Saga skattaskjóla eins gömul og skatta

Skattaskjól eru svæði þar sem ekki eru greiddir tekjuskattar. Ekki er ólöglegt að eiga peninga í aflandsfélögum, hins vegar er ólöglegt að stinga undan skatti. Erfitt er að meta umfang skattaskjóla en talið er að milli 21 þúsund og 32 þúsund milljarðar dollara liggi í skjóli.

Mikið hefur verið rætt um aflandsfélög í skattaskjólum undanfarið eftir að í ljós kom að þrír ráðherrar í ríkisstjórninni, þau Sigmundur Davíð Gunnlaugsson forsætisráðherra, Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra og Ólöf Nordal innanríkisráðherra tengjast slíkum félögum.

Mál félaganna eru þó ólík innbyrðis þar sem Wintris, félag Önnu Sigurlaugar Pálsdóttur, eiginkonu Sigmundar Davíðs, er það eina sem enn er til en eignir þess nema um milljarði króna.

Skattaskjól er svæði þar sem ekki eru greiddir tekjuskattar, það er hins vegar ekki ólöglegt að eiga peninga í aflandsfélögum, séu allir skattar greiddir samkvæmt lögum. Helstu aflandssvæði eru meðal annars Bahamaeyjar, Bresku jómfrúareyjar og Sviss.

Vinsældir skattaskjóla farið vaxandi

Margvíslegar ástæður eru fyrirnotkun aflandsfélaga, sem ekki endilega fela í sér skattsvik. Til dæmis ef viðskipti eru umfangsmikil, ef tveir eða fleiri aðilar með lögheimili í ólíkum löndum vilja stofna til sameiginlegrar fjárfestinga, eða til þess að geta greitt út arð hvenær árs sem er. Dæmi eru þó um að erlend stórfyrirtæki nýti sér skattaskjól til að komast hjá skattgreiðslum í þeim löndum þar sem þau eru með starfsemi.

Fræðimenn telja að einhvers konar skattaskjól hafi verið til frá því að byrjað var að skattleggja almenning. Í Grikklandi til forna voru einhverjar af grísku eyjunum notaðar sem skjól fyrir varning sjómanna sem skildu varninginn þar eftir til að forðast tveggja prósenta skatt sem borgríkið Aþena lagði á innfluttar vörur.

Frá því á sjötta áratug síðustu aldar hafa vinsældir skattaskjóla farið vaxandi. Frá því á tíunda áratugsíðustu aldar og fram til dagsins í dag hefur efnahags- og framfarastofnunin

OECD beitt sér gegn skattaparadísum til þess að vinna bug áþví sem hún kallar „ósanngjarna skattasamkeppni“. Ástæðan er sú að þegar fjárfestar geyma peninga í skattaskjólum og komast hjá því að greiða skatta, verður ríkissjóður viðkomandi landa af milljörðum.

Hvað er skattaskjólsvandamálið stórt?

Þegar fjárfestar geyma peninga í skattaskjólum og komast hjá því að greiða skatta verður viðkomandi ríkissjóður af milljörðu

Hvað er skattaskjól?

Skattaskjól er svæði þar sem ekki eru greiddir tekjuskattar. Þá skiptir ekki máli hvaðan

tekjurnar koma; þar sem og annars staðar í heiminum gildir sú regla að félög eru skattskyld í heimalandi sínu af öllum sínum tekjum. Það er ekki ólöglegt að eiga peninga í aflandsfélögum í skattaskjólum. Það hvílir algjör leynd yfir félaginu og það eru ekki gefnar neinar upplýsingar um það.

Það eru ekki gerðar neinar kröfur um að félögin skili ársreikningum eða leggi fram neinar upplýsingar um starfsemi sína, sem er algild regla í öðrum löndum að sögnIndriða H. Þorlákssonar, fyrrverandi ríkisskattstjóra. Það er hins vegar ólöglegt að stinga undan skatti og þá skiptir engu hvort menn gera það utanlands eða innanlands að sögn ErlendsMagnússonar, fjárfestis og stjórnarformanns í bresku fjárfestingafyrirtæki.

Erfitt er fyrir Íslendinga í dag að stofna svona félög nema þeir eigi eignir erlendis.

„Eins og ég skil það, vegna gjaldeyrishafta, geta menn ekki stofnað félög og ekki fjárfest utanlands, nema þá að fá leyfi Seðlabankans til þess. En menn geta endurfjárfest, innan ákveðinna reglna, eignir sem þeir eiga utanlands,“ segir Erlendur.

Flestallir fjárfestingasjóðir alþjóðlega, þó þeir séu reknir frá London eða New York, eru með lögheimili í einhvers konar aflandsfélagi og það er fyrst og fremst til þess að fjárfestarnir

séu skattlagðir í sínu heimalandi en ekki í þriðja landi. Þegar íslenskir lífeyrissjóðir fjárfesta í slíkum sjóðum vegna þess að þeir borga ekki skatta á Íslandi þá fá þeir þessar tekjur skattfrjálsar til Íslands. Umræðan hefur verið þannig að allt þetta sé gert til að reyna að stinga undan fé, en flestir eru að gera þetta í mjög skynsamlegum tilgangi til þess að forðast tvísköttun.

Af hverju færir fólk peninga sína í skattaskjól?

Ein ástæða fyrir notkun aflandsfélaga er ef viðskiptin eru umfangsmikil, til dæmis ef tveir eða fleiri aðilar með lögheimili í ólíkum löndum vilja stofna til sameiginlegra fjárfestinga, þá getur borgað sig að halda utan um þær í aflandsfélagi fremur en að skrá eignina í heimalandi eins aðilans. 

Þá greiðir hver aðili fyrir sig skatta þar sem hann hefur lögheimili og þannig er komið í veg fyrir mögulega tvísköttun að hluta eða öllu leyti, segir Erlendur Magnússon. Annar kostur við að vera með eignir í aflandsfélögum er að þau eru ekki bundin íslenskum gjaldeyrishöftum, svo framarlega sem þau eiga ekki viðskipti á Íslandi.

„Víðast hvar er hægt að greiða út arð hvenær árs sem er, eigi fyrirtæki óráðstafað eigið fé, en á Íslandi eru hömlur á slíku,“ segir Erlendur.

„Hér áður fyrr gátu eigendur aflandsfélaga frestað skattlagningu hagnaðar af fjárfestingum sínum með því að skrá þær í eigu slíkra félaga, frestað en ekki koma í veg fyrir skattlagningu. Þess vegna var talað um skattaskjól slíkra fjárfestinga. Það er ekki lengur hægt, eftir að svo kölluð CFC-löggjöf var innleidd á Íslandi,líkt og í flestum, ef ekki öllumOECD-löndum,“ segir Erlendur.

Hvernig er verið að hindra skattaskjól?

Frá því á tíunda áratug síðustu aldar og fram til dagsins í dag hefur efnahags- og framfarastofnun OECD beitt sér gegn skattaparadísum til þess að vinna bug á því sem hún kallar „ósanngjarna skattasamkeppni“. Þar sem lægri skattstofn þýðir minni fjárfestingu í innviðum og velferðarþjónustu sem skilar lakari lífsskilyrðum í viðkomandi ríki.

Samkvæmt upplýsingum frá OECD hefur meiri árangur náðst gegn skattsvikum og skattaskjólum undanfarin ár en áratuginn þar á undan. Frá því á G20-fundinum í London í apríl 2009 hefur verið skrifað undir meira en þrjú hundruð skattasamninga til að mæta skilyrðum OECD um skattagagnsæi og upplýsingaflæði. Öll OECD og G20-lönd munu uppfylla þessi skilyrði.

Í lok síðasta árs gaf OECD út reglubók til að herða fyrirtækjaskattalöggjöf í því skyni að loka fyrir alþjóðlegar leiðir til þess að sniðganga skatta. Markmiðið er að reglurnar komi í veg fyrir að fyrirtæki geti fært sölutekjur og hagnað milli landa í skattaskjól.

Tax Justice Network áætlaði árið 2012 að milli 21 þúsund og 32 þúsund milljarðar Bandaríkjadala lægju í skattaskjólum víðsvegar um heiminn. Hins vegar er mjög erfitt að áætla töluna nákvæmlega. Í lok síðasta árs sendi OECD frá sér reglubók til að taka á fyrirtækjaskattalöggjöf í því skyni að loka fyrir leiðir til að forðast skatta, meðal annars með notkun skattaskjóla. Níutíu lönd hafa unnið með stofnuninni að þessari áætlun. Einungis tíminn mun leiða í ljós hvort vinnan skilar tilætluðum árangri.