Dæmisagan Bretland Björg Sigríður Hermannsdóttir skrifar 19. janúar 2021 08:01 Bretland hefur verið skrítinn staður að búa á síðustu tíu mánuði. Ég bý og starfa sem sálfræðingur í London en fylgist reglulega með fréttum heiman frá Íslandi, ekki síst síðan Covid-19 faraldurinn fór af stað. Ég hef glaðst með Íslendingum síðustu daga eftir nýlegar tilslakanir á samkomutakmörkunum og ég get ekki annað en borið saman í huganum hvernig mál hafa þróast í löndunum mínum tveimur. Í stuttu máli er staðan á Bretlandi slæm. Eins og flestir vita hefur Covid-19 leikið marga grátt á Bretlandi og þá einkum eldra fólk og fólk með undirliggjandi sjúkdóma. Ljóst er að mikill fjöldi smita getur haft í för með sér aukningu á sjúkrahússinnlögnum og dauðsföllum og Bretar virðast almennt meðvitaðir um mikilvægi þess að reyna að forðast smit í daglegu lífi. Hins vegar hefur ýmislegt fleira en Covid-19 haft alvarleg áhrif á líf, heilsu og samfélag Breta undanfarin misseri. Útgöngubönn og afleiðingar þeirra Bretland er dæmi um land sem hefur lengi státað af frelsi, lýðræði og gróskumiklu mannlífi, en hefur á undanförnu ári umbreyst í land endurtekinna útgöngubanna, harðra takmarkana og síbreytilegs regluverks. Fyrsta útgöngubannið (e. lockdown) á Bretlandi var sett á þann 23. mars 2020 og landsmönnum var þá sagt að halda sig heima við til að ná smitum niður og vernda heilbrigðiskerfið. Gefið var í skyn að útgöngubanninu myndi ljúka innan þriggja vikna og að þjóðin gæti um frjálst höfuð strokið að því loknu ef hún stæði saman og fylgdi reglum. Það var hins vegar ekki fyrr en í maí að fólk mátti löglega setjast niður í almenningsgörðum og njóta sólarinnar og fara út oftar en einu sinni á dag til þess að hreyfa sig. Síðan þá hafa skipst á endurteknar herðingar á takmörkunum og tímabundnar afléttingar á reglum sem haft hafa gríðarmikil áhrif á líf fólks, sem og andlega og líkamlega heilsu. Síendurteknar og langvarandi takmarkanir hafa sem dæmi haft í för með sér mikla aukningu á atvinnuleysi, félagslegri einangrun viðkvæmra hópa og þeirra sem búa einir, heimiliserjum og -ofbeldi, og tilkynningum um ofbeldi og misnotkun á börnum. Réttur barna til leiks og skólagöngu hefur verið skertur ítrekað með takmörkunum á skólastarfi og útivist og útileiksvæðum barna hefur á köflum verið lokað. Læknismeðferðum, aðgerðum og skimunum sem ekki tengjast Covid-19 hefur í mörgum tilfellum verið frestað og jafnvel aflýst, ef þær hafa ekki talist bráðnauðsynlegar, sem hefur í kjölfarið valdið seinkun á greiningum og meðferð ýmissa annarra sjúkdóma (t.d. krabbameins). Geðheilbrigðisþjónusta hefur jafnframt verið skorin niður, biðlistar eftir aðstoð hafa lengst og á sama tíma hefur eftirspurn aukist, í takt við aukningu félagslegra erfiðleika og kvíða. Fjölmiðlaumfjöllun og notkun ótta Síðan Covid-19 komst fyrst í heimsfréttirnar í upphafi síðasta árs virðast breskir fjölmiðlar hafa lagt sig alla fram um að fjalla um faraldurinn í miklum hamfarastíl. Þetta kom ekki á óvart, þar sem fréttir eru oftar en ekki settar fram á dramatískan hátt til að grípa athygli fólks fljótt og vel. Hins vegar hefur verið sérstakt að fylgjast með því hvernig bæði stjórnvöld og fjölmiðlar hér úti hafa að því er virðist ýtt undir ótta almennings á skipulagðan hátt til að fá fólk til að fylgja sóttvarnarreglum og taka faraldurinn alvarlega. Ég geri hér ráð fyrir því að þetta hafi allt saman verið gert í göfugum tilgangi, þ.e. til þess eins að takmarka fjölgun smita og að vernda heilbrigðiskerfið, sem hefur staðið höllum fæti undanfarin ár. Þess má geta að Bretar hafa verið í fararbroddi síðasta áratuginn í því að nýta teymi félagsvísindafólks og sálfræðinga (Behavioural Insights Team) til þess að fá almenning til að fara eftir hinum ýmsu tilmælum stjórnvalda. Siðferðisleg álitamál tengd því hafa furðu lítið verið rædd opinberlega innan sálfræðigeirans, en virðast athygli verð í þessu samhengi. Ein af áhrifaríkustu leiðunum sem notaðar hafa verið til að auka fylgispekt fólks við sóttvarnarreglur er að ýta undir sterk tilfinningaviðbrögð, svo sem ótta. Sem dæmi má nefna að í opinberri auglýsingu frá breskum stjórnvöldum síðasta vor stóð með hástöfum: “Ef þú ferð út geturðu smitað aðra og fólk mun deyja”). Annað dæmi eru tilmæli heilbrigðisráðherra Bretlands, Matt Hancock, til háskólanema síðastliðið haust um að gæta að sóttvörnum svo þau drepi ekki ömmur sínar. Þegar fjallað er um mikinn fjölda jákvæðra smita er ekki minnst á að PCR próf greina bæði virk og óvirk smit, og tölur um dauðsföll eru jafnan settar fram án alls samhengis, í æsifréttastíl. Eins gagnlegt og það getur verið að nýta ótta til þess að vekja athygli fólks, liggur beint við að ef ýtt er skipulega undir ótta og kvíða hjá milljónum manns, mánuðum saman, hlýtur það að hafa áhrif á andlega heilsu fólks. Ég hef sjálf í starfi mínu rætt við marga sem eru illa haldnir af kvíða yfir smitum þrátt fyrir að vera ekki í sérstökum áhættuhópi, fólk sem hefur ekki farið út fyrir hússins dyr svo mánuðum skiptir og fólk sem hefur fyllst dómhörku og reiði út í samborgara sína fyrir að hlýða ekki yfirvöldum, auk vonleysis yfir því að ekki sjái fyrir endann á núverandi ástandi. Fjölgun smita hefur ítrekað verið sett fram í fjölmiðlum og af yfirvöldum með ásakandi orðum, þ.e. að þau séu einhverjum að kenna, og þetta hefur eðlilega ýtt undir frekari sundrung og streitu í samfélaginu. Það er vel þekkt að langvarandi streita hefur slæm áhrif á ónæmiskerfi líkamans og eykur líkur á margvíslegum veikindum. Endurtekin útgöngubönn, harðar reglur og notkun á slagorðum og skilaboðum sem markvisst ýta undir samfélagslegan ótta og tortryggni gagnvart náunganum kosta því samfélagið meira en margan grunar. Gagnrýnin hugsun og heildarmyndin Gagnrýnin hugsun, málefnaleg umræða og athugun mála frá mörgum hliðum er sjaldan eins mikilvæg og þegar samfélög standa frammi fyrir alvarlegum vandamálum. Því miður er það svo að þegar við verðum hrædd erum við móttækilegri fyrir einföldum skilaboðum frá traustvekjandi aðilum og eigum erfiðara með að hugsa af yfirvegun um kosti og galla þess sem okkur er sagt. Samræming aðgerða á milli landa getur auðvitað verið af hinu góða, en það er ekki síður mikilvægt fyrir Íslendinga að hugsa sjálfstætt í þessum málum sem öðrum svo við endurtökum ekki að óþörfu mistök annarra þjóða. Því meira sem við getum lært af okkar eigin reynslu og reynslu annarra, því betri möguleika munum við hafa á því að takast á við núverandi ástand og næstu faraldra af yfirvegun, skynsemi og með örlítið betri sýn á heildarmyndina. Höfundur er ráðgjafarsálfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Bretland Mest lesið Þreytt dæmi Fjóla Blandon Skoðun Nýir vendir sópa best Arnar Þór Jónsson,Kári Allansson,Sveinn Hjörtur Guðfinnsson Skoðun Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Bönnum hnefaleika alfarið Adolf Ingi Erlingsson Skoðun Áfengisstefnu breytt með lögbrotum Einar Ólafsson Skoðun Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir Skoðun Staða evrunnar í Evrópusambandinu árið 2024 Jón Frímann Jónsson Skoðun Ríkiseftirlit með öllum börnum Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Það er skortur á orku en ekki orkuskortur Hörður Arnarson Skoðun Allt sem þú vilt vita um dánaraðstoð Bjarni Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Stórar breytingar framundan Arnar Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Það er skortur á orku en ekki orkuskortur Hörður Arnarson skrifar Skoðun ....og þá var eins og blessuð skepan skildi..... Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Nýir vendir sópa best Arnar Þór Jónsson,Kári Allansson,Sveinn Hjörtur Guðfinnsson skrifar Skoðun Lausn húsnæðisvandans Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Staða evrunnar í Evrópusambandinu árið 2024 Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Áfengisstefnu breytt með lögbrotum Einar Ólafsson skrifar Skoðun Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir skrifar Skoðun Þreytt dæmi Fjóla Blandon skrifar Skoðun Ríkiseftirlit með öllum börnum Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Viðreisn er tilbúin Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Ert þú að leita að okkur?“ Elías Ýmir Larsen skrifar Skoðun Höfum við efni á þessu Stríðsbrölti? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisstofnun Norðurlands tíu ára í dag Jón Helgi Björnsson skrifar Skoðun Lægsta raforkuverð heimila í Evrópu Haukur Ásberg Hilmarsson skrifar Skoðun Hugsum út fyrir rammann til að leysa húsnæðisvandann Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Bönnum hnefaleika alfarið Adolf Ingi Erlingsson skrifar Skoðun Allt sem þú vilt vita um dánaraðstoð Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Ekkert mansal á Íslandi í 15 ár? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Hljómar kunnuglega ekki satt? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þú breytir öllu Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Eru sósíaldemokratískir flokkar smátt og smátt að hverfa? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Styðjum mannréttindi - Lærum af sögunni Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Gömul þekking sem fékk ekki athygli þá, en er komin aftur Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Blekkingar og gaslýsingar núverandi forsætisráðherra Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Carbfix – enn og aftur Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Við erum öll á raforkumarkaði Jónas Hlynur Hallgrímsson skrifar Skoðun Af „tapi“ Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mennt er máttur Úlfar Darri Lúthersson skrifar Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Bretland hefur verið skrítinn staður að búa á síðustu tíu mánuði. Ég bý og starfa sem sálfræðingur í London en fylgist reglulega með fréttum heiman frá Íslandi, ekki síst síðan Covid-19 faraldurinn fór af stað. Ég hef glaðst með Íslendingum síðustu daga eftir nýlegar tilslakanir á samkomutakmörkunum og ég get ekki annað en borið saman í huganum hvernig mál hafa þróast í löndunum mínum tveimur. Í stuttu máli er staðan á Bretlandi slæm. Eins og flestir vita hefur Covid-19 leikið marga grátt á Bretlandi og þá einkum eldra fólk og fólk með undirliggjandi sjúkdóma. Ljóst er að mikill fjöldi smita getur haft í för með sér aukningu á sjúkrahússinnlögnum og dauðsföllum og Bretar virðast almennt meðvitaðir um mikilvægi þess að reyna að forðast smit í daglegu lífi. Hins vegar hefur ýmislegt fleira en Covid-19 haft alvarleg áhrif á líf, heilsu og samfélag Breta undanfarin misseri. Útgöngubönn og afleiðingar þeirra Bretland er dæmi um land sem hefur lengi státað af frelsi, lýðræði og gróskumiklu mannlífi, en hefur á undanförnu ári umbreyst í land endurtekinna útgöngubanna, harðra takmarkana og síbreytilegs regluverks. Fyrsta útgöngubannið (e. lockdown) á Bretlandi var sett á þann 23. mars 2020 og landsmönnum var þá sagt að halda sig heima við til að ná smitum niður og vernda heilbrigðiskerfið. Gefið var í skyn að útgöngubanninu myndi ljúka innan þriggja vikna og að þjóðin gæti um frjálst höfuð strokið að því loknu ef hún stæði saman og fylgdi reglum. Það var hins vegar ekki fyrr en í maí að fólk mátti löglega setjast niður í almenningsgörðum og njóta sólarinnar og fara út oftar en einu sinni á dag til þess að hreyfa sig. Síðan þá hafa skipst á endurteknar herðingar á takmörkunum og tímabundnar afléttingar á reglum sem haft hafa gríðarmikil áhrif á líf fólks, sem og andlega og líkamlega heilsu. Síendurteknar og langvarandi takmarkanir hafa sem dæmi haft í för með sér mikla aukningu á atvinnuleysi, félagslegri einangrun viðkvæmra hópa og þeirra sem búa einir, heimiliserjum og -ofbeldi, og tilkynningum um ofbeldi og misnotkun á börnum. Réttur barna til leiks og skólagöngu hefur verið skertur ítrekað með takmörkunum á skólastarfi og útivist og útileiksvæðum barna hefur á köflum verið lokað. Læknismeðferðum, aðgerðum og skimunum sem ekki tengjast Covid-19 hefur í mörgum tilfellum verið frestað og jafnvel aflýst, ef þær hafa ekki talist bráðnauðsynlegar, sem hefur í kjölfarið valdið seinkun á greiningum og meðferð ýmissa annarra sjúkdóma (t.d. krabbameins). Geðheilbrigðisþjónusta hefur jafnframt verið skorin niður, biðlistar eftir aðstoð hafa lengst og á sama tíma hefur eftirspurn aukist, í takt við aukningu félagslegra erfiðleika og kvíða. Fjölmiðlaumfjöllun og notkun ótta Síðan Covid-19 komst fyrst í heimsfréttirnar í upphafi síðasta árs virðast breskir fjölmiðlar hafa lagt sig alla fram um að fjalla um faraldurinn í miklum hamfarastíl. Þetta kom ekki á óvart, þar sem fréttir eru oftar en ekki settar fram á dramatískan hátt til að grípa athygli fólks fljótt og vel. Hins vegar hefur verið sérstakt að fylgjast með því hvernig bæði stjórnvöld og fjölmiðlar hér úti hafa að því er virðist ýtt undir ótta almennings á skipulagðan hátt til að fá fólk til að fylgja sóttvarnarreglum og taka faraldurinn alvarlega. Ég geri hér ráð fyrir því að þetta hafi allt saman verið gert í göfugum tilgangi, þ.e. til þess eins að takmarka fjölgun smita og að vernda heilbrigðiskerfið, sem hefur staðið höllum fæti undanfarin ár. Þess má geta að Bretar hafa verið í fararbroddi síðasta áratuginn í því að nýta teymi félagsvísindafólks og sálfræðinga (Behavioural Insights Team) til þess að fá almenning til að fara eftir hinum ýmsu tilmælum stjórnvalda. Siðferðisleg álitamál tengd því hafa furðu lítið verið rædd opinberlega innan sálfræðigeirans, en virðast athygli verð í þessu samhengi. Ein af áhrifaríkustu leiðunum sem notaðar hafa verið til að auka fylgispekt fólks við sóttvarnarreglur er að ýta undir sterk tilfinningaviðbrögð, svo sem ótta. Sem dæmi má nefna að í opinberri auglýsingu frá breskum stjórnvöldum síðasta vor stóð með hástöfum: “Ef þú ferð út geturðu smitað aðra og fólk mun deyja”). Annað dæmi eru tilmæli heilbrigðisráðherra Bretlands, Matt Hancock, til háskólanema síðastliðið haust um að gæta að sóttvörnum svo þau drepi ekki ömmur sínar. Þegar fjallað er um mikinn fjölda jákvæðra smita er ekki minnst á að PCR próf greina bæði virk og óvirk smit, og tölur um dauðsföll eru jafnan settar fram án alls samhengis, í æsifréttastíl. Eins gagnlegt og það getur verið að nýta ótta til þess að vekja athygli fólks, liggur beint við að ef ýtt er skipulega undir ótta og kvíða hjá milljónum manns, mánuðum saman, hlýtur það að hafa áhrif á andlega heilsu fólks. Ég hef sjálf í starfi mínu rætt við marga sem eru illa haldnir af kvíða yfir smitum þrátt fyrir að vera ekki í sérstökum áhættuhópi, fólk sem hefur ekki farið út fyrir hússins dyr svo mánuðum skiptir og fólk sem hefur fyllst dómhörku og reiði út í samborgara sína fyrir að hlýða ekki yfirvöldum, auk vonleysis yfir því að ekki sjái fyrir endann á núverandi ástandi. Fjölgun smita hefur ítrekað verið sett fram í fjölmiðlum og af yfirvöldum með ásakandi orðum, þ.e. að þau séu einhverjum að kenna, og þetta hefur eðlilega ýtt undir frekari sundrung og streitu í samfélaginu. Það er vel þekkt að langvarandi streita hefur slæm áhrif á ónæmiskerfi líkamans og eykur líkur á margvíslegum veikindum. Endurtekin útgöngubönn, harðar reglur og notkun á slagorðum og skilaboðum sem markvisst ýta undir samfélagslegan ótta og tortryggni gagnvart náunganum kosta því samfélagið meira en margan grunar. Gagnrýnin hugsun og heildarmyndin Gagnrýnin hugsun, málefnaleg umræða og athugun mála frá mörgum hliðum er sjaldan eins mikilvæg og þegar samfélög standa frammi fyrir alvarlegum vandamálum. Því miður er það svo að þegar við verðum hrædd erum við móttækilegri fyrir einföldum skilaboðum frá traustvekjandi aðilum og eigum erfiðara með að hugsa af yfirvegun um kosti og galla þess sem okkur er sagt. Samræming aðgerða á milli landa getur auðvitað verið af hinu góða, en það er ekki síður mikilvægt fyrir Íslendinga að hugsa sjálfstætt í þessum málum sem öðrum svo við endurtökum ekki að óþörfu mistök annarra þjóða. Því meira sem við getum lært af okkar eigin reynslu og reynslu annarra, því betri möguleika munum við hafa á því að takast á við núverandi ástand og næstu faraldra af yfirvegun, skynsemi og með örlítið betri sýn á heildarmyndina. Höfundur er ráðgjafarsálfræðingur.
Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir Skoðun
Skoðun Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenskri kvikmyndagerð Grímur Hákonarson,Hafsteinn Gunnar Sigurðsson,Hrafnhildur Gunnarsdóttir skrifar
Geðveiki krónuhagkerfisins: Tók 35 milljón króna lán, búinn að greiða til baka 91 milljón, skuldar samt enn 64 milljónir! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Hvað með heyrnarskert börn, heyrnarskerta fullorðna og börn með skarð? Eva Albrechtsen,Ösp Vilberg Baldursdóttir Skoðun