Framfærsla við veikindi – hindrunarhlaup TR? Már Egilsson skrifar 9. júní 2021 10:00 Síðastliðin ár hefur undirritaður starfað sem heimilislæknir í Svíþjóð og á Íslandi. Eitt af mínum verkefnum í starfi er að aðstoða einstaklinga sem veikjast og missa starfsþrek. Í mörgum tilfellum gengur þetta vel og einstaklingurinn jafnt sem meðferðaraðilar fara sáttir frá borði. Sumir ná starfsþrekinu aftur eftir meðferð eða endurhæfingu sem er alltaf ánægjulegt. Kerfislægar hindranir Því miður gerist það ósjaldan að veikir einstaklingar þurfa að glíma við kerfislægar hindranir þegar veikindi dragast á langinn og komið er inn á ákveðnar slóðir kerfisins. Þessar hindranir leggja þungar byrðar á einstaklinginn sem leitar sér hjálpar á erfiðum tímum en einnig geta slíkar óútskýrðar hindranir verið slítandi fyrir fagfólk sem kemur að málinu (sbr. moral injury). Þegar við sem störfum í þessu kerfi mætum hindrunum á leið okkar til að leysa vandamál skjólstæðinga okkar lítum við yfirleitt í eigin barm. Í því felst m.a. samráð við annað fagfólk. En þegar fagaðilar á ólíkum sviðum og skjólstæðingar okkar reka sig ítrekað á sömu hindrun, á sama stað, beinist grunurinn að því að hindrunin sé hugsanlega innbyggð í kerfið eða stofnunina sem leitað er til frekar en að stafi af vanmætti fagfólks. Slíkar hindranir virðast því miður algengar hjá grunnstoð almannatryggingakerfisins á Íslandi, Tryggingastofnun Ríkisins(TR). Eitt hlutverka TR er að greiða lífeyri til þeirra sem glíma við tímabundin eða varanleg veikindi. Þegar um er að ræða tímabundin veikindi, eru þetta alla jafna einstaklingar sem hafa klárað sinn veikindarétt, en hafa skert vinnuþrek og skortir framfærslu um tíma, og er þá sótt um endurhæfingarlífeyri. Þegar starfsorka er varanlega skert telst einstaklingurinn vera með varanlega örorku og getur þá orðið til þess að sótt er um örorkulífeyri. Til þess að fá lífeyri frá TR þarf þessi veiki eða fatlaði einstaklingur að leggja töluvert á sig við gagnasöfnun og miðlun upplýsinga, þarf að færa á marga hluti sönnur. Ferlið í grófum dráttum Einstaklingur sem sækir um endurhæfingarlífeyri þarf að senda inn umsókn en auk þess þarf hán að skila inn læknisvottorði, endurhæfingaráætlun og tekjuáætlun. Með þeirri umsókn þarf, eftir atvikum að fylgja t.d. staðfesting frá skólum, atvinnurekanda, stéttarfélagi, ríkisskattstjóra osfrv. Læknisvottorðið sem fylgir umsókninni er ítarleg skýrsla um heilsufar, niðurstöður rannsókna og skoðana og henni skal fylgja endurhæfingaráætlun sem er oft gerð með aðkomu annarra fagaðila sem koma að endurhæfingunni. Margir fara í endurhæfingu undir regnhlíf starfsendurhæfingarsjóðs VIRK, fyrir aðra er ekki þörf á slíkri aðkomu. Reglulega er umsækjandi eða fagaðilar beðnir um að kokka upp nýjar endurhæfingaráætlanir, óháð því hvort breytingar hafi orðið á áætluninni. Það gefur auga leið að endurhæfing tekur mislangan tíma eftir því hvert vandamálið er. Þegar liðnir eru 18 mánuðir og meðferðir hjá viðeigandi fagstéttum hafa farið fram, og vinnuprófanir gerðar ef ástand hefur leyft, er oft tímabært að endurhæfingaraðilar leggi á það mat hvort raunhæft sé að halda endurhæfingu áfram. Þá getur niðurstaðan verið sú að hún sé fullreynd - ef ekki er von um frekari bata. Er þá gerð ný umsókn til TR og einstaklingurinn sem glímir við langvinnan heilsubrest sem hamlar honum sækir um örorkulífeyri. Þurfa þar ýmis gögn og staðfestingar að fylgja með umsókninni t.a.m. tekjuáætlun, réttur í öðrum sjóðum, spurningalisti umsækjanda um færniskerðingu og síðast en ekki síst læknisvottorð og skýrsla úr endurhæfingunni. Endurhæfing fullreynd Eftir samtöl við kollega og ráðgjafa VIRK, hef ég komist að því að skjólstæðingar okkar fá ósjaldan höfnun á umsókn sinni, jafnvel þegar allir aðilar sem sinnt hafi viðkomandi í endurhæfingunni staðfesti réttmæti hennar, með ítarlegum rökstuðningi og ofangreindum skýrslum - endurhæfing sé fullreynd. Þessu fylgir að sjálfsögðu mikil vanlíðan fyrir þann langveika og/eða fatlaða einstakling sem leitar til okkar og á náðir almannatryggingakerfisins. Ofan á veikindi bætast þungar áhyggjur af fjárhag og framtíð, hvort takist að ná endum saman og framfleyta sér og fjölskyldu sinni og er ekki ofan á veikindin bætandi. Það sem meira er, TR hafnar umsóknum um örorkulífeyri með litlum sem engum rökstuðningi, öðrum en þeim að endurhæfing sé ekki talin fullreynd, þrátt fyrir að baki umsókninni liggi yfirgripsmiklar greinargerðir sem að ofan er rakið. Er til staðar vantraust? Undirritaður veltir hreinlega fyrir sér hvort matsaðilar TR sem hafna vel rökstuddum umsóknum, vantreysta eða draga í efa hæfi þeirra fagaðila sem halda utan um endurhæfingu? Eða draga þau í efa að forsendur séu til að meta hvort endurhæfing sé fullreynd? Hver veit, þegar enginn er rökstuðningurinn. Hægt er að kæra ákvarðanir TR til úrskurðarnefndar velferðarmála, innan tímamarka, en á meðan unnið er úr kærum er umsækjandi án framfærslu um ófyrirséða tíð. Í ljósi ofangreinds óska ég eftir því að félagsmálaráðuneyti: Geri kröfu til TR um að vandað sé til verka við rökstuðning þegar umsóknum um lífeyri er hafnað. Afrit af gögnum sem rökstyðja úrvinnsluna, verði ávallt send heilsugæslu viðkomandi. Kanni hvort vantraust sé til staðar hjá starfsfólki TR gagnvart þeim sem sinna endurhæfingu. Höfundur er heimilislæknir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Tryggingar Mest lesið Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Sjá meira
Síðastliðin ár hefur undirritaður starfað sem heimilislæknir í Svíþjóð og á Íslandi. Eitt af mínum verkefnum í starfi er að aðstoða einstaklinga sem veikjast og missa starfsþrek. Í mörgum tilfellum gengur þetta vel og einstaklingurinn jafnt sem meðferðaraðilar fara sáttir frá borði. Sumir ná starfsþrekinu aftur eftir meðferð eða endurhæfingu sem er alltaf ánægjulegt. Kerfislægar hindranir Því miður gerist það ósjaldan að veikir einstaklingar þurfa að glíma við kerfislægar hindranir þegar veikindi dragast á langinn og komið er inn á ákveðnar slóðir kerfisins. Þessar hindranir leggja þungar byrðar á einstaklinginn sem leitar sér hjálpar á erfiðum tímum en einnig geta slíkar óútskýrðar hindranir verið slítandi fyrir fagfólk sem kemur að málinu (sbr. moral injury). Þegar við sem störfum í þessu kerfi mætum hindrunum á leið okkar til að leysa vandamál skjólstæðinga okkar lítum við yfirleitt í eigin barm. Í því felst m.a. samráð við annað fagfólk. En þegar fagaðilar á ólíkum sviðum og skjólstæðingar okkar reka sig ítrekað á sömu hindrun, á sama stað, beinist grunurinn að því að hindrunin sé hugsanlega innbyggð í kerfið eða stofnunina sem leitað er til frekar en að stafi af vanmætti fagfólks. Slíkar hindranir virðast því miður algengar hjá grunnstoð almannatryggingakerfisins á Íslandi, Tryggingastofnun Ríkisins(TR). Eitt hlutverka TR er að greiða lífeyri til þeirra sem glíma við tímabundin eða varanleg veikindi. Þegar um er að ræða tímabundin veikindi, eru þetta alla jafna einstaklingar sem hafa klárað sinn veikindarétt, en hafa skert vinnuþrek og skortir framfærslu um tíma, og er þá sótt um endurhæfingarlífeyri. Þegar starfsorka er varanlega skert telst einstaklingurinn vera með varanlega örorku og getur þá orðið til þess að sótt er um örorkulífeyri. Til þess að fá lífeyri frá TR þarf þessi veiki eða fatlaði einstaklingur að leggja töluvert á sig við gagnasöfnun og miðlun upplýsinga, þarf að færa á marga hluti sönnur. Ferlið í grófum dráttum Einstaklingur sem sækir um endurhæfingarlífeyri þarf að senda inn umsókn en auk þess þarf hán að skila inn læknisvottorði, endurhæfingaráætlun og tekjuáætlun. Með þeirri umsókn þarf, eftir atvikum að fylgja t.d. staðfesting frá skólum, atvinnurekanda, stéttarfélagi, ríkisskattstjóra osfrv. Læknisvottorðið sem fylgir umsókninni er ítarleg skýrsla um heilsufar, niðurstöður rannsókna og skoðana og henni skal fylgja endurhæfingaráætlun sem er oft gerð með aðkomu annarra fagaðila sem koma að endurhæfingunni. Margir fara í endurhæfingu undir regnhlíf starfsendurhæfingarsjóðs VIRK, fyrir aðra er ekki þörf á slíkri aðkomu. Reglulega er umsækjandi eða fagaðilar beðnir um að kokka upp nýjar endurhæfingaráætlanir, óháð því hvort breytingar hafi orðið á áætluninni. Það gefur auga leið að endurhæfing tekur mislangan tíma eftir því hvert vandamálið er. Þegar liðnir eru 18 mánuðir og meðferðir hjá viðeigandi fagstéttum hafa farið fram, og vinnuprófanir gerðar ef ástand hefur leyft, er oft tímabært að endurhæfingaraðilar leggi á það mat hvort raunhæft sé að halda endurhæfingu áfram. Þá getur niðurstaðan verið sú að hún sé fullreynd - ef ekki er von um frekari bata. Er þá gerð ný umsókn til TR og einstaklingurinn sem glímir við langvinnan heilsubrest sem hamlar honum sækir um örorkulífeyri. Þurfa þar ýmis gögn og staðfestingar að fylgja með umsókninni t.a.m. tekjuáætlun, réttur í öðrum sjóðum, spurningalisti umsækjanda um færniskerðingu og síðast en ekki síst læknisvottorð og skýrsla úr endurhæfingunni. Endurhæfing fullreynd Eftir samtöl við kollega og ráðgjafa VIRK, hef ég komist að því að skjólstæðingar okkar fá ósjaldan höfnun á umsókn sinni, jafnvel þegar allir aðilar sem sinnt hafi viðkomandi í endurhæfingunni staðfesti réttmæti hennar, með ítarlegum rökstuðningi og ofangreindum skýrslum - endurhæfing sé fullreynd. Þessu fylgir að sjálfsögðu mikil vanlíðan fyrir þann langveika og/eða fatlaða einstakling sem leitar til okkar og á náðir almannatryggingakerfisins. Ofan á veikindi bætast þungar áhyggjur af fjárhag og framtíð, hvort takist að ná endum saman og framfleyta sér og fjölskyldu sinni og er ekki ofan á veikindin bætandi. Það sem meira er, TR hafnar umsóknum um örorkulífeyri með litlum sem engum rökstuðningi, öðrum en þeim að endurhæfing sé ekki talin fullreynd, þrátt fyrir að baki umsókninni liggi yfirgripsmiklar greinargerðir sem að ofan er rakið. Er til staðar vantraust? Undirritaður veltir hreinlega fyrir sér hvort matsaðilar TR sem hafna vel rökstuddum umsóknum, vantreysta eða draga í efa hæfi þeirra fagaðila sem halda utan um endurhæfingu? Eða draga þau í efa að forsendur séu til að meta hvort endurhæfing sé fullreynd? Hver veit, þegar enginn er rökstuðningurinn. Hægt er að kæra ákvarðanir TR til úrskurðarnefndar velferðarmála, innan tímamarka, en á meðan unnið er úr kærum er umsækjandi án framfærslu um ófyrirséða tíð. Í ljósi ofangreinds óska ég eftir því að félagsmálaráðuneyti: Geri kröfu til TR um að vandað sé til verka við rökstuðning þegar umsóknum um lífeyri er hafnað. Afrit af gögnum sem rökstyðja úrvinnsluna, verði ávallt send heilsugæslu viðkomandi. Kanni hvort vantraust sé til staðar hjá starfsfólki TR gagnvart þeim sem sinna endurhæfingu. Höfundur er heimilislæknir.
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson Skoðun