alltof stórum hluta þeirra takmörkuðu fjármuna sem þó eru til úthlutað pólitískt, en ekki eftir gæðum rannsóknanna eða hæfni vísindamannanna. Þetta var kjarninn í málflutningi Þórólfs Þórlindssonar prófessors í samtali í Fréttablaðinu í fyrradag. Þórólfur er einn 544 vísindamanna sem skrifað hafa undir áskorun til Katrínar Jakobsdóttur menntamálaráðherra um að efla samkeppnissjóði, þar sem notað er jafningjamat við úthlutun fjár til rannsókna. Það þýðir í stuttu máli að alþjóðlegur hópur óháðra vísindamanna metur umsóknir um styrki áður en ákveðið er hvaða rannsóknir skuli styrktar. Hér á landi er um það bil 16% opinbers rannsóknafjár úthlutað með þessum hætti, samanborið við 30-40% í hinum norrænu ríkjunum og 85% í Bandaríkjunum. Talsverðum hluta þessa fjár er úthlutað úr sjóðum þar sem fulltrúar hagsmunaaðila eða stjórnmála úthluta peningum út frá öðrum viðmiðum en gæðum rannsóknanna. Afgangurinn, 84%, fer beint til rannsóknastofnana eða verkefna, iðulega án nauðsynlegs gæðamats og -eftirlits. Í áskorun vísindamannanna er vísað til nýlegra draga að skýrslu Vísinda- og tækniráðs um einföldun á vísinda- og nýsköpunarkerfinu. Í henni segir meðal annars: „Greining á fjárveitingum sýnir glöggt að framlög eru ekki byggð á heildstæðri stefnu um markmið fjárveitinga, heldur á staðbundnum þörfum stofnana, atvinnugreina og byggðarlaga." Þar eru ennfremur færð rök fyrir því að stuðningur við vísindi og nýsköpun á Íslandi sé fastur í úreltum hugsunarhætti þar sem einblínt er á nýtingu náttúruauðlinda og styrki til rannsókna í hefðbundnum greinum á borð við landbúnað og sjávarútveg, en þekkingariðnaðurinn fær takmarkaðan stuðning. „Vaxandi nauðsyn á sjálfbærri nýtingu náttúruauðlinda takmarkar mjög þá verðmætasköpun sem fram að þessu hefur byggt á aukinni sókn í þær. Verðmætasköpun verður því að byggja á hugviti fremur en að auka nýtingu á náttúruauðlindum," segir í skýrsludrögunum. Við þurfum að komast út úr þessu kerfi þar sem einstakar atvinnugreinar einoka stóran hluta þeirra takmörkuðu fjármuna sem eru til ráðstöfunar í vísindarannsóknir vegna einhvers konar sögulegrar hefðar og stofnanir bítast um peninga á forsendum byggðapólitíkur ekki síður og jafnvel fremur en á forsendum gæða og framlags til vísindanna. Æskilegast væri auðvitað að hægt væri að auka verulega framlög til vísindarannsókna. Á meðan staðan er jafnþröng í ríkisfjármálunum og raun ber vitni er lágmarkskrafa að miklu stærri hluti peninga skattgreiðenda verði færður í samkeppnissjóði, þar sem beztu hugmyndirnar um rannsóknir í þágu verðmætasköpunar keppa á jafnréttisgrundvelli. Þannig sitja hefðbundnar greinar og vaxtargreinarnar við sama borð og fé skattgreiðenda nýtist betur. Svo er spurning hvort Katrín Jakobsdóttir og samráðherrar hennar – því að þeir þurfa margir að koma að verkefninu – hafi pólitískan kjark og þor til að hrista duglega upp í núverandi kerfi. Þar dugar ekkert minna en gagnger uppstokkun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Mest lesið Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Gerum betur Hilmar Björnsson Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir Skoðun
Vísindarannsóknir á Íslandi eru fjársveltar. Þar að auki er alltof stórum hluta þeirra takmörkuðu fjármuna sem þó eru til úthlutað pólitískt, en ekki eftir gæðum rannsóknanna eða hæfni vísindamannanna. Þetta var kjarninn í málflutningi Þórólfs Þórlindssonar prófessors í samtali í Fréttablaðinu í fyrradag. Þórólfur er einn 544 vísindamanna sem skrifað hafa undir áskorun til Katrínar Jakobsdóttur menntamálaráðherra um að efla samkeppnissjóði, þar sem notað er jafningjamat við úthlutun fjár til rannsókna. Það þýðir í stuttu máli að alþjóðlegur hópur óháðra vísindamanna metur umsóknir um styrki áður en ákveðið er hvaða rannsóknir skuli styrktar. Hér á landi er um það bil 16% opinbers rannsóknafjár úthlutað með þessum hætti, samanborið við 30-40% í hinum norrænu ríkjunum og 85% í Bandaríkjunum. Talsverðum hluta þessa fjár er úthlutað úr sjóðum þar sem fulltrúar hagsmunaaðila eða stjórnmála úthluta peningum út frá öðrum viðmiðum en gæðum rannsóknanna. Afgangurinn, 84%, fer beint til rannsóknastofnana eða verkefna, iðulega án nauðsynlegs gæðamats og -eftirlits. Í áskorun vísindamannanna er vísað til nýlegra draga að skýrslu Vísinda- og tækniráðs um einföldun á vísinda- og nýsköpunarkerfinu. Í henni segir meðal annars: „Greining á fjárveitingum sýnir glöggt að framlög eru ekki byggð á heildstæðri stefnu um markmið fjárveitinga, heldur á staðbundnum þörfum stofnana, atvinnugreina og byggðarlaga." Þar eru ennfremur færð rök fyrir því að stuðningur við vísindi og nýsköpun á Íslandi sé fastur í úreltum hugsunarhætti þar sem einblínt er á nýtingu náttúruauðlinda og styrki til rannsókna í hefðbundnum greinum á borð við landbúnað og sjávarútveg, en þekkingariðnaðurinn fær takmarkaðan stuðning. „Vaxandi nauðsyn á sjálfbærri nýtingu náttúruauðlinda takmarkar mjög þá verðmætasköpun sem fram að þessu hefur byggt á aukinni sókn í þær. Verðmætasköpun verður því að byggja á hugviti fremur en að auka nýtingu á náttúruauðlindum," segir í skýrsludrögunum. Við þurfum að komast út úr þessu kerfi þar sem einstakar atvinnugreinar einoka stóran hluta þeirra takmörkuðu fjármuna sem eru til ráðstöfunar í vísindarannsóknir vegna einhvers konar sögulegrar hefðar og stofnanir bítast um peninga á forsendum byggðapólitíkur ekki síður og jafnvel fremur en á forsendum gæða og framlags til vísindanna. Æskilegast væri auðvitað að hægt væri að auka verulega framlög til vísindarannsókna. Á meðan staðan er jafnþröng í ríkisfjármálunum og raun ber vitni er lágmarkskrafa að miklu stærri hluti peninga skattgreiðenda verði færður í samkeppnissjóði, þar sem beztu hugmyndirnar um rannsóknir í þágu verðmætasköpunar keppa á jafnréttisgrundvelli. Þannig sitja hefðbundnar greinar og vaxtargreinarnar við sama borð og fé skattgreiðenda nýtist betur. Svo er spurning hvort Katrín Jakobsdóttir og samráðherrar hennar – því að þeir þurfa margir að koma að verkefninu – hafi pólitískan kjark og þor til að hrista duglega upp í núverandi kerfi. Þar dugar ekkert minna en gagnger uppstokkun.
Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir Skoðun
Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir Skoðun