Bougainville: Kosið um sjálfstæði kopareyjunnar í nóvember Atli Ísleifsson skrifar 15. september 2019 07:15 Um 250 þúsund manns búa á eyjunni Bougainville. Getty Það vekur alltaf athygli þegar ný, fullvalda ríki líta dagsins ljós. Síðast þegar það gerðist var þegar Suður-Súdan lýsti yfir sjálfstæði árið 2011. Ekki er útilokað að nýtt ríki muni líta dagsins ljós á næstu árum, en í nóvember næstkomandi fer fram þjóðaratkvæðagreiðsla um sjálfstæði á eyjunni Bougainville, vestarlega í Kyrrahafi. Eyjan tilheyrir Papúa Nýju-Gíneu en þjóðaratkvæðagreiðslan nú er þáttur í samkomulagi sem náðist árið 2001 sem ætlað var að binda enda á áratugalanga borgarastyrjöld sem kostaði hátt í 20 þúsund mannslíf. Ekki er að fullu ljóst hvað gerist að þegar niðurstöður þjóðaratkvæðagreiðslunnar liggja fyrir, en þar verður kosið milli þess hvort að Bougainville skuli fá aukna sjálfstjórn ellegar verða sjálfstætt ríki. Bougainville er um 9.300 ferkílómetra eyja, nokkru stærri en Vatnajökull, og eru íbúarnir um 250 þúsund talsins. Eyjan er rík af kopar og voru auðlindirnar og hvernig skyldi skipta auðnum ein helsta ástæða hatrammra og vopnaðra átaka milli eyjaskeggja og hers Papúa Nýju-Gíneu sem hófust undir lok níunda áratugarins.Meirihluti með sjálfstæði en óvissa um framhaldið Samkvæmt friðarsamkomulagi frá árinu 2001 var ákveðið að þjóðaratkvæðagreiðsla um sjálfstæði skyldi fara fram á eyjunni fyrir mitt ár 2020. Upphaflega átti atkvæðagreiðslan að fara fram í júní síðastliðinn en ákveðið var að frestað henni fyrst fram í október og svo fram í nóvember vegna deilna og óvissu um fjármögnun og endanlega kjörskrá. Bertie Ahern, fyrrverandi forsætisráðherra Írlands, stýrir starfi nefndar sem heldur utan um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslunnar. Þó að nú hafi fengist staðfest að þjóðaratkvæðagreiðslunni verði ekki frestað aftur er enn deilt um hvað skuli gert í framhaldinu. Síðastliðið vor sagði þáverandi forsætisráðherra Papúa Nýju-Gíneu, Peter O'Neill, að atkvæðagreiðslan væri ekki bindandi og að það skyldi vera undir þingi Papúa Nýju-Gíneu komið að ákveða hvort að að Bougainville skyldi öðlast sjálfstæði. Í friðarsamkomulaginu komi fram að þing Papúa Nýju-Gíneu og Bougainville muni ræða niðurstöðu atkvæðagreiðslunnar áður en ákvörðun yrði tekin um framhaldið. Flestir gera ráð fyrir að mikill meirihluti kjósenda muni greiða atkvæði með sjálfstæði. James Marape, sem tók við embætti forsætisráðherra Papúa Nýju-Gíneu af O‘Neill í maí, hefur sagt að hann myndi kjósa að Bougainville yrði áfram hluti af Papúa Nýju-Gíneu, en að hann muni taka niðurstöður atkvæðagreiðslunnar til greina og svo ráðfæra sig um framhaldið.Franski sæfarinn Louis de Bougainville.GettyVettvangur harðra orrusta Byggð hefur verið á Bougainville um margra þúsund ára skeið, en franski sæfarinn Louis de Bougainville var fyrstur evrópskra sæfara til að koma þangað og nefndi hann eyjuna í höfuðið á sjálfum sér. Eyjan, sem er stærst svokallaðra Salómonseyja, varð hluti af Þýsku Nýju-Gíneu á nítjándu öld, en samkvæmt samkomulagi milli Þýskalands og Bretlands árið 1899 var eyjan slitin frá Salómonseyjum sem varð hluti Bretlands en Bougainville laut áfram þýskri stjórn. Eftir lok fyrri heimsstyrjaldarinnar og ósigur Þjóðverja kom það í hlut Ástrala að fara með stjórn eyjunnar. Í síðari heimstyjöldinni hernámu Japanir eyjuna en Bandaríkjaher tókst að hrekja Japani á brott árið 1944.Bandarískir fótgönguliðar á Bougainville í seinna stríði.GettyBougainville var vettvangur harðra orrusta í seinna stríði og að stríði loknu kom það áfram í hlut Ástrala að fara þar með stjórn. Eyjan varð þá hluti svæðisins Nýju-Gíneu og nokkrum dögum áður en Papúa Nýja-Gínea lýsti yfir sjálfstæði frá Ástralíu árið 1975 lýsti Bougainville einhliða yfir sjálfstæði. Önnur ríki viðurkenndu þó ekki sjálfstæði eyjunnar og varð hún hluti hins nýja ríkis, Papúa Nýju-Gíneu, innan sex mánaða.Átök vegna koparnámunnar Árið 1960 fundu ástralskir jarðfræðingar stóra koparnámu, Panguna-námuna, á eyjunni austanverðri og þremur árum síðar hóf Bougainville Copper Limited (BCL) þar vinnslu. BCL var í eigu ástralskra stórfyrirtækja, Conzinc Rio Tinto og Broken Hill Corporation, og var stór hluti eyjaskeggja ekki ánægður með vinnsluna og það sem þeir litu á sem arðrán ástralskra stórfyrirtækja. Frá Panguna-námunni á Bougainville.WikipediaÁrið 1988 blossuðu svo upp vopnuð átök milli Byltingarhers Bougainville og stjórnarhers Papúa Nýju-Gíneu eftir að byltingarherinn lokaði námunni með valdi og áströlsku fyrirtækin höfðu sig á brott. Borgarastríðið stóð í um áratug og áætla áströlsk stjórnvöld að milli 15 og 20 þúsund manns hafi látið lífið í þeim. Árið 1997 var hins vegar samið um vopnahlé og ári síðar hófust friðarviðræður fyrir milligöngu ný-sjálenskra stjórnvalda. Friðarsamkomulagið var kynnt árið 2001 sem leiddi til þess að eyjan fékk sérstaka heimastjórn og varð eina hérað Papúa Nýju-Gíneu til að vera með eigið löggjafarþing. Samkvæmt friðarsamkomulaginu frá 2001 átti einnig að fara fram þjóðaratkvæðagreiðsla um sjálfstæði Bougainville fyrir árið 2020.Panguna-koparnáman.GettyAukin sjálfstjórn eða sjálfstæði? Samkomulag náðist á síðasta ári um hvað skuli spurt í þjóðaratkvæðagreiðslunni. Þar verður annars vegar spurt hvort íbúar Bougainville vilji „aukna sjálfstjórn“ eða „sjálfstæði“. Er það um margt áhugavert þar sem kjósendum er ekki boðið upp að valkost sem felur í sér óbreytt ástand. Áhrifamenn í Papúa Nýju-Gíneu óttast margir að atkvæðagreiðslan á Bougainville kunni að gefa sjálfstæðissinnum og hreyfingum í öðrum eyjum og héröðum landsins byr undir báða vængi. Á Bougainville er hins vegar rætt um hvort opna eigi koparnámuna á ný og hefur forseti Bougainville lagt til breytingar á lögum um námavinnslu sem myndu fela í sér aukna hlutdeild landeigenda í allri vinnslu. Talið er að enn sé hægt að sækja gríðarlegt magn kopars í Panguna-námuna. Eyjaskeggjar óttast þó margir að sagan kunni að endurtaka sig og valda nýjum vopnuðum átökum, fari svo að náman verði opnuð á ný. Sporin hræði. Þjóðarkvæðagreiðslan um hvort að Bougainville skuli fá aukna sjálfstjórn eða lýsa yfir sjálfstæði fer fram þann 23. nóvember næstkomandi. Fréttaskýringar Papúa Nýja-Gínea Mest lesið Blóð á veggjum og gólfi og maður fluttur með sjúkrabíl Innlent Brutu rúður og gengu berserksgang um klaustrið í Garðabæ Innlent Tjónvaldurinn tók varla eftir því að hafa rústað bílnum Innlent Lögregla stöðvaði unglingapartý í Guðmundarlundi Innlent Guðmundur Elís í þriggja ára fangelsi fyrir nauðgun Innlent Blendnar tilfinningar í Borgarnesi: „Það hefur nær ekkert samráð verið“ Innlent Samkeppnin harðnar í íslenska veðmálaheiminum Innlent Útilokar ekki rétt til reykinga á hjúkrunarheimilum Innlent Vara við svindlurum sem líkja eftir Mbl.is Innlent Hundruð freista þess að gera góð kaup í Nexus Innlent Fleiri fréttir Í höndum Macron að koma í veg fyrir stórsigur Le Pen Hæstiréttur segir Trump njóta friðhelgi að hluta Einn helsti rithöfundur Albaníu er allur Strangrúaðir mótmæltu herskyldu Varað við fellibylnum Beryl sem er á leið yfir Karíbahafið Kínversk geimflaug hrapaði til jarðar Flestir á því að Biden valdi ekki starfinu Sögulegur dagur fyrir frönsku þjóðina að baki „Ástæða til að hafa áhyggjur“ Franska þjóðfylkingin leiðir samkvæmt útgönguspám Vöknuðu á floti og stigu út með drulluna upp að hnjám „Fólk er einfaldlega hrætt“ Leitin að Slater blásin af Frakkar ganga að kjörborðinu Útlitið svart hjá Macron fyrir kosningar á morgun Bandarískum kjósendum líst illa á stöðuna í forsetaslagnum Ungur maður tekinn af lífi fyrir að hlusta á K-pop í Norður-Kóreu Efna til allsherjarleitar að Slater Mossack og Fonseca heitinn sýknaðir Segir Biden „algjörlega vanhæfan“ „Ég veit að ég er ekki ungur maður“ „Fíaskó næturinnar“ gæti kallað á nýjan frambjóðanda Ævilangt fangelsi fyrir morðið og nauðganirnar Biden augljóslega þyngdur af ellibelgnum Sakfelldur fyrir að myrða Emilie Meng Þakið á flugvelli í Nýju Delí hrundi vegna mikillar rigningar Biden hikandi og hás í fyrri kappræðum kosninganna Bein útsending: „Óvinsælustu frambjóðendur sem boðið hefur verið upp á“ Tilnefna Ursulu til að sitja fimm ár í viðbót Færeysku og grænlensku bætt við Google Translate Sjá meira
Það vekur alltaf athygli þegar ný, fullvalda ríki líta dagsins ljós. Síðast þegar það gerðist var þegar Suður-Súdan lýsti yfir sjálfstæði árið 2011. Ekki er útilokað að nýtt ríki muni líta dagsins ljós á næstu árum, en í nóvember næstkomandi fer fram þjóðaratkvæðagreiðsla um sjálfstæði á eyjunni Bougainville, vestarlega í Kyrrahafi. Eyjan tilheyrir Papúa Nýju-Gíneu en þjóðaratkvæðagreiðslan nú er þáttur í samkomulagi sem náðist árið 2001 sem ætlað var að binda enda á áratugalanga borgarastyrjöld sem kostaði hátt í 20 þúsund mannslíf. Ekki er að fullu ljóst hvað gerist að þegar niðurstöður þjóðaratkvæðagreiðslunnar liggja fyrir, en þar verður kosið milli þess hvort að Bougainville skuli fá aukna sjálfstjórn ellegar verða sjálfstætt ríki. Bougainville er um 9.300 ferkílómetra eyja, nokkru stærri en Vatnajökull, og eru íbúarnir um 250 þúsund talsins. Eyjan er rík af kopar og voru auðlindirnar og hvernig skyldi skipta auðnum ein helsta ástæða hatrammra og vopnaðra átaka milli eyjaskeggja og hers Papúa Nýju-Gíneu sem hófust undir lok níunda áratugarins.Meirihluti með sjálfstæði en óvissa um framhaldið Samkvæmt friðarsamkomulagi frá árinu 2001 var ákveðið að þjóðaratkvæðagreiðsla um sjálfstæði skyldi fara fram á eyjunni fyrir mitt ár 2020. Upphaflega átti atkvæðagreiðslan að fara fram í júní síðastliðinn en ákveðið var að frestað henni fyrst fram í október og svo fram í nóvember vegna deilna og óvissu um fjármögnun og endanlega kjörskrá. Bertie Ahern, fyrrverandi forsætisráðherra Írlands, stýrir starfi nefndar sem heldur utan um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslunnar. Þó að nú hafi fengist staðfest að þjóðaratkvæðagreiðslunni verði ekki frestað aftur er enn deilt um hvað skuli gert í framhaldinu. Síðastliðið vor sagði þáverandi forsætisráðherra Papúa Nýju-Gíneu, Peter O'Neill, að atkvæðagreiðslan væri ekki bindandi og að það skyldi vera undir þingi Papúa Nýju-Gíneu komið að ákveða hvort að að Bougainville skyldi öðlast sjálfstæði. Í friðarsamkomulaginu komi fram að þing Papúa Nýju-Gíneu og Bougainville muni ræða niðurstöðu atkvæðagreiðslunnar áður en ákvörðun yrði tekin um framhaldið. Flestir gera ráð fyrir að mikill meirihluti kjósenda muni greiða atkvæði með sjálfstæði. James Marape, sem tók við embætti forsætisráðherra Papúa Nýju-Gíneu af O‘Neill í maí, hefur sagt að hann myndi kjósa að Bougainville yrði áfram hluti af Papúa Nýju-Gíneu, en að hann muni taka niðurstöður atkvæðagreiðslunnar til greina og svo ráðfæra sig um framhaldið.Franski sæfarinn Louis de Bougainville.GettyVettvangur harðra orrusta Byggð hefur verið á Bougainville um margra þúsund ára skeið, en franski sæfarinn Louis de Bougainville var fyrstur evrópskra sæfara til að koma þangað og nefndi hann eyjuna í höfuðið á sjálfum sér. Eyjan, sem er stærst svokallaðra Salómonseyja, varð hluti af Þýsku Nýju-Gíneu á nítjándu öld, en samkvæmt samkomulagi milli Þýskalands og Bretlands árið 1899 var eyjan slitin frá Salómonseyjum sem varð hluti Bretlands en Bougainville laut áfram þýskri stjórn. Eftir lok fyrri heimsstyrjaldarinnar og ósigur Þjóðverja kom það í hlut Ástrala að fara með stjórn eyjunnar. Í síðari heimstyjöldinni hernámu Japanir eyjuna en Bandaríkjaher tókst að hrekja Japani á brott árið 1944.Bandarískir fótgönguliðar á Bougainville í seinna stríði.GettyBougainville var vettvangur harðra orrusta í seinna stríði og að stríði loknu kom það áfram í hlut Ástrala að fara þar með stjórn. Eyjan varð þá hluti svæðisins Nýju-Gíneu og nokkrum dögum áður en Papúa Nýja-Gínea lýsti yfir sjálfstæði frá Ástralíu árið 1975 lýsti Bougainville einhliða yfir sjálfstæði. Önnur ríki viðurkenndu þó ekki sjálfstæði eyjunnar og varð hún hluti hins nýja ríkis, Papúa Nýju-Gíneu, innan sex mánaða.Átök vegna koparnámunnar Árið 1960 fundu ástralskir jarðfræðingar stóra koparnámu, Panguna-námuna, á eyjunni austanverðri og þremur árum síðar hóf Bougainville Copper Limited (BCL) þar vinnslu. BCL var í eigu ástralskra stórfyrirtækja, Conzinc Rio Tinto og Broken Hill Corporation, og var stór hluti eyjaskeggja ekki ánægður með vinnsluna og það sem þeir litu á sem arðrán ástralskra stórfyrirtækja. Frá Panguna-námunni á Bougainville.WikipediaÁrið 1988 blossuðu svo upp vopnuð átök milli Byltingarhers Bougainville og stjórnarhers Papúa Nýju-Gíneu eftir að byltingarherinn lokaði námunni með valdi og áströlsku fyrirtækin höfðu sig á brott. Borgarastríðið stóð í um áratug og áætla áströlsk stjórnvöld að milli 15 og 20 þúsund manns hafi látið lífið í þeim. Árið 1997 var hins vegar samið um vopnahlé og ári síðar hófust friðarviðræður fyrir milligöngu ný-sjálenskra stjórnvalda. Friðarsamkomulagið var kynnt árið 2001 sem leiddi til þess að eyjan fékk sérstaka heimastjórn og varð eina hérað Papúa Nýju-Gíneu til að vera með eigið löggjafarþing. Samkvæmt friðarsamkomulaginu frá 2001 átti einnig að fara fram þjóðaratkvæðagreiðsla um sjálfstæði Bougainville fyrir árið 2020.Panguna-koparnáman.GettyAukin sjálfstjórn eða sjálfstæði? Samkomulag náðist á síðasta ári um hvað skuli spurt í þjóðaratkvæðagreiðslunni. Þar verður annars vegar spurt hvort íbúar Bougainville vilji „aukna sjálfstjórn“ eða „sjálfstæði“. Er það um margt áhugavert þar sem kjósendum er ekki boðið upp að valkost sem felur í sér óbreytt ástand. Áhrifamenn í Papúa Nýju-Gíneu óttast margir að atkvæðagreiðslan á Bougainville kunni að gefa sjálfstæðissinnum og hreyfingum í öðrum eyjum og héröðum landsins byr undir báða vængi. Á Bougainville er hins vegar rætt um hvort opna eigi koparnámuna á ný og hefur forseti Bougainville lagt til breytingar á lögum um námavinnslu sem myndu fela í sér aukna hlutdeild landeigenda í allri vinnslu. Talið er að enn sé hægt að sækja gríðarlegt magn kopars í Panguna-námuna. Eyjaskeggjar óttast þó margir að sagan kunni að endurtaka sig og valda nýjum vopnuðum átökum, fari svo að náman verði opnuð á ný. Sporin hræði. Þjóðarkvæðagreiðslan um hvort að Bougainville skuli fá aukna sjálfstjórn eða lýsa yfir sjálfstæði fer fram þann 23. nóvember næstkomandi.
Fréttaskýringar Papúa Nýja-Gínea Mest lesið Blóð á veggjum og gólfi og maður fluttur með sjúkrabíl Innlent Brutu rúður og gengu berserksgang um klaustrið í Garðabæ Innlent Tjónvaldurinn tók varla eftir því að hafa rústað bílnum Innlent Lögregla stöðvaði unglingapartý í Guðmundarlundi Innlent Guðmundur Elís í þriggja ára fangelsi fyrir nauðgun Innlent Blendnar tilfinningar í Borgarnesi: „Það hefur nær ekkert samráð verið“ Innlent Samkeppnin harðnar í íslenska veðmálaheiminum Innlent Útilokar ekki rétt til reykinga á hjúkrunarheimilum Innlent Vara við svindlurum sem líkja eftir Mbl.is Innlent Hundruð freista þess að gera góð kaup í Nexus Innlent Fleiri fréttir Í höndum Macron að koma í veg fyrir stórsigur Le Pen Hæstiréttur segir Trump njóta friðhelgi að hluta Einn helsti rithöfundur Albaníu er allur Strangrúaðir mótmæltu herskyldu Varað við fellibylnum Beryl sem er á leið yfir Karíbahafið Kínversk geimflaug hrapaði til jarðar Flestir á því að Biden valdi ekki starfinu Sögulegur dagur fyrir frönsku þjóðina að baki „Ástæða til að hafa áhyggjur“ Franska þjóðfylkingin leiðir samkvæmt útgönguspám Vöknuðu á floti og stigu út með drulluna upp að hnjám „Fólk er einfaldlega hrætt“ Leitin að Slater blásin af Frakkar ganga að kjörborðinu Útlitið svart hjá Macron fyrir kosningar á morgun Bandarískum kjósendum líst illa á stöðuna í forsetaslagnum Ungur maður tekinn af lífi fyrir að hlusta á K-pop í Norður-Kóreu Efna til allsherjarleitar að Slater Mossack og Fonseca heitinn sýknaðir Segir Biden „algjörlega vanhæfan“ „Ég veit að ég er ekki ungur maður“ „Fíaskó næturinnar“ gæti kallað á nýjan frambjóðanda Ævilangt fangelsi fyrir morðið og nauðganirnar Biden augljóslega þyngdur af ellibelgnum Sakfelldur fyrir að myrða Emilie Meng Þakið á flugvelli í Nýju Delí hrundi vegna mikillar rigningar Biden hikandi og hás í fyrri kappræðum kosninganna Bein útsending: „Óvinsælustu frambjóðendur sem boðið hefur verið upp á“ Tilnefna Ursulu til að sitja fimm ár í viðbót Færeysku og grænlensku bætt við Google Translate Sjá meira