Hve mörg eru fórnarlömbin? Guðmundur Magnússon skrifar 13. október 2005 15:20 Ekkert lát er á óöldinni í Írak. Á degi hverjum berast fregnir um mannfall í átökum bandarískra og breskra hermanna við uppreisnarmenn í landinu eða af völdum sjálfsvígsárása sem gerðar eru á hermennina eða innlenda hjálparmenn þeirra. Sá friður og stöðugleiki sem margir væntu í kjölfar innrásarinnar í landið í mars 2003 hefur látið á sér standa. Engar opinberar tölur eru til um mannfall í Íraksstríðinu og eftirköstum þess en ef marka má talningu sérfræðihóps sem heldur úti vefsíðu um þetta efni höfðu í gær á bilinu 15.229 til 17.443 óbreyttir borgarar í Írak fallið í átökunum frá upphafi. Talningin er byggð á opinberum upplýsingum um fallna og sérhvert tilvik skráð eins nákvæmlega og unnt er. Mikla athygli vakti í október síðastliðnum þegar sérfræðingar við Bloomberg-lýðheilsudeild John Hopkins háskólans í Baltimore í Bandaríkjunum birtu skýrslu í breska læknaritinu Lancet þar sem greint var rannsókn sem leitt hafði í ljós að hinir látnu af völdum stríðsins væru miklu fleiri en talið hefur verið eða allt að 100.000. Það er gífurlegur fjöldi og vakti að sjálfsögðu upp spurninguna um sjálfan tilganginn með herferðinni. Var hægt að réttlæta innrásina ef þessar tölur voru réttar? Dregið hefur verið í efa að upplýsingarnir séu á rökum reistar. Stjórnvöld í Bandaríkjunum og Bretlandi hafa ekki viljað fallast á þær. En þau hafa jafnframt hafnað kröfum um að opinberir aðilar framkvæmi nýja rannsókn. Þess vegna hafa þau sjálf engar tölur fram að færa til mótvægis né hafa þau sett fram faglega gagnrýni á rannsóknina. Málið hefur komið til umræðu hér á landi og hefur Davíð Oddsson utanríkisráðherra fullyrt í sjónvarpsfréttum að búið sé að hrekja tölur vísindamannanna í Lancet-greininni.. Er það rétt? Hver er sannleikurinn í málinu?Lancet-rannsóknin var unnin í Írak í september síðast liðnum.Hún fór þannig fram að valdar voru með tilviljanaúrtaki eitt þúsund fjölskyldur á 33 völdum svæðum í landinu, þær síðan heimsóttar og spurðar um barnsfæðingar og dauðsföll fyrir og eftir innrásina. Talað var við nær átta þúsund manns á tæplega þúsund heimilum. Niðurstaðan var sú að dauðsföll íraskra borgara voru 2,5 sinnum algengari á sautján mánaða tímabili eftir innrásina en fjórtán mánuði fyrir hana. Á 15 af stöðunum sem heimsóttir voru greindi fólk frá dauðsföllum sem rekja mátti til innrásarinnar og átaka og ástands vegna hennar. Flestir hinna látnu voru konur og börn. Talningin benti til þess að allt að 100 þúsund manns hefðu látist til viðbótar við eðlileg árleg dauðsföll í landinu. Með einum eða öðrum hætti var það rakið til styrjaldarástandsins. Deilt hefur verið um þessa tölu. Enginn vafi er á því að upplýsinga var aflað við mjög erfiðar aðstæður og ekki var sannreynt með dánarvottorðum nema í ákveðnum tilvikum að satt og rétt væri greint frá. Rannsóknarmenn töldu þó ekki ástæðu til að efast. En þeir viðurkenna að tölurnar sem framreiknaðar eru út frá úrtakinu geti ekki verið alveg nákvæmar en það breyti því ekki að þær séu mjög nærri lagi. Yfirmaður rannsóknarinnar, Les Roberts, telur tölurnar meira að segja varfærnislegar. Hinir látnu kunni að vera mun fleiri. Rannsóknaraðferðin sjálf, val úrtaks og viðmiðanir, er talin traust, byggir á sömu tölfræði og skoðanakannanir, og hefur áður verið notast við hana í stríðshrjáðum löndum eins og Afganistan og Kosovo án þess að deilt hafi verið um niðurstöðurnar. Vefritið Slate.com hefur birt grein þar sem talin 100.000 er dregin í efa og bent á að samkvæmt tölfræðilegum grundvelli verksins geti hinir látnu verið nærri 90 þúsund færri eða fleiri. Þessi ályktun hefur þó verið talin fráleit í úttekt á málinu í tímaritinu Economist eins og lesa má hér. Segja má að vafi leiki á nákvæmni talnanna sem birtar voru í Lancet. Ekki er þó rétt að tala um að niðurstaðan hafi verið hrakin. Segja má að ekki sé hægt að kveða upp úr um hvort tölurnar séu í raun réttar nema með nákvæmari rannsókn í Írak, rannsókn sem Bandaríkjamenn og Bretar hafa fram að þessu ekki viljað fallast á að framkvæma. En hvort sem Lancet-greinin hefur hitt á rétta tölu eða ekki er ljóst að óbreyttir borgarar sem látist hafa í Íraksstríðinu eru langtum fleiri en nokkurn óraði fyrir í upphafi hernaðarins og langtum fleiri en hægt er að réttlæta.Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Magnússon Í brennidepli Mest lesið Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason Skoðun Skoðun Skoðun Sættir þú þig við þetta? Magnús Jochum Pálsson skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Sjá meira
Ekkert lát er á óöldinni í Írak. Á degi hverjum berast fregnir um mannfall í átökum bandarískra og breskra hermanna við uppreisnarmenn í landinu eða af völdum sjálfsvígsárása sem gerðar eru á hermennina eða innlenda hjálparmenn þeirra. Sá friður og stöðugleiki sem margir væntu í kjölfar innrásarinnar í landið í mars 2003 hefur látið á sér standa. Engar opinberar tölur eru til um mannfall í Íraksstríðinu og eftirköstum þess en ef marka má talningu sérfræðihóps sem heldur úti vefsíðu um þetta efni höfðu í gær á bilinu 15.229 til 17.443 óbreyttir borgarar í Írak fallið í átökunum frá upphafi. Talningin er byggð á opinberum upplýsingum um fallna og sérhvert tilvik skráð eins nákvæmlega og unnt er. Mikla athygli vakti í október síðastliðnum þegar sérfræðingar við Bloomberg-lýðheilsudeild John Hopkins háskólans í Baltimore í Bandaríkjunum birtu skýrslu í breska læknaritinu Lancet þar sem greint var rannsókn sem leitt hafði í ljós að hinir látnu af völdum stríðsins væru miklu fleiri en talið hefur verið eða allt að 100.000. Það er gífurlegur fjöldi og vakti að sjálfsögðu upp spurninguna um sjálfan tilganginn með herferðinni. Var hægt að réttlæta innrásina ef þessar tölur voru réttar? Dregið hefur verið í efa að upplýsingarnir séu á rökum reistar. Stjórnvöld í Bandaríkjunum og Bretlandi hafa ekki viljað fallast á þær. En þau hafa jafnframt hafnað kröfum um að opinberir aðilar framkvæmi nýja rannsókn. Þess vegna hafa þau sjálf engar tölur fram að færa til mótvægis né hafa þau sett fram faglega gagnrýni á rannsóknina. Málið hefur komið til umræðu hér á landi og hefur Davíð Oddsson utanríkisráðherra fullyrt í sjónvarpsfréttum að búið sé að hrekja tölur vísindamannanna í Lancet-greininni.. Er það rétt? Hver er sannleikurinn í málinu?Lancet-rannsóknin var unnin í Írak í september síðast liðnum.Hún fór þannig fram að valdar voru með tilviljanaúrtaki eitt þúsund fjölskyldur á 33 völdum svæðum í landinu, þær síðan heimsóttar og spurðar um barnsfæðingar og dauðsföll fyrir og eftir innrásina. Talað var við nær átta þúsund manns á tæplega þúsund heimilum. Niðurstaðan var sú að dauðsföll íraskra borgara voru 2,5 sinnum algengari á sautján mánaða tímabili eftir innrásina en fjórtán mánuði fyrir hana. Á 15 af stöðunum sem heimsóttir voru greindi fólk frá dauðsföllum sem rekja mátti til innrásarinnar og átaka og ástands vegna hennar. Flestir hinna látnu voru konur og börn. Talningin benti til þess að allt að 100 þúsund manns hefðu látist til viðbótar við eðlileg árleg dauðsföll í landinu. Með einum eða öðrum hætti var það rakið til styrjaldarástandsins. Deilt hefur verið um þessa tölu. Enginn vafi er á því að upplýsinga var aflað við mjög erfiðar aðstæður og ekki var sannreynt með dánarvottorðum nema í ákveðnum tilvikum að satt og rétt væri greint frá. Rannsóknarmenn töldu þó ekki ástæðu til að efast. En þeir viðurkenna að tölurnar sem framreiknaðar eru út frá úrtakinu geti ekki verið alveg nákvæmar en það breyti því ekki að þær séu mjög nærri lagi. Yfirmaður rannsóknarinnar, Les Roberts, telur tölurnar meira að segja varfærnislegar. Hinir látnu kunni að vera mun fleiri. Rannsóknaraðferðin sjálf, val úrtaks og viðmiðanir, er talin traust, byggir á sömu tölfræði og skoðanakannanir, og hefur áður verið notast við hana í stríðshrjáðum löndum eins og Afganistan og Kosovo án þess að deilt hafi verið um niðurstöðurnar. Vefritið Slate.com hefur birt grein þar sem talin 100.000 er dregin í efa og bent á að samkvæmt tölfræðilegum grundvelli verksins geti hinir látnu verið nærri 90 þúsund færri eða fleiri. Þessi ályktun hefur þó verið talin fráleit í úttekt á málinu í tímaritinu Economist eins og lesa má hér. Segja má að vafi leiki á nákvæmni talnanna sem birtar voru í Lancet. Ekki er þó rétt að tala um að niðurstaðan hafi verið hrakin. Segja má að ekki sé hægt að kveða upp úr um hvort tölurnar séu í raun réttar nema með nákvæmari rannsókn í Írak, rannsókn sem Bandaríkjamenn og Bretar hafa fram að þessu ekki viljað fallast á að framkvæma. En hvort sem Lancet-greinin hefur hitt á rétta tölu eða ekki er ljóst að óbreyttir borgarar sem látist hafa í Íraksstríðinu eru langtum fleiri en nokkurn óraði fyrir í upphafi hernaðarins og langtum fleiri en hægt er að réttlæta.Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun