Einhver stærstu tíðindi líðandi árs er umbreyting íslensks atvinnulífs þar sem hugverkaiðnaður hefur fest sig í sessi sem fjórða útflutningsstoðin. Tekist hefur að virkja hugvitið í meira mæli og auka þannig verðmætasköpun og útflutning. Lengi hefur verið kallað eftir uppbyggingu fleiri háframleiðnigreina í útflutningi, enda eykur það stöðugleika í hagkerfinu og bætir lífskjör til framtíðar. Með þrautseigju og áræðni frumkvöðla og skynsamlegri stefnumörkun stjórnvalda, meðal annars auknum skattahvötum vegna rannsókna og þróunar, hefur nú tekist að byggja upp nýja, fjölbreytta útflutningsstoð sem hefur nær ótakmarkaða vaxtargetu. Áframhaldandi fjárfesting í nýsköpun, með réttum skilyrðum og hvötum ríkisins, mun skila samfélaginu miklum arði. Þarna leiða mörg stutt skref til risastökks.
Þau ríflega 40 þúsund sem starfa í iðnaði hafa unnið þrekvirki á árinu við að halda starfsemi uppi við mjög erfiðar aðstæður og séð landsmönnum fyrir matvælum og öðrum nauðsynjum, annast framkvæmdir og skapað verðmæti til útflutnings. Röskun aðfangakeðja og flutninga með tilheyrandi hækkun á verði aðfanga hefur sömuleiðis kallað á útsjónarsemi , bæði hvað varðar að nálgast aðföng sem og að hagræða í rekstri. Þetta hefur sannarlega verið erfitt viðfangsefni.
Aðgerða er þörf í húsnæðismálum
Hækkandi húsnæðisverð er hin meginorsök verðbólgu hér á landi og er afleiðing þess að of fáar íbúðir hafa verið byggðar síðastliðinn áratug. Aðrar orsakir hafa verið nefndar eins og lægri vextir sem hafa hvetjandi áhrif á eftirspurn. Fátt hefur stutt betur við þéttingarstefnu Reykjavíkurborgar en lækkun vaxta og hærra fasteignaverð eldri íbúða. Samtök iðnaðarins standa að talningu íbúða í byggingu tvisvar á ári. Allt frá árinu 2019 hafa Samtökin varað við því að fækkun íbúða í byggingu gæti leitt til verðhækkana á markaði sem nú hefur raungerst. Staðan nú þarf því ekki að koma neinum á óvart.
Stjórnvöld, bæði ríki og sveitarfélög, verða að liðka fyrir íbúðaruppbyggingu með umbótum á regluverki, í gegnum skipulagsmál, skilvirkari leyfisveitingar og framboð lóða.
Margt jákvætt hefur þó áunnist í byggingarmálum á árinu. Má þar nefna einföldun regluverks með breytingu á mannvirkjalögum og opnun Mannvirkjaskrár þar sem hægt verður að sjá umsvif á byggingamarkaði allt að því í rauntíma. Það er von mín fyrir hönd Samtaka iðnaðarins að árið 2022 verði síðasta árið sem samtökin þurfa að standa að talningu íbúða í byggingu en niðurstöður talningar SI hafa verið áreiðanlegustu upplýsingar um uppbyggingu íbúðarhúsnæðis.
Stjórnvöld, bæði ríki og sveitarfélög, verða að liðka fyrir íbúðaruppbyggingu með umbótum á regluverki, í gegnum skipulagsmál, skilvirkari leyfisveitingar og framboð lóða. Höfum í huga að uppbygging íbúðarhúsnæðis tekur um tvö ár frá fyrstu skóflustungu en áður en að henni kemur er mikill tími sem fer í skipulagsmál, hönnun, fjármögnun verkefna og leyfisveitingar svo dæmi séu tekin. Eftir höfðinu dansa limirnir. Langþráð stofnun innviðaráðuneytis þar sem húsnæðis-, byggingar- og skipulagsmál sameinast loks á einum stað sýnir að ríkisstjórnin vill bæta úr. Auka þarf skilvirkni stofnana og má í því samhengi benda á afar vel heppnaða stofnun Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar sem hefur stuðlað að umbótum í málaflokknum, ekki síst á sviði stafrænnar stjórnsýslu. Halda þarf áfram á þeirri braut með samþættingu við skipulagsmál eins og gert hefur verið í nágrannalöndunum. Vandinn er margþættur og allir þurfa að leggjast á eitt til að leysa hann.
Með fleiri stoðum útflutnings breytast hagsmunir á vinnumarkaði og samtalið þarf að taka mið af því.
Uppbyggilegt samtal á vinnumarkaði
Lífskjarasamningurinn rennur út seint á nýju ári og mun umræðan án efa markast af samtali aðila vinnumarkaðarins. Það er óskandi að það samtal verði uppbyggilegt með það að markmiði að auka verðmætasköpun og styðja við útflutningsgreinar, ekki síst hugverkaiðnað. Með fleiri stoðum útflutnings breytast hagsmunir á vinnumarkaði og samtalið þarf að taka mið af því. Forystumenn launþegahreyfingarinnar hafa bent á að staðan á íbúðamarkaði hafi áhrif á kjarasamninga enda þurfa allir þak yfir höfuðið. Það er því enn ein ástæðan fyrir stjórnvöld – ríki og sveitarfélög – að bregðast við þeirri stöðu með fumlausum hætti.
Umbætur og áskoranir
Samkeppnishæfni er einskonar heimsmeistaramót ríkja í lífsgæðum. Aukin samkeppnishæfni leiðir til aukinnar verðmætasköpunar og þar með til aukinnar velsældar. Þeir þættir sem mestu máli skipta eru menntun, innviðir, nýsköpun og starfsumhverfi fyrirtækja – skattar, regluverk, eftirlit og hagstjórn. Stjórnvöld þurfa að halda áfram á braut umbóta í þessum málaflokkum og lofar stjórnarsáttmálinn góðu hvað það varðar. Höfum í huga að stutt skref í rétta átt geta leitt til risastökka eins og við þekkjum úr sögunni. Ýmsar jákvæðar breytingar urðu á líðandi ári, meðal annars fjárfesting í nýsköpun og innviðum. Þá má nefna sérstaklega þær miklu umbætur sem urðu varðandi iðn- og verknám á síðasta kjörtímabili í tíð þáverandi menntamálaráðherra en kerfislægum hindrunum var rutt úr vegi ásamt því að fjármunir voru nýttir í þágu iðnnáms. Auk þess skilaði samstarf við SI og Samband íslenskra sveitarfélaga um eflingu iðnnáms sér meðal annars skilaði metaðsókn í námið síðastliðið haust. Ef stjórnvöld halda áfram á sömu braut mun draga úr færnimisræmi á vinnumarkaði sem er verulegt efnahagslegt hagsmunamál fyrir landsmenn.
Samkeppnishæfni er einskonar heimsmeistaramót ríkja í lífsgæðum. Aukin samkeppnishæfni leiðir til aukinnar verðmætasköpunar og þar með til aukinnar velsældar.
Bjartsýni við áramót
Það er fullt tilefni til að horfa með bjartsýni fram á veginn. Áskoranir verða alltaf til staðar af ýmsum toga en með markvissum aðgerðum má sigrast á þeim með bættan hag landsmanna að leiðarljósi. Mjög gott starf hefur verið unnið í iðnaði á árinu eins og fyrr segir og stjórnvöld hafa gert breytingar til batnaðar. Á nýju ári er sannarlega verk að vinna, að takast á við áskoranir líðandi stundar en einnig að byggja undir enn betri framtíð. Allar forsendur eru til þess.
Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka iðnaðarins.
