Blendnar til­finningar í erfi Frétta­blaðsins

Fyrrverandi starfsfólk kvaddist með glensi og gríni og auðvitað tárum. Partíið var þannig einskonar erfidrykkja en víst er að tilfinningar voru blendnar.

Mikið hefur verið rætt og ritað um brotthvarf Fréttablaðsins. Enda enginn smá biti. Ef menn leggja þetta niður fyrir sig heiðarlega þá voru ekki nema þrjár ritstjórnir sem sinntu daglegum fréttafutningi, upplýsingagjöf sem allt hitt byggir á; hvað svo sem þeir halda sem segjast bara fá sínar fréttir á Facebook; Fréttablaðið, Morgunblaðið og fréttastofa Sýnar auk svo Ríkisútvarpsins.  

Hátt í hundrað manns misstu vinnuna, um 50 blaðamenn. Sigríður Dögg Auðunsdóttur segir í samtali við Vísi að Blaðamannafélag Íslands vilji að einhverju leyti mæta þeim vanda með því að stofna til sérstaks sjóðs sem styrkir blaðamenn til að vinna fréttir og efni. Nú er verið að útfæra þá hugmynd.

Fréttablaðið var á löngum tíma stærsti og áhrifamesti fjölmiðill landsins og tókst á furðu skömmum tíma frá stofnun þess að skáka Morgunblaðinu sem hafði þá áratugum saman borið höfuð og herðar yfir aðra fjölmiðla á Íslandi. Réði lögum og lofum.

Ef horft er hlutlægt til stóru myndarinnar hlýtur það í sjálfu sér að teljast jákvætt að fleiri en færri séu í þeirri stöðu að geta miðlað unnum upplýsingum til almennings. Erfiðara er að drepa tíðindi sem koma völdum öflum og einstaklingum illa ef sú er staðan, en varða almenning.

Davíð sparkar í líkið

Almennt er talið að dauði Fréttablaðsins, vefs blaðsins og sjónvarpsstöðvarinnar Hringbrautar sem útgáfufélagið Torg rak, sé áfall. Eins og fram kemur í máli Sigríðar Daggar sem segir það áhyggjuefni fyrir íslenskt samfélag að missa einn sinn stærsta fjölmiðil. En svo eru þeir sem ekki gráta þessa miðla þó á ólíkum forsendum sé.

Margir höfðu horn í síðu Fréttablaðsins frá fyrstu tíð – að því er virðist á þeim forsendum að fjölmiðlar hljóti fyrst og síðast að vera (flokkspólitískar) áróðursmaskínur fremur en að þeir gangi út á að flytja almenningi óbrenglaðar upplýsingar. 

Davíð Oddsson ritstjóri Morgunblaðsins stóð lengi í margvíslegum stælum við blaðið á ýmsum vígstöðvum eins og misheppnað fjölmiðlafrumvarp hans sem forsætisráðherra á sínum tíma er til marks um – hann grætur ekki blaðið, frekar að hann vilji sparka í líkið í í Reykjavíkurbréfi 1. apríl:

„Og í ljós kom að lokunartilkynningin átti einnig við um Fréttablaðið, sem síðustu þrjá mánuði var keyrt á nokkra staði og því haldið fram að blaðið væri enn prentað í 45 þúsund eintökum, eftir að hætt var að dreifa því í hús. Ekki var heil brú í þeirri fullyrðingu,“ skrifar Davíð og er búinn að tala sig í ham:

„Það hefði þýtt að fylla hefði þurft í kassa mörgum sinnum á dag, sem voru þó fjarri því að tæmast eftir fyrstu og einu dreifingu. Auglýsendur keyptu hvorki galdrana né köttinn í sekknum, eins og fyrirsjáanlegt var, og gufuðu auglýsingar blaðsins því upp.

Almennt hafði verið talið að endalok Fréttablaðsins yrðu í lok janúar eða hugsanlega febrúar, en ekki mánuði síðar. En ef einhvern langaði til að borga með blaðinu í mánuð eða tvo lengur voru það svo sem engin ósköp miðað við þá milljarða sem hafa fokið út með vindinum, eftir að fyrri eigandi náði að pranga hálfdauðu blaðinu inn á nýjan,“ skrifar Davíð.

Morgunblaðið er því svo gott sem eitt um hituna þegar almennur fréttaflutningur sem er framreiddur á prenti er annars vegar en þar skála menn varla í kampavíni nema þegar víninnflytjandinn Stefán Einar Stefánsson mætir með bubblur í Móana til að sinna hlutastörfum sínum þar. Ef litið er til landsins alls er meðallestur Morgunblaðsins 18,9 prósent og undir tíu prósentum ef litið er til 18-49 ára aldurshóps. Þannig ber allt að sama brunni.

Erfi í skugga málareksturs

Vegna tækninýjunga hafa prentmiðlar átt mjög undir högg að sækja á undanförnum áratug eða svo. Miðlun upplýsinga fer nú meira og minna fram á netinu. Á heimsvísu hafa prentmiðlar ýmist verið að leggja upp laupana og/eða rifað seglin til mikilla muna. 

Öllum sem fylgjast með mátti vera ljóst að það sem ekki síst hélt lífinu í prentmiðlum voru og ertu tregðulögmál sem tengjast vanbúnu rekstrarmódeli: Auglýsingum og birtingu þeirra á netinu. Þetta var því einungis spurning um tíma.

Þó allt þetta hafi legið fyrir, að blaðið væri í verulegum kröggum, kom það kom mörgum í opna skjöldu þegar það var slegið af. Þannig hefur hópur verktaka sem lögðu blaðinu til efni sótt Helga Magnússon eiganda blaðsins til saka vegna vangoldinna launa. 

Karl Th. Birgisson, pistlahöfundur blaðsins, fer fyrir þeim hópi og hann segir forsendur þess málareksturs vera að Helgi og þeir sem stýrðu skútunni hafi haldið áfram að taka við vörum og þjónustu vitandi vits að félagið væri ógjaldfært.

Verðskuldað lógað

Þannig má segja að erfi Fréttablaðsins hafi verið haldið í skugga eins og annars sem aflaga hefur farið. Saga blaðsins er afar kaflaskipt. Miklir byrjunarörðugleikar voru í blábyrjun, það reis síðan til hæstu hæða og varð stærsti fjölmiðill landsins en banalegan var erfið.

Einn þeirra sem ekki lét sjá sig í erfidrykkjuna er Þórarinn Þórarinsson blaðamaður. Hann er einn þeirra sem nú er að klóra laun sín út úr ábyrgðasjóði launa. 

„Nei, ég hafði engan áhuga á því,“ segir Þórarinn spurður af Vísi hvort hann hafi ekki mætt í erfidrykkjuna? Hann var ómyrkur í máli þegar hann skrifaði einskonar minningargrein um blaðið á Facebook-síðu sína.

Þórarinn bendir á að Fréttablaðið hafi komið fyrst út 23. apríl 2001 og var því rétt um það bil mánuði frá því að ná 22 árum þegar útgáfu þess var hætt snögglega.

„Þegar því var, verðskuldað, lógað sem metnaðarlausa draslinu sem það var orðið,“ segir Þórarinn sem starfaði í tvígang á Fréttablaðinu. Fyrst frá mars 2002 til febrúar 2007 og síðan frá desember 2017 til dánardægursins 31. mars 2023

„Þannig að samanlagt telst mér til að ég hafi starfað á blaðinu í um það bil 10 ár og 4 mánuði eða tæpan helming líftíma þess.“

Lítil reisn yfir því hvernig blaðinu var slátrað

Þórarinn telur aumingjalega hafa verið staðið að svæfingu blaðsins,  eins og af þjófum að nóttu. Fyrst menn höfðu öndunarvélina þó þetta lengi í gangi hefði ekki verið úr vegi að tilkynna fólki hvað stóð til og miða við að blaðið fengi að tóra til 22 ára aldursins. Þórarinn er eindregið þeirrar skoðunar að þeir sem ráku blaðið undir það síðasta hafi vitað lítið um eðli þeirrar starfsemi sem þeir þó ráku. 

Hvað sig varði hafi Fréttablaðið á þessum rúma áratug afrekað að vera bæði skemmtilegasti vinnustaður sem hann hefur starfað á og sá sorglegasti og ömurlegasti.

„Ekki síst faglegu eftir að Torg ehf. tók að sér hlutverk vöggu lélegrar blaðamennsku á Íslandi af svo aðdáunarverðri festu og einurð að enn sér ekki fyrir endann á þeim ósköpum öllum.“

Þannig virðist vera sem stjórnendur hafi ekki gert sér grein fyrir takti tímans; því hver þróunin í rekstri fjölmiðla er og hefur verið undanfarin ár og áratugi. Lögð var áhersla á að halda blaðinu gangandi, sjónvarpsstöðin Hringbraut aldrei náði máli var orðið einskonar flaggskip Torgs og vefmiðlun, en þangað liggur straumurinn, látin mæta afgangi.

Nú er spurt hvað rís úr rústunum ef eitthvað?