Hvað gerist þegar búið er að telja atkvæðin? Jóhann Óli Eiðsson skrifar 28. október 2017 09:15 Frá talningu atkvæða í Brekkuskóla á Akureyri eftir kosningarnar í fyrra. vísir/svenni Í dag er kjördagur og minna en ár liðið frá síðustu þingkosningum. Þrátt fyrir að kosningar séu hér nú nánast árlegur viðburður ákvað Fréttablaðið að fara yfir ýmsa praktíska hluti varðandi kosningarnar. Meðal þess sem tæpt verður á er hvernig þú tryggir að atkvæði þitt sé gilt og hvernig þingsætum er úthlutað. Á sjötta tímanum í dag er skipt um kjörkassa í kjördeildum landsins. Fyrri kössunum er skutlað á talningastaði áður en kjörfundi lýkur og talningarfólk vinnur baki brotnu við að tryggja að fyrstu tölur liggi fyrir skömmu eftir að kjörstöðum verður lokað. Snemma í fyrramálið ættu lokatölur á landinu öllu að liggja fyrir. En þó að atkvæðafjöldi allra flokka liggi fyrir þá er ennþá eftir að deila þingsætum niður á þá „þannig að hver samtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Tilvitnunin er úr 31. gr. stjórnarskrár Íslands en í henni er kveðið á um kjördæmaskipan og úthlutun þingsæta. Greinin er eitt þeirra ákvæða stjórnarskrárinnar sem hvað oftast hefur tekið breytingum. Því var síðast breytt árið 1999 til núverandi horfs. Með breytingunni var veitt heimild til að ákveða kjördæmaskipan með almennum lögum. Kjördæmi landsins eru alls sex en núverandi kjördæmaskipan hefur verið við lýði frá árinu 2003. Með breytingunum var stefnt að því að jafna atkvæðavægi en fyrir breytingarnar gat atkvæði Vestfirðings vegið allt að fjórfalt meira en atkvæði Reyknesings. Nú er kveðið á um að séu kjósendur á kjörskrá að baki hverju þingsæti helmingi færri í einu kjördæmi en öðru skuli færa þingsæti á milli kjördæmanna. Þetta hefur í tvígang gerst. Í bæði skiptin fjölgaði þingmönnum Suðvesturkjördæmis á kostnað Norðvesturkjördæmis. Einn jöfnunarmaður er í hverju landsbyggðarkjördæmi en tveir í Reykjavík og Kraganum. Í Norðvestur eru alls átta þingmenn, tíu í Suður- og Norðausturkjördæmi. Ellefu þingmenn eru í hvoru Reykjavíkurkjördæmi og að endingu eru þrettán í Suðvestur.Úthlutun kjördæmissæta Til að byrja með er kjördæmiskjörnum þingmönnum úthlutað í hverju kjördæmi fyrir sig. Við þann útreikning koma aðeins til álita atkvæði sem greidd eru af kjósendum þess kjördæmis. Við úthlutunina er notuð svokölluð D'Hondts-regla. Sú regla hefur verið notuð hér á landi við úthlutun þingsæta nær alla tíð. Reglan er afar einföld. Deilt er í atkvæðatölur framboðanna, fyrst með 1, síðan með 2, því næst með 3 o.s.frv. Gengið er á allar útkomutölurnar úr deilingunni og taka hæstu útkomurnar þingsæti þar til kjördæmissætin eru tæmd. Séu tvö framboð jöfn skal varpa hlutkesti til að ákvarða í hvaða röð þau hljóta þingsæti.Til skýringar höfum við búið til þykjustuland. Landið skiptist í þrjú kjördæmi, Landsbyggðina, Platbæ og Þykjustubæ. Íbúar landsins eru fyrirmyndarkjósendur. Allir mæta á kjörstað, enginn gerir ógilt og þetta árið skilaði enginn auðu. Hér sjáum við lokatölur úr stærsta kjördæminu, Landsbyggðinni, en í því eru sjö kjördæmisþingmenn.Y-listi nýtur mestrar hylli kjósenda og fær hann því fyrsta mann kjördæmisins. Síðan kemur fyrsti maður X-lista. Hluta þarf til um hvort Y eða Z fær þriðja manninn enda útkomutölurnar beggja flokka 1.500. Sama gildir um síðasta mann kjördæmisins, þann sjöunda (táknaður með ljósari litnum).Úthlutun jöfnunarsæta Ákvörðun jöfnunarsæta hefur í gegnum tíðina reynst mörgum öllu erfiðari viðureignar. Ákvörðun þeirra er tvíþætt, fyrst þarf að ákvarða hvaða framboð fá jöfnunarsæti og í hvaða röð. Því næst er ákveðið í hvaða kjördæmum þau fá sætin. Við úthlutun jöfnunarsæta þarf framboð að hafa hlotið minnst fimm prósent atkvæða á landsvísu. Hins vegar er ekkert sem útilokar að framboð geti ná kjördæmakjörnum manni inn þó það nái ekki yfir fimm prósenta þröskuldinn. Við heildarskiptingu jöfnunarsæta er D'Hondts-reglan brúkuð á nýjan leik. Heilaratkvæðatölu hvers flokks er deilt með þeim heiltölum sem koma í kjölfar á fjölda kjördæmissæta flokksins. Útkomur deilinganna eru kallaðar landstölur.Tölur úr öllum kjördæmunum þremur liggja fyrir og búið er að hluta um síðasta mann Landsbyggðarkjördæmisins. Var það Z-listi sem vann hlutkestið. Í Fyrirmyndarlandi, ímyndaða landinu okkar, eru samtals fjórir jöfnunarþingmenn, tveir á Landsbyggðinni en einn í hvorum bæ. Hér að neðan sjást landstölurnar.Hjá X-lista er fyrst deilt í heildaratkvæðin með /, síðan 8, þá 9 og loks 10. Hjá Y-lista eru það tölurnar 9, 10, 11 og 12 en hjá Z-lista eru það 6, 7, 8 og 9 sem eru notaðar.Z-listi er með hæstu landstöluna og fær því fyrsta jöfnunarþingmanninn. Þar á eftir kemur X-listi, þriðji jöfnunarmaðurinn fellur í hlut Y-lista og að endingu fær Z-listi annan jöfnunarmann. Þegar allt hefur verið talið fá X- og Z-listi því sjö þingmenn hvor en Y-listi endar með níu.Jöfnunarsætunum dreift á kjördæmi Þegar það liggur fyrir í hvaða röð flokkarnir taka jöfnunarsæti þarf að finna út í hvaða kjördæmi hvert sæti fellur. Það er gert með því að finna þann lista framboðsins sem um ræðir þar sem atkvæðatala er hæst hlutfall af heildartölu gildra atkvæða í hlutaðeigandi kjördæmi. Þegar öllum jöfnunarsætum kjördæmisins hefur verið úthlutað kemur það kjördæmi ekki frekar til álita við slíka úthlutun. Með öðrum orðum, flokkur getur lent í því að taka jöfnunarþingmann í því kjördæmi þar sem hann er veikastur fyrir.Hér að neðan sjást hlutfallstölur hvers lista fyrir sig í kjördæmunum. Hér að ofan fundum við út að fyrsti jöfnunarmaðurinn færi til Z og fellur hann til í því kjördæmi þar sem hlutfallstala hans er hæst.Z-listi fær sinn fyrsta mann í Þykjustubæ en þar er hans hæst. Með því lokar hann Þykjustubæjarkjördæminu. Næst tekur X-listi mann. Þó hans hæsta tala sé í Þykjustubæ þá hefur Z-listi klárað jöfnunarmenn kjördæmisins. Því tekur X-listi fyrri jöfnunarmann Landsbyggðarinnar af tveimur mögulegum. Y-listi fær mann í Platbæ sem skilur Z-lista nauðugan eftir með seinni mann Landsbyggðarinnar. Skiptir ekki nokkru máli þó hinar hlutfallstölur listans séu hærri. Birtist í Fréttablaðinu Kosningar 2017 Mest lesið „Ef hann hefði verið einn þá hefði þetta getað farið miklu verr“ Innlent Af hverju er barnið mitt alltaf að segja Skibidi toilet? Innlent Sneri aftur á vettvang banatilræðisins Erlent „Þegar hægrið fær að ráða ferðinni óheft og án alls taumhalds fer illa“ Innlent Mótmælendur hindruðu för lögreglubíls í forgangsakstri Innlent Fagna löngu tímabærri breytingu Innlent Vilhjálmur Hjálmarsson kjörinn varaformaður ÖBÍ Innlent Fannst hann þvingaður til að afsala sér hundinum Innlent Bátarnir frá eldgosinu í Vestmannaeyjum málaðir á vita Innlent Tveir reyndust í skotti bíls Innlent Fleiri fréttir Vilhjálmur Hjálmarsson kjörinn varaformaður ÖBÍ „Ef hann hefði verið einn þá hefði þetta getað farið miklu verr“ Bátarnir frá eldgosinu í Vestmannaeyjum málaðir á vita Af hverju er barnið mitt alltaf að segja Skibidi toilet? „Þegar hægrið fær að ráða ferðinni óheft og án alls taumhalds fer illa“ Fagna löngu tímabærri breytingu Átök í miðausturlöndum, ný forysta VG og mállýska unga fólksins Mótmælendur hindruðu för lögreglubíls í forgangsakstri Svandís og Guðmundur Ingi nýir leiðtogar Vinstri grænna Málningu kastað og ryskingar við sendiráðið Fannst hann þvingaður til að afsala sér hundinum Biskup Íslands predikar í Vík á 90 ára afmæli kirkjunnar Erfitt að setja tölu á hve margir vilji stjórnarslit Harður þriggja bíla árekstur á Suðurlandsvegi Landsfundur ræðir stjórnarslit og nýjum reglum um blóðgjöf fagnað Tveir stórir skjálftar í Bárðarbunguöskjunni Ríkisstjórnarflokkarnir mælast með tuttugu prósenta fylgi Þorgerður Katrín: Enginn ráðskonurass undir fólki í Viðreisn Tveir reyndust í skotti bíls Mannekla bindur hendur héraðssaksóknara í samráðsmáli Kertavaka til minningar um konur sem hafa dáið vegna kynbundins ofbeldis Munu hlýða kröfu landsfundar verði tillaga um stjórnarslit samþykkt Munu ekki láta af herferð vegna launaþjófnaðarins Orlof húsmæðra: Barn síns tíma eða liður í jafnrétti? Ákveðinn hópur hafi unnið að niðurstöðunni undir yfirborðinu „Öllum ljóst að Ölfusárbrú verði að rísa“ Loksins mega hommar gefa blóð Blóðgjöf samkynhneigðra karla leyfð og ósáttar húsmæður Fimm bíla árekstur á Vesturlandsvegi Nefndin deili ekki við þá sem gagnrýna hana á „mis málefnalegan hátt“ Sjá meira
Í dag er kjördagur og minna en ár liðið frá síðustu þingkosningum. Þrátt fyrir að kosningar séu hér nú nánast árlegur viðburður ákvað Fréttablaðið að fara yfir ýmsa praktíska hluti varðandi kosningarnar. Meðal þess sem tæpt verður á er hvernig þú tryggir að atkvæði þitt sé gilt og hvernig þingsætum er úthlutað. Á sjötta tímanum í dag er skipt um kjörkassa í kjördeildum landsins. Fyrri kössunum er skutlað á talningastaði áður en kjörfundi lýkur og talningarfólk vinnur baki brotnu við að tryggja að fyrstu tölur liggi fyrir skömmu eftir að kjörstöðum verður lokað. Snemma í fyrramálið ættu lokatölur á landinu öllu að liggja fyrir. En þó að atkvæðafjöldi allra flokka liggi fyrir þá er ennþá eftir að deila þingsætum niður á þá „þannig að hver samtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Tilvitnunin er úr 31. gr. stjórnarskrár Íslands en í henni er kveðið á um kjördæmaskipan og úthlutun þingsæta. Greinin er eitt þeirra ákvæða stjórnarskrárinnar sem hvað oftast hefur tekið breytingum. Því var síðast breytt árið 1999 til núverandi horfs. Með breytingunni var veitt heimild til að ákveða kjördæmaskipan með almennum lögum. Kjördæmi landsins eru alls sex en núverandi kjördæmaskipan hefur verið við lýði frá árinu 2003. Með breytingunum var stefnt að því að jafna atkvæðavægi en fyrir breytingarnar gat atkvæði Vestfirðings vegið allt að fjórfalt meira en atkvæði Reyknesings. Nú er kveðið á um að séu kjósendur á kjörskrá að baki hverju þingsæti helmingi færri í einu kjördæmi en öðru skuli færa þingsæti á milli kjördæmanna. Þetta hefur í tvígang gerst. Í bæði skiptin fjölgaði þingmönnum Suðvesturkjördæmis á kostnað Norðvesturkjördæmis. Einn jöfnunarmaður er í hverju landsbyggðarkjördæmi en tveir í Reykjavík og Kraganum. Í Norðvestur eru alls átta þingmenn, tíu í Suður- og Norðausturkjördæmi. Ellefu þingmenn eru í hvoru Reykjavíkurkjördæmi og að endingu eru þrettán í Suðvestur.Úthlutun kjördæmissæta Til að byrja með er kjördæmiskjörnum þingmönnum úthlutað í hverju kjördæmi fyrir sig. Við þann útreikning koma aðeins til álita atkvæði sem greidd eru af kjósendum þess kjördæmis. Við úthlutunina er notuð svokölluð D'Hondts-regla. Sú regla hefur verið notuð hér á landi við úthlutun þingsæta nær alla tíð. Reglan er afar einföld. Deilt er í atkvæðatölur framboðanna, fyrst með 1, síðan með 2, því næst með 3 o.s.frv. Gengið er á allar útkomutölurnar úr deilingunni og taka hæstu útkomurnar þingsæti þar til kjördæmissætin eru tæmd. Séu tvö framboð jöfn skal varpa hlutkesti til að ákvarða í hvaða röð þau hljóta þingsæti.Til skýringar höfum við búið til þykjustuland. Landið skiptist í þrjú kjördæmi, Landsbyggðina, Platbæ og Þykjustubæ. Íbúar landsins eru fyrirmyndarkjósendur. Allir mæta á kjörstað, enginn gerir ógilt og þetta árið skilaði enginn auðu. Hér sjáum við lokatölur úr stærsta kjördæminu, Landsbyggðinni, en í því eru sjö kjördæmisþingmenn.Y-listi nýtur mestrar hylli kjósenda og fær hann því fyrsta mann kjördæmisins. Síðan kemur fyrsti maður X-lista. Hluta þarf til um hvort Y eða Z fær þriðja manninn enda útkomutölurnar beggja flokka 1.500. Sama gildir um síðasta mann kjördæmisins, þann sjöunda (táknaður með ljósari litnum).Úthlutun jöfnunarsæta Ákvörðun jöfnunarsæta hefur í gegnum tíðina reynst mörgum öllu erfiðari viðureignar. Ákvörðun þeirra er tvíþætt, fyrst þarf að ákvarða hvaða framboð fá jöfnunarsæti og í hvaða röð. Því næst er ákveðið í hvaða kjördæmum þau fá sætin. Við úthlutun jöfnunarsæta þarf framboð að hafa hlotið minnst fimm prósent atkvæða á landsvísu. Hins vegar er ekkert sem útilokar að framboð geti ná kjördæmakjörnum manni inn þó það nái ekki yfir fimm prósenta þröskuldinn. Við heildarskiptingu jöfnunarsæta er D'Hondts-reglan brúkuð á nýjan leik. Heilaratkvæðatölu hvers flokks er deilt með þeim heiltölum sem koma í kjölfar á fjölda kjördæmissæta flokksins. Útkomur deilinganna eru kallaðar landstölur.Tölur úr öllum kjördæmunum þremur liggja fyrir og búið er að hluta um síðasta mann Landsbyggðarkjördæmisins. Var það Z-listi sem vann hlutkestið. Í Fyrirmyndarlandi, ímyndaða landinu okkar, eru samtals fjórir jöfnunarþingmenn, tveir á Landsbyggðinni en einn í hvorum bæ. Hér að neðan sjást landstölurnar.Hjá X-lista er fyrst deilt í heildaratkvæðin með /, síðan 8, þá 9 og loks 10. Hjá Y-lista eru það tölurnar 9, 10, 11 og 12 en hjá Z-lista eru það 6, 7, 8 og 9 sem eru notaðar.Z-listi er með hæstu landstöluna og fær því fyrsta jöfnunarþingmanninn. Þar á eftir kemur X-listi, þriðji jöfnunarmaðurinn fellur í hlut Y-lista og að endingu fær Z-listi annan jöfnunarmann. Þegar allt hefur verið talið fá X- og Z-listi því sjö þingmenn hvor en Y-listi endar með níu.Jöfnunarsætunum dreift á kjördæmi Þegar það liggur fyrir í hvaða röð flokkarnir taka jöfnunarsæti þarf að finna út í hvaða kjördæmi hvert sæti fellur. Það er gert með því að finna þann lista framboðsins sem um ræðir þar sem atkvæðatala er hæst hlutfall af heildartölu gildra atkvæða í hlutaðeigandi kjördæmi. Þegar öllum jöfnunarsætum kjördæmisins hefur verið úthlutað kemur það kjördæmi ekki frekar til álita við slíka úthlutun. Með öðrum orðum, flokkur getur lent í því að taka jöfnunarþingmann í því kjördæmi þar sem hann er veikastur fyrir.Hér að neðan sjást hlutfallstölur hvers lista fyrir sig í kjördæmunum. Hér að ofan fundum við út að fyrsti jöfnunarmaðurinn færi til Z og fellur hann til í því kjördæmi þar sem hlutfallstala hans er hæst.Z-listi fær sinn fyrsta mann í Þykjustubæ en þar er hans hæst. Með því lokar hann Þykjustubæjarkjördæminu. Næst tekur X-listi mann. Þó hans hæsta tala sé í Þykjustubæ þá hefur Z-listi klárað jöfnunarmenn kjördæmisins. Því tekur X-listi fyrri jöfnunarmann Landsbyggðarinnar af tveimur mögulegum. Y-listi fær mann í Platbæ sem skilur Z-lista nauðugan eftir með seinni mann Landsbyggðarinnar. Skiptir ekki nokkru máli þó hinar hlutfallstölur listans séu hærri.
Birtist í Fréttablaðinu Kosningar 2017 Mest lesið „Ef hann hefði verið einn þá hefði þetta getað farið miklu verr“ Innlent Af hverju er barnið mitt alltaf að segja Skibidi toilet? Innlent Sneri aftur á vettvang banatilræðisins Erlent „Þegar hægrið fær að ráða ferðinni óheft og án alls taumhalds fer illa“ Innlent Mótmælendur hindruðu för lögreglubíls í forgangsakstri Innlent Fagna löngu tímabærri breytingu Innlent Vilhjálmur Hjálmarsson kjörinn varaformaður ÖBÍ Innlent Fannst hann þvingaður til að afsala sér hundinum Innlent Bátarnir frá eldgosinu í Vestmannaeyjum málaðir á vita Innlent Tveir reyndust í skotti bíls Innlent Fleiri fréttir Vilhjálmur Hjálmarsson kjörinn varaformaður ÖBÍ „Ef hann hefði verið einn þá hefði þetta getað farið miklu verr“ Bátarnir frá eldgosinu í Vestmannaeyjum málaðir á vita Af hverju er barnið mitt alltaf að segja Skibidi toilet? „Þegar hægrið fær að ráða ferðinni óheft og án alls taumhalds fer illa“ Fagna löngu tímabærri breytingu Átök í miðausturlöndum, ný forysta VG og mállýska unga fólksins Mótmælendur hindruðu för lögreglubíls í forgangsakstri Svandís og Guðmundur Ingi nýir leiðtogar Vinstri grænna Málningu kastað og ryskingar við sendiráðið Fannst hann þvingaður til að afsala sér hundinum Biskup Íslands predikar í Vík á 90 ára afmæli kirkjunnar Erfitt að setja tölu á hve margir vilji stjórnarslit Harður þriggja bíla árekstur á Suðurlandsvegi Landsfundur ræðir stjórnarslit og nýjum reglum um blóðgjöf fagnað Tveir stórir skjálftar í Bárðarbunguöskjunni Ríkisstjórnarflokkarnir mælast með tuttugu prósenta fylgi Þorgerður Katrín: Enginn ráðskonurass undir fólki í Viðreisn Tveir reyndust í skotti bíls Mannekla bindur hendur héraðssaksóknara í samráðsmáli Kertavaka til minningar um konur sem hafa dáið vegna kynbundins ofbeldis Munu hlýða kröfu landsfundar verði tillaga um stjórnarslit samþykkt Munu ekki láta af herferð vegna launaþjófnaðarins Orlof húsmæðra: Barn síns tíma eða liður í jafnrétti? Ákveðinn hópur hafi unnið að niðurstöðunni undir yfirborðinu „Öllum ljóst að Ölfusárbrú verði að rísa“ Loksins mega hommar gefa blóð Blóðgjöf samkynhneigðra karla leyfð og ósáttar húsmæður Fimm bíla árekstur á Vesturlandsvegi Nefndin deili ekki við þá sem gagnrýna hana á „mis málefnalegan hátt“ Sjá meira