Blað brotið í baráttunni við eyðniveiruna Kjartan Hreinn Njálsson skrifar 30. mars 2019 10:30 Timothy ?Ray Brown. Þrátt fyrir mikinn og góðan árangur í baráttunni við heimsfaraldur eyðniveirunnar hafa aðeins tveir einstaklingar verið læknaðir af HIV-smiti. Sá fyrri hefur ætíð verið kallaður Berlínarsjúklingurinn, en heitir réttu nafni Timothy Ray Brown. Á þeim 12 árum sem liðin eru frá lækningu Browns hafa læknar og vísindamenn víða um heim freistað þess að endurtaka leikinn og þann 5. mars tilkynnti hópur lækna í Lundúnum að loks hefði annar einstaklingur verið læknaður með sömu aðferð og Brown tólf árum áður. Sá einstaklingur hefur ekki viljað láta greina frá nafni sínu, og er enn sem komið er kallaður Lundúnasjúklingurinn. Eyðniveiran, og hnattrænn faraldur hennar, hefur á undanförnum áratugum verið ótæmandi uppspretta hræðslu og válegra tíðinda. Veiran hefur haft bein áhrif á líf tugmilljóna einstaklinga á öllum aldri, á öllum stigum samfélagsins, og í öllum heimsins hornum. Með þessa staðreynd í huga er ótrúlegt að hugsa til þess að aðeins 38 ár eru síðan veiran skaut fyrst upp kollinum í rannsóknarstofum vísindamanna hjá Miðstöð sjúkdómavarna í Bandaríkjunum. Síðan þá hefur HIV, sem veldur hæggengu niðurbroti ónæmiskerfisins, dregið í kringum 40 milljónir manna til dauða. Þetta eru í kringum 3 þúsund dauðsföll á dag, fyrir hvern dag síðan veiran uppgötvaðist í júní árið 1981. Engin veira hefur verið rannsökuð af jafn miklum krafti og HIV. Erfitt er að ímynda sér veiru sem hefur á jafn skömmum tíma skotið svo kirfilega rótum í meðvitund fólks. Um leið hafa vísindamenn háð langa, og oft á tíðum árangurslitla, baráttu við veiruna. Afrakstur þessarar miklu vinnu er þó einstakur. Með hjálp andretróveirulyfja getur smitaður einstaklingur í dag lifað nær eðlilegu lífi. Lífslíkur þeirra sem smitaðir eru af HIV nálgast nú lífslíkur ósmitaðra. Breska læknateymið sem annaðist Lundúnasjúklinginn greindi frá niðurstöðum sínum í vísindaritinu Nature snemma í þessum mánuði, en þar kom í ljós að veiran greindist ekki lengur í sjúklingi þeirra, 18 mánuðum eftir að hann hætti að taka andretróveirulyf. Læknarnir sjálfir vilja síður kalla þennan árangur „lækningu“ og kjósa þess í stað að tala um „langtíma bælingu HIV“. Þeir binda vonir við að veiran muni ekki greinast í einstaklingum aftur, rétt eins og tilfellið er hjá Berlínarsjúklingnum sem hefur í rúman áratug verið svo gott sem ósmitaður. Lundúnasjúklingurinn tilheyrir hópi 36 einstaklinga sem fengu sömu, eða svipaða, meðferð. Í þessum hópi eru nokkrir sem ekki hafa greinst með smit í rúmlega sex mánuði.HIV-veiran.Vísir/GettyLífeðlisfræðilegir eiginleikar HIV-veirunnar, eins og há tíðni stökkbreytinga og nær fordæmalaus hæfni hennar til að sýkja og drepa ónæmisfrumur, hefur gert vísindamönnum erfitt fyrir. Þar sem HIV sneiðir hjá og drepur náttúrulegar varnir líkamans hafa tilraunir til að þróa bóluefni skilað litlum árangri. Enn sem komið er eru andretróveirulyf besta leiðin til að halda veirunni í skefjum, og þá aðeins eftir smit. Berlínar- og Lundúnasjúklingurinn eiga margt sameiginlegt. Báðir voru á andretróveirulyfjum þegar þeir þróuðu með sér lífshættulegt eitlakrabbamein. Eftir að hefðbundin úrræði við krabbameini báru ekki árangur ákváðu læknarnir að reyna mergskipti. Blóð mannanna var eyðilagt með stórum skömmtum af frumudrepandi lyfjum og heilskönnun líkamans. Nýju blóði var sprautað í líkama þeirra – blóði sem virkjaði beinmerg til að framleiða nýjar og heilbrigðar blóðfrumur. Í tilfelli Lundúnasjúklingsins notuðu læknarnir blóðgjöf úr einstaklingi sem hafði tiltekna stökkbreytingu í geninu CCR5. Undir venjulegum kringumstæðum, í kringum 99 prósentum einstaklinga, stýrir CCR5 myndun próteins sem virkar sem dyr á ytra lagi frumna sem HIV getur gengið nokkuð óhindrað í gegnum. Blóðið sem Lundúnasjúklingurinn fékk kom frá einstaklingi sem er með stökkbreytingu í CCR5 sem hamlar inngöngu HIV. Þetta er í annað sinn á afar skömmum tíma sem CCR5-genið kemst í fréttirnar. Þessi tiltekna stökkbreyting í CCR5 er sú stökkbreyting sem kínverski erfðafræðingurinn He Jiankui freistaði þess að framkalla í fósturvísum með hjálp CRISPR-erfðabreytingatækninnar. Fyrr á þessu ári fæddust tvíburastúlkur sem báru hannaða erfðabreytingu Jiankui. Tilraunir hans hafa verið fordæmdar á þeim grundvelli að vera með öllu siðlausar og áhættusamar í ljósi þess að erfðabreytingatæknin er engan veginn örugg til að nota með þessum hætti. Þó svo að tilraunir breska læknateymisins hafi sannarlega borið árangur þá er ólíklegt að þær og tilfelli Berlínarsjúklingsins muni leiða til stórtækra breytinga í því hvernig HIV-smit er meðhöndlað. Báðir einstaklingar voru langt leiddir þegar ákveðið var að reyna mergskipti – þeir voru í raun við dauðans dyr – og slík aðgerð getur verið afar áhættusöm og varla réttlætanleg í flestum tilfellum þegar kúr andretróveirulyfja getur skilað jafn góðum árangri og raun ber vitni. Þó eru líkur á að mergskipti með blóðgjöf einstaklings með breytingu í CCR5 muni reynast þeim vel sem eru í sömu sporum og sjúklingarnir tveir voru í. Daginn eftir að breska læknateymið kynnti niðurstöður sínar birti annar hópur vísindamanna niðurstöður sem gefa til kynna að tveir aðrir HIV-smitaðir einstaklingar, sem einnig glímdu við blóðfrumukrabbamein, hefðu hlotið sambærilega meðferð og bæru ekki lengur merki þess að vera HIV-smitaðir. Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Vísindi Mest lesið Kona á fertugsaldri lést í slysinu á Sæbraut Innlent Helga Mogensen látin Innlent Vegfarandinn er látinn Innlent Hámhorfa Netflix og hanga í síma en gleyma börnunum Innlent Göngubrúin átti að vera tilbúin í síðasta lagi í sumar Innlent „Dapurleg framkoma“ fólks á vettvangi banaslyss umhugsunarefni Innlent Lilja í uppáhaldi eftir að hún húðskammaði Arnar Innlent „Þetta er eiginlega bankahrun karlmennskunnar“ Innlent Segir komið í veg fyrir að einkabíll fái eðlilegt pláss í Reykjavík Innlent Rangt af Netflix að halda því fram að Baby Reindeer væri „sönn saga“ Erlent Fleiri fréttir Ísraelsher ræðst inn í Líbanon Saka rússneskan flugmann um „ófagmannlega“ hegðun „Fordæmalausar“ hörmungar eftir Helenu Sérsveitarmenn gera áhlaup á Líbanon í undirbúningi innrásar Fyrsti sigur hægriöfgaflokks frá seinna stríði Mun boða til kosninga um leið og hann tekur við Rangt af Netflix að halda því fram að Baby Reindeer væri „sönn saga“ Þrjátíu fórust í einni sýslu í Norður-Karólínu Ísraelar herja á miðborg Beirút Frelsisflokkurinn stærstur í Austurríki Ísrael gerir loftárásir á Jemen Hera Björk segir frá raunum sínum í Georgíu Fólk stekkur á milli húsþaka til að komast lífs af Átta ára drengur skotinn í höfuð og andlit Fimmtán látnir í nýjustu árásum Ísraelshers Segir Harris veika á geði Segir Ísrael í fullum rétti á að verja sig frá Hezbollah Minnst 66 látnir eftir flóð í Nepal Kallar eftir stuðningi allra múslima við Hezbollah Neyddist til að aflífa 125 krókódíla í útrýmingarhættu Öllum flugferðum til Beirút aflýst Stefnir í sögulegan sigur hægriöfgaflokks í Austurríki Drakk beint úr könnunni og svelgdist á Leiðtogi Hezbollah allur Loftárásir á meint vopnabúr Hezbollah í Beirút Orbán ber til baka ummæli ráðgjafa um uppgjöf fyrir Rússum Tugir látnir í fjórum ríkjum af völdum Helenar Borgarstjóri New York lýsir yfir sakleysi sínu Netanjahú sagðist mættur til að svara „lygum“ annarra þjóða Gerðu umfangsmikla atlögu að leiðtoga Hezbollah Sjá meira
Þrátt fyrir mikinn og góðan árangur í baráttunni við heimsfaraldur eyðniveirunnar hafa aðeins tveir einstaklingar verið læknaðir af HIV-smiti. Sá fyrri hefur ætíð verið kallaður Berlínarsjúklingurinn, en heitir réttu nafni Timothy Ray Brown. Á þeim 12 árum sem liðin eru frá lækningu Browns hafa læknar og vísindamenn víða um heim freistað þess að endurtaka leikinn og þann 5. mars tilkynnti hópur lækna í Lundúnum að loks hefði annar einstaklingur verið læknaður með sömu aðferð og Brown tólf árum áður. Sá einstaklingur hefur ekki viljað láta greina frá nafni sínu, og er enn sem komið er kallaður Lundúnasjúklingurinn. Eyðniveiran, og hnattrænn faraldur hennar, hefur á undanförnum áratugum verið ótæmandi uppspretta hræðslu og válegra tíðinda. Veiran hefur haft bein áhrif á líf tugmilljóna einstaklinga á öllum aldri, á öllum stigum samfélagsins, og í öllum heimsins hornum. Með þessa staðreynd í huga er ótrúlegt að hugsa til þess að aðeins 38 ár eru síðan veiran skaut fyrst upp kollinum í rannsóknarstofum vísindamanna hjá Miðstöð sjúkdómavarna í Bandaríkjunum. Síðan þá hefur HIV, sem veldur hæggengu niðurbroti ónæmiskerfisins, dregið í kringum 40 milljónir manna til dauða. Þetta eru í kringum 3 þúsund dauðsföll á dag, fyrir hvern dag síðan veiran uppgötvaðist í júní árið 1981. Engin veira hefur verið rannsökuð af jafn miklum krafti og HIV. Erfitt er að ímynda sér veiru sem hefur á jafn skömmum tíma skotið svo kirfilega rótum í meðvitund fólks. Um leið hafa vísindamenn háð langa, og oft á tíðum árangurslitla, baráttu við veiruna. Afrakstur þessarar miklu vinnu er þó einstakur. Með hjálp andretróveirulyfja getur smitaður einstaklingur í dag lifað nær eðlilegu lífi. Lífslíkur þeirra sem smitaðir eru af HIV nálgast nú lífslíkur ósmitaðra. Breska læknateymið sem annaðist Lundúnasjúklinginn greindi frá niðurstöðum sínum í vísindaritinu Nature snemma í þessum mánuði, en þar kom í ljós að veiran greindist ekki lengur í sjúklingi þeirra, 18 mánuðum eftir að hann hætti að taka andretróveirulyf. Læknarnir sjálfir vilja síður kalla þennan árangur „lækningu“ og kjósa þess í stað að tala um „langtíma bælingu HIV“. Þeir binda vonir við að veiran muni ekki greinast í einstaklingum aftur, rétt eins og tilfellið er hjá Berlínarsjúklingnum sem hefur í rúman áratug verið svo gott sem ósmitaður. Lundúnasjúklingurinn tilheyrir hópi 36 einstaklinga sem fengu sömu, eða svipaða, meðferð. Í þessum hópi eru nokkrir sem ekki hafa greinst með smit í rúmlega sex mánuði.HIV-veiran.Vísir/GettyLífeðlisfræðilegir eiginleikar HIV-veirunnar, eins og há tíðni stökkbreytinga og nær fordæmalaus hæfni hennar til að sýkja og drepa ónæmisfrumur, hefur gert vísindamönnum erfitt fyrir. Þar sem HIV sneiðir hjá og drepur náttúrulegar varnir líkamans hafa tilraunir til að þróa bóluefni skilað litlum árangri. Enn sem komið er eru andretróveirulyf besta leiðin til að halda veirunni í skefjum, og þá aðeins eftir smit. Berlínar- og Lundúnasjúklingurinn eiga margt sameiginlegt. Báðir voru á andretróveirulyfjum þegar þeir þróuðu með sér lífshættulegt eitlakrabbamein. Eftir að hefðbundin úrræði við krabbameini báru ekki árangur ákváðu læknarnir að reyna mergskipti. Blóð mannanna var eyðilagt með stórum skömmtum af frumudrepandi lyfjum og heilskönnun líkamans. Nýju blóði var sprautað í líkama þeirra – blóði sem virkjaði beinmerg til að framleiða nýjar og heilbrigðar blóðfrumur. Í tilfelli Lundúnasjúklingsins notuðu læknarnir blóðgjöf úr einstaklingi sem hafði tiltekna stökkbreytingu í geninu CCR5. Undir venjulegum kringumstæðum, í kringum 99 prósentum einstaklinga, stýrir CCR5 myndun próteins sem virkar sem dyr á ytra lagi frumna sem HIV getur gengið nokkuð óhindrað í gegnum. Blóðið sem Lundúnasjúklingurinn fékk kom frá einstaklingi sem er með stökkbreytingu í CCR5 sem hamlar inngöngu HIV. Þetta er í annað sinn á afar skömmum tíma sem CCR5-genið kemst í fréttirnar. Þessi tiltekna stökkbreyting í CCR5 er sú stökkbreyting sem kínverski erfðafræðingurinn He Jiankui freistaði þess að framkalla í fósturvísum með hjálp CRISPR-erfðabreytingatækninnar. Fyrr á þessu ári fæddust tvíburastúlkur sem báru hannaða erfðabreytingu Jiankui. Tilraunir hans hafa verið fordæmdar á þeim grundvelli að vera með öllu siðlausar og áhættusamar í ljósi þess að erfðabreytingatæknin er engan veginn örugg til að nota með þessum hætti. Þó svo að tilraunir breska læknateymisins hafi sannarlega borið árangur þá er ólíklegt að þær og tilfelli Berlínarsjúklingsins muni leiða til stórtækra breytinga í því hvernig HIV-smit er meðhöndlað. Báðir einstaklingar voru langt leiddir þegar ákveðið var að reyna mergskipti – þeir voru í raun við dauðans dyr – og slík aðgerð getur verið afar áhættusöm og varla réttlætanleg í flestum tilfellum þegar kúr andretróveirulyfja getur skilað jafn góðum árangri og raun ber vitni. Þó eru líkur á að mergskipti með blóðgjöf einstaklings með breytingu í CCR5 muni reynast þeim vel sem eru í sömu sporum og sjúklingarnir tveir voru í. Daginn eftir að breska læknateymið kynnti niðurstöður sínar birti annar hópur vísindamanna niðurstöður sem gefa til kynna að tveir aðrir HIV-smitaðir einstaklingar, sem einnig glímdu við blóðfrumukrabbamein, hefðu hlotið sambærilega meðferð og bæru ekki lengur merki þess að vera HIV-smitaðir.
Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Vísindi Mest lesið Kona á fertugsaldri lést í slysinu á Sæbraut Innlent Helga Mogensen látin Innlent Vegfarandinn er látinn Innlent Hámhorfa Netflix og hanga í síma en gleyma börnunum Innlent Göngubrúin átti að vera tilbúin í síðasta lagi í sumar Innlent „Dapurleg framkoma“ fólks á vettvangi banaslyss umhugsunarefni Innlent Lilja í uppáhaldi eftir að hún húðskammaði Arnar Innlent „Þetta er eiginlega bankahrun karlmennskunnar“ Innlent Segir komið í veg fyrir að einkabíll fái eðlilegt pláss í Reykjavík Innlent Rangt af Netflix að halda því fram að Baby Reindeer væri „sönn saga“ Erlent Fleiri fréttir Ísraelsher ræðst inn í Líbanon Saka rússneskan flugmann um „ófagmannlega“ hegðun „Fordæmalausar“ hörmungar eftir Helenu Sérsveitarmenn gera áhlaup á Líbanon í undirbúningi innrásar Fyrsti sigur hægriöfgaflokks frá seinna stríði Mun boða til kosninga um leið og hann tekur við Rangt af Netflix að halda því fram að Baby Reindeer væri „sönn saga“ Þrjátíu fórust í einni sýslu í Norður-Karólínu Ísraelar herja á miðborg Beirút Frelsisflokkurinn stærstur í Austurríki Ísrael gerir loftárásir á Jemen Hera Björk segir frá raunum sínum í Georgíu Fólk stekkur á milli húsþaka til að komast lífs af Átta ára drengur skotinn í höfuð og andlit Fimmtán látnir í nýjustu árásum Ísraelshers Segir Harris veika á geði Segir Ísrael í fullum rétti á að verja sig frá Hezbollah Minnst 66 látnir eftir flóð í Nepal Kallar eftir stuðningi allra múslima við Hezbollah Neyddist til að aflífa 125 krókódíla í útrýmingarhættu Öllum flugferðum til Beirút aflýst Stefnir í sögulegan sigur hægriöfgaflokks í Austurríki Drakk beint úr könnunni og svelgdist á Leiðtogi Hezbollah allur Loftárásir á meint vopnabúr Hezbollah í Beirút Orbán ber til baka ummæli ráðgjafa um uppgjöf fyrir Rússum Tugir látnir í fjórum ríkjum af völdum Helenar Borgarstjóri New York lýsir yfir sakleysi sínu Netanjahú sagðist mættur til að svara „lygum“ annarra þjóða Gerðu umfangsmikla atlögu að leiðtoga Hezbollah Sjá meira