Þegar við húkkuðum far með halastjörnu Kjartan Hreinn Njálsson skrifar 22. desember 2014 07:00 Maðurinn lenti á halastjörnu í nóvember sem var flóknasta geimævintýri mannkyns. Nú er vitað að flókin lífræn efni er að finna á halastjörnum ásamt vatni í föstu formi. Uppgötvanirnar voru margar á árinu og afrekin fjölbreytt. Vonbrigðin voru einnig til staðar. Á ýmsum sviðum tóku vísindamenn höndum saman, á öðrum tókust þeir á. 2014 var ár framfara en við sáum vísindamenn einnig gera það sem þeir gera svo vel, að horfast í augu við óvæntar breytur og vonbrigði. Hér er það helsta í vísindum á árinu.Óríon NASA skaut nýju faratæki út í geim, í fyrsta skipti í 33 ár. Tilraunaflug Óríon er neistinn sem mun vekja geimferðaáætlun Bandaríkjanna úr dvala. Óríón náði 5.790 km hæð og fór tvívegis um Jörðina. Hylkið braut sér leið í gegnum loftjúpinn á 32 þúsund km/h og allt fór vel. Óríon er lykillinn að mönnuðum ferðum til Mars.Baráttan við loftslagsbreytingar Milliríkjanefnd SÞ um loftslagsbreytingar rak endahnút á yfirlit sitt á stöðu loftslagsbreytinga. Niðurstaðan: Við berum sökina og vandamálið er að versna. Samningur Bandaríkjanna og Kína um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda er umhverfisfrétt ársins þar sem löndin skuldbinda sig til draga úr losun um tugi prósenta á næstu 30 árum.Vatn á Enceladus Vísindamenn tilkynntu að vatn í vökvaformi væri að finna undir íshellunni á tunglinu Enceladus sem er á braut um Satúrnus. Með uppgötvun yfir eitt þúsund fjarreikistjarna í hundruð ljósára fjarlægð verða líkurnar á að líf leynist víðar sífellt betri. Uppgötvunin á Enceladus gæti þýtt að við þurfum ekki að ferðast órafjarlægðir til að finna nágranna okkar, mögulega eru þeir í bakgarði okkar.Holuhraun Eldgosið í Holuhrauni er einstakt á heimsvísu. Svo mikið af hrauni hefur ekki komið upp í 230 ár og gosið er í raun það stærsta sem sést hefur síðan á 18. öld. Eldfjallafræðingar segja að eldvirknin við eldfjallið sé óþekkt í vísindasögunni og það mun taka næstu ár að vinna úr þeim gögnum sem vísindamenn hafa safnað.Risinn DreadnoughtusVísindamenn í Argentínu fundu steingerðar leifar risaeðlu sem er talin vera stærsta landdýr jarðar. Risaeðlan var nefnd Dreadnoughtus. Hún var 65 tonn (12 afríkufílar) og 26 metrar að lengd. Dreadnoughtus var uppi fyrir 77 milljónum ára, át gras og óttaðist ekkert. Geimkúrekar í vandræðum Einkaaðilar í geimgeiranum áttu erfitt ár. Mannlaus eldflaug Orbital Sciences sprakk í loft upp stuttu eftir flugtak og í október lést flugmaður Virgin Galactic þegar tilraunaferja fyrirtækisins hrapaði í flugi yfir Mojawe eyðimörkinni. Þetta er fyrirsjáanlegur fórnarkostnaður geimkönnunar. Vonandi verða fjárfestar skilningsríkari en eldflaugafræðin.Metan og vatn á Mars Könnunarfarið Curiosty sem nú rúntar um á Mars fann ævafornt vatn í berglögum rauðu plánetunnar ásamt metani og flóknum lífrænum sameindum. Þar með hefur verið staðfest að Mars hefur að geyma þrjár forsendur lífs: orkugjafa, vatn og lífræn efni. Áfram Curiosity!Ebóla Ónæmiskerfi mannsins á ekki roð í ebólu. Faraldurinn hefur kostað tæplega 7 þúsund manns lífið. Veirufræðingar hafa lagt allt kapp á þróa bóluefni. Við höfum svipt hulunni af stórkostlegum líffræðilegum eiginleikum veirunnar. Núna getum við loks boðið smituðum upp á sérsniðna meðferð, hingað til höfum við í raun ekki getað boðið upp á annað en sýklalyfjakokteil.Óðaþensla Miklahvells, eða hvað? Þetta átti að vera merkilegasta uppgötvun vísindasögunnar. Vísindamenn að störfum á Suðurpólnum tilkynntu kaldir að þyngdarbylgjur sem mynduðust örfáum sekúndubrotum eftir Miklahvells hefðu loks fundist. Óðaþensluskeiðið var staðreynd — þangað til að vísindamenn fóru að rýna í gögnin. Eitthvað vantaði og við höfum ekki enn fengið botn í málið. Hin vísindalega aðferð að verki. Við lentum á halastjörnu! Stefnumóti Rosetta-geimfarsins og halastjörnunnar 67P hafði verið beðið í nokkra áratugi. Í nóvember rann stóra stundin upp þegar könnunarfarið Philae sagði skilið við Rosetta og lenti á yfirborði halastjörnunnar eftir 6.4 milljarða kílómetra ferðalag. Verkefnið er flóknasta geimævintýri mannkyns. Philae, sem nú sefur værum blundi á 67P, náði að senda gögn til jarðar. Núna vitum við að flókin lífræn efni er að finna á halastjörnum ásamt vatni í föstu formi. Hver veit nema halastjörnur hafi sáð fræjum lífs hér á Jörðinni. Fréttir ársins 2014 Mest lesið Vonsviknir ferðamenn og reiði út í Icelandair vegna hækkunar fargjalda Innlent Arnarflug lifað lengst í samkeppni við Icelandair Innlent Misstu allt samband við Internetið Erlent Ísraelar samþykkja friðaráætlun Trumps Erlent Tilkynnt um dróna yfir Keflavíkurflugvelli Innlent Föst í Portúgal: „Siðlaust“ að fljúga vélunum út í morgun Innlent Erlendir miðlar fjalla um gjaldþrot Play Erlent Lítur svo á að hann njóti ekki trausts og hefur beðist lausnar Innlent Þriggja ára fangelsi: Tók ekki mark á lygilegri frásögn Innlent Bílstjórinn þrettán ára Innlent Fleiri fréttir Vonsviknir ferðamenn og reiði út í Icelandair vegna hækkunar fargjalda Arnarflug lifað lengst í samkeppni við Icelandair Fall Play frá öllum hliðum Tilkynnt um dróna yfir Keflavíkurflugvelli Þriggja ára fangelsi: Tók ekki mark á lygilegri frásögn Neyðast til að millilenda, tapaður peningur og rándýr flug heim Lítur svo á að hann njóti ekki trausts og hefur beðist lausnar Banaslys á Skagavegi 2024: Drukknaði eftir að hafa misst stjórn í beygju Sjokk, stress og særindi í Leifsstöð Bein útsending: Lýðheilsuvísar 2025 kynntir Ekki erfitt að vera föst í 25 gráðum en ástæðan sorgleg „Óvænt og líka mjög leiðinlegt“ Play hættir að fljúga, hundruð missa vinnuna og strandaglópar í Leifsstöð Föst í Portúgal: „Siðlaust“ að fljúga vélunum út í morgun Fara yfir stöðuna vegna Play og skipuleggja sig Bílstjórinn þrettán ára Vísað burtu af hóteli og svo handtekinn í sameign 29 prósent heimila skipuð einstæðingum: „Meðvituð ákvörðun til að njóta frelsis“ Aldrei neinn afsláttur gefinn í flugprófunum Allt niður í þriggja mánaða fiðluleikara „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ „Ákveðinn miski“ að geta ekki treyst vatninu Flúði próflaus undan lögreglu með einum of marga farþega þegar bíllinn valt Umfangsmiklar árásir og símengað neysluvatn Báturinn áður sokkið í sömu höfn og án skýringar Drukkinn ökumaður keyrði á þrjá bíla og reyndi að stinga af Um 200 nemendur eru í lögreglunámi á Akureyri Skora á Snorra að gefa kost á sér Bíll valt eftir flótta undan lögreglu og þrír slösuðust Reiknað með afskiptum af öllum samkomum Vítisengla Sjá meira
Uppgötvanirnar voru margar á árinu og afrekin fjölbreytt. Vonbrigðin voru einnig til staðar. Á ýmsum sviðum tóku vísindamenn höndum saman, á öðrum tókust þeir á. 2014 var ár framfara en við sáum vísindamenn einnig gera það sem þeir gera svo vel, að horfast í augu við óvæntar breytur og vonbrigði. Hér er það helsta í vísindum á árinu.Óríon NASA skaut nýju faratæki út í geim, í fyrsta skipti í 33 ár. Tilraunaflug Óríon er neistinn sem mun vekja geimferðaáætlun Bandaríkjanna úr dvala. Óríón náði 5.790 km hæð og fór tvívegis um Jörðina. Hylkið braut sér leið í gegnum loftjúpinn á 32 þúsund km/h og allt fór vel. Óríon er lykillinn að mönnuðum ferðum til Mars.Baráttan við loftslagsbreytingar Milliríkjanefnd SÞ um loftslagsbreytingar rak endahnút á yfirlit sitt á stöðu loftslagsbreytinga. Niðurstaðan: Við berum sökina og vandamálið er að versna. Samningur Bandaríkjanna og Kína um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda er umhverfisfrétt ársins þar sem löndin skuldbinda sig til draga úr losun um tugi prósenta á næstu 30 árum.Vatn á Enceladus Vísindamenn tilkynntu að vatn í vökvaformi væri að finna undir íshellunni á tunglinu Enceladus sem er á braut um Satúrnus. Með uppgötvun yfir eitt þúsund fjarreikistjarna í hundruð ljósára fjarlægð verða líkurnar á að líf leynist víðar sífellt betri. Uppgötvunin á Enceladus gæti þýtt að við þurfum ekki að ferðast órafjarlægðir til að finna nágranna okkar, mögulega eru þeir í bakgarði okkar.Holuhraun Eldgosið í Holuhrauni er einstakt á heimsvísu. Svo mikið af hrauni hefur ekki komið upp í 230 ár og gosið er í raun það stærsta sem sést hefur síðan á 18. öld. Eldfjallafræðingar segja að eldvirknin við eldfjallið sé óþekkt í vísindasögunni og það mun taka næstu ár að vinna úr þeim gögnum sem vísindamenn hafa safnað.Risinn DreadnoughtusVísindamenn í Argentínu fundu steingerðar leifar risaeðlu sem er talin vera stærsta landdýr jarðar. Risaeðlan var nefnd Dreadnoughtus. Hún var 65 tonn (12 afríkufílar) og 26 metrar að lengd. Dreadnoughtus var uppi fyrir 77 milljónum ára, át gras og óttaðist ekkert. Geimkúrekar í vandræðum Einkaaðilar í geimgeiranum áttu erfitt ár. Mannlaus eldflaug Orbital Sciences sprakk í loft upp stuttu eftir flugtak og í október lést flugmaður Virgin Galactic þegar tilraunaferja fyrirtækisins hrapaði í flugi yfir Mojawe eyðimörkinni. Þetta er fyrirsjáanlegur fórnarkostnaður geimkönnunar. Vonandi verða fjárfestar skilningsríkari en eldflaugafræðin.Metan og vatn á Mars Könnunarfarið Curiosty sem nú rúntar um á Mars fann ævafornt vatn í berglögum rauðu plánetunnar ásamt metani og flóknum lífrænum sameindum. Þar með hefur verið staðfest að Mars hefur að geyma þrjár forsendur lífs: orkugjafa, vatn og lífræn efni. Áfram Curiosity!Ebóla Ónæmiskerfi mannsins á ekki roð í ebólu. Faraldurinn hefur kostað tæplega 7 þúsund manns lífið. Veirufræðingar hafa lagt allt kapp á þróa bóluefni. Við höfum svipt hulunni af stórkostlegum líffræðilegum eiginleikum veirunnar. Núna getum við loks boðið smituðum upp á sérsniðna meðferð, hingað til höfum við í raun ekki getað boðið upp á annað en sýklalyfjakokteil.Óðaþensla Miklahvells, eða hvað? Þetta átti að vera merkilegasta uppgötvun vísindasögunnar. Vísindamenn að störfum á Suðurpólnum tilkynntu kaldir að þyngdarbylgjur sem mynduðust örfáum sekúndubrotum eftir Miklahvells hefðu loks fundist. Óðaþensluskeiðið var staðreynd — þangað til að vísindamenn fóru að rýna í gögnin. Eitthvað vantaði og við höfum ekki enn fengið botn í málið. Hin vísindalega aðferð að verki. Við lentum á halastjörnu! Stefnumóti Rosetta-geimfarsins og halastjörnunnar 67P hafði verið beðið í nokkra áratugi. Í nóvember rann stóra stundin upp þegar könnunarfarið Philae sagði skilið við Rosetta og lenti á yfirborði halastjörnunnar eftir 6.4 milljarða kílómetra ferðalag. Verkefnið er flóknasta geimævintýri mannkyns. Philae, sem nú sefur værum blundi á 67P, náði að senda gögn til jarðar. Núna vitum við að flókin lífræn efni er að finna á halastjörnum ásamt vatni í föstu formi. Hver veit nema halastjörnur hafi sáð fræjum lífs hér á Jörðinni.
Fréttir ársins 2014 Mest lesið Vonsviknir ferðamenn og reiði út í Icelandair vegna hækkunar fargjalda Innlent Arnarflug lifað lengst í samkeppni við Icelandair Innlent Misstu allt samband við Internetið Erlent Ísraelar samþykkja friðaráætlun Trumps Erlent Tilkynnt um dróna yfir Keflavíkurflugvelli Innlent Föst í Portúgal: „Siðlaust“ að fljúga vélunum út í morgun Innlent Erlendir miðlar fjalla um gjaldþrot Play Erlent Lítur svo á að hann njóti ekki trausts og hefur beðist lausnar Innlent Þriggja ára fangelsi: Tók ekki mark á lygilegri frásögn Innlent Bílstjórinn þrettán ára Innlent Fleiri fréttir Vonsviknir ferðamenn og reiði út í Icelandair vegna hækkunar fargjalda Arnarflug lifað lengst í samkeppni við Icelandair Fall Play frá öllum hliðum Tilkynnt um dróna yfir Keflavíkurflugvelli Þriggja ára fangelsi: Tók ekki mark á lygilegri frásögn Neyðast til að millilenda, tapaður peningur og rándýr flug heim Lítur svo á að hann njóti ekki trausts og hefur beðist lausnar Banaslys á Skagavegi 2024: Drukknaði eftir að hafa misst stjórn í beygju Sjokk, stress og særindi í Leifsstöð Bein útsending: Lýðheilsuvísar 2025 kynntir Ekki erfitt að vera föst í 25 gráðum en ástæðan sorgleg „Óvænt og líka mjög leiðinlegt“ Play hættir að fljúga, hundruð missa vinnuna og strandaglópar í Leifsstöð Föst í Portúgal: „Siðlaust“ að fljúga vélunum út í morgun Fara yfir stöðuna vegna Play og skipuleggja sig Bílstjórinn þrettán ára Vísað burtu af hóteli og svo handtekinn í sameign 29 prósent heimila skipuð einstæðingum: „Meðvituð ákvörðun til að njóta frelsis“ Aldrei neinn afsláttur gefinn í flugprófunum Allt niður í þriggja mánaða fiðluleikara „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ „Ákveðinn miski“ að geta ekki treyst vatninu Flúði próflaus undan lögreglu með einum of marga farþega þegar bíllinn valt Umfangsmiklar árásir og símengað neysluvatn Báturinn áður sokkið í sömu höfn og án skýringar Drukkinn ökumaður keyrði á þrjá bíla og reyndi að stinga af Um 200 nemendur eru í lögreglunámi á Akureyri Skora á Snorra að gefa kost á sér Bíll valt eftir flótta undan lögreglu og þrír slösuðust Reiknað með afskiptum af öllum samkomum Vítisengla Sjá meira