Byssuskotið í Sarajevó
Árið þar á eftir, 1914, kveikti eitt byssuskot í Sarajevó, höfuðborg Bosníu, styrjaldarbál um alla álfuna. Fyrri heimsstyrjöldin 1914-1918 kostaði 19 milljónir mannslífa. Stríðinu lauk með friðarsamningum, sem lögðu þungar kvaðir á Þjóðverja og grunninn að nýrri heimsstyrjöld 1939-1945, og hún kostaði 50-60 milljónir mannslífa. Eftir hrun Sovétríkjanna 1991 leystist Júgóslavía upp í frumeindir sínar, sex sjálfstæð ríki (Bosníu, Króatíu, Makedóníu, Serbíu, Slóveníu og Svartfjallaland), eins og hún hafði gert í síðari heimsstyrjöldinni. Til þess voru háð ekki færri en fimm borgarastríð á Balkanskaganum 1991-2001. Ófriðurinn leiddi af sér mannfall og voðaverk. Tvær og hálf milljónir manns misstu heimili sín, og 300.000 manns týndu lífi.
Þessar hörmungar áttu sér stað fyrir aðeins 10-20 árum í Evrópu, örstutt frá landamærum ESB. En nú ríkir friður á svæðinu. Nokkrir helztu sökudólgarnir hafa verið dregnir til ábyrgðar frammi fyrir alþjóðlega stríðsglæpadómstólnum í Haag. Löndin á Balkanskaga eru ekki lengur púðurtunna eins og á fyrri tíð. Svo er einkum fyrir að þakka frjálsum viðskiptum að undirlagi ESB og von Balkanþjóðanna um að komast inn í ESB sem fyrst líkt og Grikkland, Búlgaría og Rúmenía. Sænski hagfræðingurinn Per Magnus Wijkman, fyrrum aðalhagfræðingur Fríverzlunarsamtaka Evrópu (EFTA), lýsir þróuninni vel í nýrri bók, Frihandel för fred (2009). Fríverzlun er þaulreynt tæki til að stilla til friðar meðal gamalla óvinaþjóða og lyfta lífskjörum almennings.
FriðarbandalagEvrópusambandið var sett á laggirnar í áföngum eftir síðari heimsstyrjöldina til að tryggja frið í álfunni. Þetta tókst, en þó ekki á Balkanskaga fyrr en eftir 2000. Fjölgun sambandsríkjanna tekur tíma. Slóvenía er eina landið, sem var áður hluti Júgóslavíu og er nú í ESB. Slóvenía gekk þangað inn 2004. Næst kemur röðin að Króatíu, trúlega 2012. Eitt af öðru munu löndin á Balkanskaga trúlega fá inngöngu í ESB. Þannig verður hægt að ljúka ætlunarverki stofnenda ESB, en það var að tryggja varanlegan frið í Evrópu allri.
Tyrkland og EES
Þá hljóta böndin að berast að Tyrklandi. Þar búa rösklega sjötíu milljónir manna og bíða þess, að ESB veiti þeim inngöngu. ESB hikar í málinu meðal annars vegna mannréttindabrota í Tyrklandi, en fleira hangir á spýtunni. Tyrkland er í reyndinni tvö lönd. Annað er Evrópuland á gömlum meiði, eitt af stofnríkjum NATO, en hitt er Asíuland með sterkar taugar til Arabalandanna í Austurlöndum nær. Efasemdir um, að Tyrkland eigi heima í ESB, snúa einkum að austurhluta landsins, þar sem minna fer fyrir evrópskum menningarhefðum en í Istanbúl og nærsveitum í vestanverðu landinu.
Frökkum, Þjóðverjum og öðrum er umhugað um að koma til móts við Tyrki án þess þó að veita þeim að svo stöddu færi á að semja um aðild að ESB. Sú spurning hlýtur að vakna, hvort til greina komi að bjóða Tyrkjum aðild að EFTA og EES-samningnum, þar eð hann felur í sér aukaaðild að ESB án áskriftar að sameiginlegri landbúnaðar- og sjávarútvegsstefnu ESB og án áskriftar að evrunni. EES-samningnum var einmitt ætlað að vera þjálfunarbúðir og biðstofa handa löndum, sem þurftu tíma til að ákveða, hvort þau vildu gerast fullgildir aðilar að ESB. Í Tyrklandsmálinu þarf ESB umþóttunartíma. Með tilboði um aðild að EES væri Tyrkjum veitt færi á að tengjast Evrópu nánari böndum, sem gætu orðið til að efla frið og styrkja umbótasinna í Tyrklandi og veikja afturhaldsöflin, sem horfa frekar til Arabaríkjanna en Evrópu. Öll gömlu EFTA-löndin önnur en Ísland, Liechtenstein, Noregur og Sviss hafa kosið að ganga í ESB. EES-samningurinn myndi gegna upprunalegu hlutverki sínu enn betur en hann gerir nú, væri hann notaður sem umgerð utan um nánari tengsl milli Tyrklands og Evrópu.
