Leiksvæði barna og réttindi þeirra til leiks Ulla R. Pedersen skrifar 2. desember 2020 22:59 Börn eiga rétt til hvíldar og tómstunda, til að stunda leiki og skemmtanir sem hæfa aldri þess, og til frjálsrar þátttöku í menningarlífi og listum samkvæmt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Hér er slegið föstu að leikur barna er undirstaða þess að þau þroskist og öðlist hæfni til að skipuleggja, skoða, uppgötva, kanna og prófa hluti sem verða á vegi þeirra. Möguleikinn á því að geta skapað eigin pláss og rými eftir þörfum er mikilvægur. Af þeim sökum er æskilegt að börnin hafi aðgang að náttúrusvæði og lausum leikmunum. Að börnin geti leikið í friði og ró án utanaðkomandi truflunar sem getur eyðilagt einbeitingu og ímyndun er mjög mikilvægt. Hver hefur ekki upplifað að vera komin/n djúpt inn í ímyndaðan heim þar sem utan að komandi truflun varð til þess að heimurinn hvarf? Barnæskan er mikilvægt tímabil hvers manns, á þeim tíma þroskum við lífsviðhorf og hæfileika sem móta okkur það sem eftir er. Í nútíma samfélagi er mikilvægt að muna að börn hafa þörf fyrir að leika sér frjáls og ótrufluð, sem er forsenda þess að geta þroskast í hraustari og sterkari einstaklinga. Börn hafa þörf fyrir góða kjölfestu í jörðinni og nánd við náttúruna. Þau eiga að hafa möguleika á því að leika sér ótrufluð af fullorðnum. Þannig þroskast og mótast hæfileikar þeirra til þess að geta staðið sig í nútíma samfélagi. Börn eyða stórum hluta dagsins í skólastofnun frá unga aldri. Þar eiga þau að læra að vinna saman og búa með öðru fólki og leysa vandamál. Samfélagið og foreldrar krefjast talsverða eiginleika af börnum - þau eiga helst að vera skapandi, sjálfstæð, og fá marga góða og sniðugar hugmyndir. Því er mikilvægt að móta örugg svæði fyrir frjálsan leik barnanna þar sem þau geta þróað sköpunarhæfni sína. Leikir utandyra minnka stress hjá börnum Æ fleiri börn verða stressuð og þróa með sér líkamleg og andleg einkenni eins og maga- og höfuðverk, svima, þau geta orðið leið eða reið, verið uppstökk og átt erfitt með að einbeita sér. Í mörgum tilvikum fá börnin stress frá foreldrum og öðrum nákomnum sem þjást af stressi. Einnig geta börn þróað með sér stress ef kröfur til þeirra séu of miklar og ef að þau eru endurtekið trufluð í leik. Rannsóknir sýna að útileikir minnka stress í börnum, þau verða í betra jafnvægi og námshæfileikarnir verða betri. Náttúran gefur góða upplifun af öryggi og samband við nærumhverfið. Í náttúrunni getum við öll fundið fyrir innri ró og hún veitir okkur innblástur og ný sýn. Í náttúrunni finna börnin sína eigin staði sem geta skipt þau miklu máli. Hver hefur ekki átt sinn leynistað þangað sem hægt var að leita skjóls. Það er því mjög dýrmætt að eiga náttúruleg svæði innan skólalóðar, eins og til dæmis klettaholt, grasbala og svæði með gróður sem fær að vaxa óáreitt. Leikvellir þurfa að hafa breytileg leiksvæði og pláss fyrir frjálsa og óstýrða leiki. Hefðbundin leiktæki eru góð á meðan þau þjóna þeim tilgangi sem þeim er ætlað. Takmark þeirra felst í því að það er fyrir fram ákveðið hvað á að gera og þau kveikja sjaldnast á ímyndunaraflinu eða hvetja börnin til að fara út fyrir þægindamörkin. Lausir hlutir á leikvellinum er hægt að nota í fjölbreytta leiki og því hjálpa þau börnunum að þroska hreyfingum, málfræði og skynfærum auk þess að þroskast félagslega. Hlutir sem ekki hafa einn ákveðinn eiginleika og ekki segja til um hvernig á að nota eru mikilvægir hlutir í fróðlegu og spennandi leikumhverfi. Gömul jólatré, nýslegið heyið á leikvellinum, hálmbaggar, vörubretti og fleiri hluti er auðvelt að nota. Mikilvægur þáttur í fjölbreyttum leikvelli er að hlutir annað hvort eyðast eða breytast með tímanum sem tryggir endurnýjun efna. Stór hálmbaggi endist í stuttan tíma, en það getur verið áhugavert að fylgjast með niðurbrotsferlinum, trjágreinar brotna, sandur blandast við mold og steinar hverfa. Þegar börn læra að hægt er að nota hlutina á leikvellinum í mismunandi leiki og verkefni sem þau geta tileinkað sér geta þau einnig lært að fara með verkfæri eins og hamar og sagir undir leiðsögn fullorðinna. Þetta er reynsla sem margir byggingarleikvellir í Danmörku hafa nýtt sér og væri áhugavert að vinna með hér á landi. Við höfum öll verið í aðstæðum sem minna okkur á barnæskuna. Menn segja að við eigum að varðveita barnið í okkur. Við eigum að geta lagt alvarleiki lífsins til hliðar og leikið okkur eins og börn. Í leik leynist þjálfun í að kanna hið óþekkta, leggja fordóma til hliðar, prófa nýja hluti sem væntingar standa til. Að ögra hæfileikum og öðlast nýja reynslu og þekkingu eru verðmætir og gagnlegir eiginleikar fyrir jafnt börn sem fullorðna. Höfundur er landslagsarkitekt FÍLA, Verkís. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Réttindi barna Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Börn eiga rétt til hvíldar og tómstunda, til að stunda leiki og skemmtanir sem hæfa aldri þess, og til frjálsrar þátttöku í menningarlífi og listum samkvæmt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Hér er slegið föstu að leikur barna er undirstaða þess að þau þroskist og öðlist hæfni til að skipuleggja, skoða, uppgötva, kanna og prófa hluti sem verða á vegi þeirra. Möguleikinn á því að geta skapað eigin pláss og rými eftir þörfum er mikilvægur. Af þeim sökum er æskilegt að börnin hafi aðgang að náttúrusvæði og lausum leikmunum. Að börnin geti leikið í friði og ró án utanaðkomandi truflunar sem getur eyðilagt einbeitingu og ímyndun er mjög mikilvægt. Hver hefur ekki upplifað að vera komin/n djúpt inn í ímyndaðan heim þar sem utan að komandi truflun varð til þess að heimurinn hvarf? Barnæskan er mikilvægt tímabil hvers manns, á þeim tíma þroskum við lífsviðhorf og hæfileika sem móta okkur það sem eftir er. Í nútíma samfélagi er mikilvægt að muna að börn hafa þörf fyrir að leika sér frjáls og ótrufluð, sem er forsenda þess að geta þroskast í hraustari og sterkari einstaklinga. Börn hafa þörf fyrir góða kjölfestu í jörðinni og nánd við náttúruna. Þau eiga að hafa möguleika á því að leika sér ótrufluð af fullorðnum. Þannig þroskast og mótast hæfileikar þeirra til þess að geta staðið sig í nútíma samfélagi. Börn eyða stórum hluta dagsins í skólastofnun frá unga aldri. Þar eiga þau að læra að vinna saman og búa með öðru fólki og leysa vandamál. Samfélagið og foreldrar krefjast talsverða eiginleika af börnum - þau eiga helst að vera skapandi, sjálfstæð, og fá marga góða og sniðugar hugmyndir. Því er mikilvægt að móta örugg svæði fyrir frjálsan leik barnanna þar sem þau geta þróað sköpunarhæfni sína. Leikir utandyra minnka stress hjá börnum Æ fleiri börn verða stressuð og þróa með sér líkamleg og andleg einkenni eins og maga- og höfuðverk, svima, þau geta orðið leið eða reið, verið uppstökk og átt erfitt með að einbeita sér. Í mörgum tilvikum fá börnin stress frá foreldrum og öðrum nákomnum sem þjást af stressi. Einnig geta börn þróað með sér stress ef kröfur til þeirra séu of miklar og ef að þau eru endurtekið trufluð í leik. Rannsóknir sýna að útileikir minnka stress í börnum, þau verða í betra jafnvægi og námshæfileikarnir verða betri. Náttúran gefur góða upplifun af öryggi og samband við nærumhverfið. Í náttúrunni getum við öll fundið fyrir innri ró og hún veitir okkur innblástur og ný sýn. Í náttúrunni finna börnin sína eigin staði sem geta skipt þau miklu máli. Hver hefur ekki átt sinn leynistað þangað sem hægt var að leita skjóls. Það er því mjög dýrmætt að eiga náttúruleg svæði innan skólalóðar, eins og til dæmis klettaholt, grasbala og svæði með gróður sem fær að vaxa óáreitt. Leikvellir þurfa að hafa breytileg leiksvæði og pláss fyrir frjálsa og óstýrða leiki. Hefðbundin leiktæki eru góð á meðan þau þjóna þeim tilgangi sem þeim er ætlað. Takmark þeirra felst í því að það er fyrir fram ákveðið hvað á að gera og þau kveikja sjaldnast á ímyndunaraflinu eða hvetja börnin til að fara út fyrir þægindamörkin. Lausir hlutir á leikvellinum er hægt að nota í fjölbreytta leiki og því hjálpa þau börnunum að þroska hreyfingum, málfræði og skynfærum auk þess að þroskast félagslega. Hlutir sem ekki hafa einn ákveðinn eiginleika og ekki segja til um hvernig á að nota eru mikilvægir hlutir í fróðlegu og spennandi leikumhverfi. Gömul jólatré, nýslegið heyið á leikvellinum, hálmbaggar, vörubretti og fleiri hluti er auðvelt að nota. Mikilvægur þáttur í fjölbreyttum leikvelli er að hlutir annað hvort eyðast eða breytast með tímanum sem tryggir endurnýjun efna. Stór hálmbaggi endist í stuttan tíma, en það getur verið áhugavert að fylgjast með niðurbrotsferlinum, trjágreinar brotna, sandur blandast við mold og steinar hverfa. Þegar börn læra að hægt er að nota hlutina á leikvellinum í mismunandi leiki og verkefni sem þau geta tileinkað sér geta þau einnig lært að fara með verkfæri eins og hamar og sagir undir leiðsögn fullorðinna. Þetta er reynsla sem margir byggingarleikvellir í Danmörku hafa nýtt sér og væri áhugavert að vinna með hér á landi. Við höfum öll verið í aðstæðum sem minna okkur á barnæskuna. Menn segja að við eigum að varðveita barnið í okkur. Við eigum að geta lagt alvarleiki lífsins til hliðar og leikið okkur eins og börn. Í leik leynist þjálfun í að kanna hið óþekkta, leggja fordóma til hliðar, prófa nýja hluti sem væntingar standa til. Að ögra hæfileikum og öðlast nýja reynslu og þekkingu eru verðmætir og gagnlegir eiginleikar fyrir jafnt börn sem fullorðna. Höfundur er landslagsarkitekt FÍLA, Verkís.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun