Já, það er hægt að breyta stjórnarskrá Ólafur Þ. Stephensen skrifar 21. nóvember 2013 06:00 Vinna við breytingar á stjórnarskránni er enn og aftur komin í gang með því að forsætisráðherra hefur skipað nýja stjórnarskrárnefnd. Hún er skipuð í samræmi við samkomulag allra þingflokka frá því í sumar og á að hafa til hliðsjónar meðal annars tillögur stjórnlagaráðs og stjórnlaganefndar frá síðasta kjörtímabili, vinnu stjórnarskrárnefndar frá kjörtímabilinu þar á undan og niðurstöður þjóðaratkvæðagreiðslunnar um tillögur stjórnlagaráðs. Saga þeirrar heildarendurskoðunar á stjórnarskránni, sem átti að eiga sér stað fljótlega eftir að lýðveldisstjórnarskráin var sett saman í hasti 1944, er hálfgerð sorgarsaga. Margar stjórnarskrárnefndir hafa gert atlögu að verkinu, en það hefur iðulega dottið ofan í einhverjar flokks- og kjördæmaskotgrafir og aldrei klárazt. Endurskoðuninni sem stefnt var að á síðasta kjörtímabili var klúðrað af ýmsum orsökum. Mistök við framkvæmd stjórnlagaþingskosninganna leiddu til þess að Hæstiréttur ógilti þær. Þá voru gerð þau mistök að endurtaka ekki kosningarnar, sem var eina tæka leiðin, heldur skipa þá sem höfðu fengið flest atkvæði í stjórnlagaráð. Strax þá var búið að veikja umboð ráðsins. Stjórnlagaráðið reyndist síðan ekki vandanum vaxið. Í stað þess að gera stjórnarskrána skýrari og reyna að tryggja betur festu í stjórnarfari gerði það tillögur um alltof víðtækar breytingar, sem sumar hverjar hefðu getað haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar og búið til alls konar stjórnskipulega óvissu. Tillögurnar fengu margvíslega gagnrýni, bæði frá innlendum og erlendum sérfræðingum. Þjóðaratkvæðagreiðslan var síðan líka gölluð; þar var spurt spurninga um sum mikilvæg atriði stjórnlaganna en ekki önnur, þannig að hún veitti heldur takmarkaða leiðsögn. Eftir þennan skelfilega málatilbúnað var gjörsamlega útilokað að ná samkomulagi um afgreiðslu breyttrar stjórnarskrár á Alþingi fyrir kosningar, enda er stjórnarskrá ekki plagg sem á að afgreiða í bullandi pólitískum ágreiningi. Þessi saga gefur kannski ekki tilefni til bjartsýni um að nú náist loksins einhver árangur í verkefninu. Samt grillir í grundvöll fyrir samkomulagi um að minnsta kosti nokkrar afmarkaðar breytingar á stjórnarskránni. Skúli Magnússon, héraðsdómari og einn nefndarmanna í hinni nýju stjórnarskrárnefnd, rekur þær í grein í Fréttablaðinu í gær. Hann nefnir þannig að samkomulag sé um að hafa ákvæði um þjóðareign á auðlindum í stjórnarskránni. Almenn samstaða sé sömuleiðis um að mæla fyrir um þjóðaratkvæðagreiðslur að kröfu almennings. Þá séu flestir sammála um að bæta við ákvæði sem heimili framsal valds í þágu alþjóðasamvinnu. Styrking á eftirlitshlutverki Alþingis og endurskoðun dómsmálakaflans megi heita ágreiningslaus. Það er rétt hjá Skúla að þetta þykir þeim sem vilja umbylta stjórnarskránni sjálfsagt ekki merkilegt. En það er líka rétt hjá honum að jafnvel þótt samstaða næðist aðeins um þessar takmörkuðu breytingar væri það veigamesta breytingin í sögu stjórnarskrárinnar. Það væri að minnsta kosti alveg klárlega betra en engin breyting og nýja nefndin ætti að stefna að því að ná samkomulagi, sem Alþingi getur afgreitt og lagt í dóm þjóðarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun
Vinna við breytingar á stjórnarskránni er enn og aftur komin í gang með því að forsætisráðherra hefur skipað nýja stjórnarskrárnefnd. Hún er skipuð í samræmi við samkomulag allra þingflokka frá því í sumar og á að hafa til hliðsjónar meðal annars tillögur stjórnlagaráðs og stjórnlaganefndar frá síðasta kjörtímabili, vinnu stjórnarskrárnefndar frá kjörtímabilinu þar á undan og niðurstöður þjóðaratkvæðagreiðslunnar um tillögur stjórnlagaráðs. Saga þeirrar heildarendurskoðunar á stjórnarskránni, sem átti að eiga sér stað fljótlega eftir að lýðveldisstjórnarskráin var sett saman í hasti 1944, er hálfgerð sorgarsaga. Margar stjórnarskrárnefndir hafa gert atlögu að verkinu, en það hefur iðulega dottið ofan í einhverjar flokks- og kjördæmaskotgrafir og aldrei klárazt. Endurskoðuninni sem stefnt var að á síðasta kjörtímabili var klúðrað af ýmsum orsökum. Mistök við framkvæmd stjórnlagaþingskosninganna leiddu til þess að Hæstiréttur ógilti þær. Þá voru gerð þau mistök að endurtaka ekki kosningarnar, sem var eina tæka leiðin, heldur skipa þá sem höfðu fengið flest atkvæði í stjórnlagaráð. Strax þá var búið að veikja umboð ráðsins. Stjórnlagaráðið reyndist síðan ekki vandanum vaxið. Í stað þess að gera stjórnarskrána skýrari og reyna að tryggja betur festu í stjórnarfari gerði það tillögur um alltof víðtækar breytingar, sem sumar hverjar hefðu getað haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar og búið til alls konar stjórnskipulega óvissu. Tillögurnar fengu margvíslega gagnrýni, bæði frá innlendum og erlendum sérfræðingum. Þjóðaratkvæðagreiðslan var síðan líka gölluð; þar var spurt spurninga um sum mikilvæg atriði stjórnlaganna en ekki önnur, þannig að hún veitti heldur takmarkaða leiðsögn. Eftir þennan skelfilega málatilbúnað var gjörsamlega útilokað að ná samkomulagi um afgreiðslu breyttrar stjórnarskrár á Alþingi fyrir kosningar, enda er stjórnarskrá ekki plagg sem á að afgreiða í bullandi pólitískum ágreiningi. Þessi saga gefur kannski ekki tilefni til bjartsýni um að nú náist loksins einhver árangur í verkefninu. Samt grillir í grundvöll fyrir samkomulagi um að minnsta kosti nokkrar afmarkaðar breytingar á stjórnarskránni. Skúli Magnússon, héraðsdómari og einn nefndarmanna í hinni nýju stjórnarskrárnefnd, rekur þær í grein í Fréttablaðinu í gær. Hann nefnir þannig að samkomulag sé um að hafa ákvæði um þjóðareign á auðlindum í stjórnarskránni. Almenn samstaða sé sömuleiðis um að mæla fyrir um þjóðaratkvæðagreiðslur að kröfu almennings. Þá séu flestir sammála um að bæta við ákvæði sem heimili framsal valds í þágu alþjóðasamvinnu. Styrking á eftirlitshlutverki Alþingis og endurskoðun dómsmálakaflans megi heita ágreiningslaus. Það er rétt hjá Skúla að þetta þykir þeim sem vilja umbylta stjórnarskránni sjálfsagt ekki merkilegt. En það er líka rétt hjá honum að jafnvel þótt samstaða næðist aðeins um þessar takmörkuðu breytingar væri það veigamesta breytingin í sögu stjórnarskrárinnar. Það væri að minnsta kosti alveg klárlega betra en engin breyting og nýja nefndin ætti að stefna að því að ná samkomulagi, sem Alþingi getur afgreitt og lagt í dóm þjóðarinnar.