Umboðsmaður barna í 30 ár Salvör Nordal skrifar 7. janúar 2025 10:31 Um áramótin voru 30 ár liðin frá því að embætti umboðsmanns barna var sett á laggirnar, embætti sem ætlað er að vera sérstakur málsvari barna og réttinda þeirra í samræmi við Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Frá stofnun embættisins hafa miklar breytingar orðið á stöðu barna og almennur skilningur á réttindum barna og þátttöku þeirra í samfélaginu hefur vaxið. Þá hefur embættið styrkst umtalsvert á liðnum áratugum ekki síst með lagabreytingum sem gerðar voru 2018 sem fólu í sér ný verkefni og aukin tækifæri fyrir embættið. Í tilefni afmælisins verður dagskrá í Hörpu þann 9. janúar n.k. þar sem kynnt verða nokkur þeirra verkefna sem embættið mun leggja sérstaka áherslu á næstu mánuðina. Má þar nefna birtingu upplýsinga um bið barna eftir þjónustu, leiðbeiningar sem embættið hefur unnið um mat á áhrifum á börn í samvinnu við mennta- og barnamálaráðuneytið og drög að skýrslu um barnvæna réttarvörslu. Þessi verkefni, ásamt mörgum öðrum, sýna mikilvægi þess að stjórnvöld vinni mun markvissar að innleiðingu Barnasáttmálans og tryggi að börn fái nauðsynlega þjónustu sem þau eiga rétt á. Bið barna eftir þjónustu Löng bið eftir þjónustu við börn hefur verið viðvarandi vandamál til margra ára. Með það að markmiði að varpa ljósi á raunverulega stöðu barna hefur umboðsmaður, frá því í febrúar 2022, birt upplýsingar, á hálfs árs fresti, um þann fjölda barna sem bíður eftir þjónustu hjá tilteknum aðilum. Birting þessara talna er í samræmi við hlutverk embættisins að afla og miðla gögnum og upplýsingum um stöðu tiltekinna hópa barna. Ljóst er að löng bið eftir þjónustu er ein helsta fyrirstaða þess að börn fái þann stuðning sem þau þurfa á að halda þegar þörf eftir stuðningi skapastog eykur líkurnar á því að vandinn verði umfangsmeiri. Börn og ungmenni hafa sjálf vakið athygli á þessari stöðu og einkum kallað eftir aukinni geðheilbrigðisþjónustu barna. Mat á áhrifum á börn Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans á það sem er barni fyrir bestu ávallt að hafa forgang þegar ráðstafanir eru gerðar sem varða börn. Eitt mikilvægasta skrefið í átt að innleiðingu Barnasáttmálans er að taka upp formlega framkvæmd mats á áhrifum á börn, við mótun stefnu og ákvarðanatöku, á öllum stigum stjórnkerfisins, en í því felst meðal annars markviss upplýsingagjöf til barna og þátttaka þeirra í ákvarðanatöku. Með það að markmiði að auka þekkingu á 3. gr. Barnasáttmálans og auðvelda stjórnvöldum innleiðingu slíks mats hefur embætti umboðsmanns barna útbúið leiðbeiningar um framkvæmd þess þegar taka á ákvörðun eða ráðast á í aðgerðir sem varða börn. Þær leiðbeiningar eru aðgengilegar á vefsíðu embættisins barn.is og einnig hefur sérstakur leiðarvísir verið unnin af stjórnarráðinu í samvinnu við embættið. Barnvæn réttarvarsla Barnvæn réttarvarsla (e. Child Friendly Justice) tryggir rétt barna til frumkvæðis og þátttöku í réttarkerfi sem tekur mið af þörfum þeirra og er þeim aðgengilegt á allan hátt. Hugmyndafræði barnvænnar réttarvörslu hefur á undanförnum áratugum leitt til grundvallarbreytinga á meðferð mála þar sem börn hafa verið þolendur ofbeldis til dæmis með tilkomu Barnahúss. Að mati umboðsmanns barna er mikilvægt að útvíkka þessa nálgun svo hún nái yfir á önnur svið réttarkerfisins þar sem börn eru aðilar að málum. Á liðnu ári hefur embættið unnið að úttekt og skýrslu um barnvæna réttargæslu og stöðuna hér á landi. Framkvæmd var könnun í því skyni að greina hvernig réttarkerfið og stjórnsýslan á Íslandi samræmist kröfum um barnvæna réttarvörslu eins og þær birtast í alþjóðlegum skuldbindingum, einkum Barnasáttmálanum, áliti barnaréttarnefndarinnar og leiðbeiningareglum Evrópuráðsins. Niðurstöður verkefnisins sýna mikla þörf á því að unnið verði í víðara samhengi að innleiðingu barnvænnar réttarvörslu þvert á réttarkerfið. Barnaþing og þátttaka barna Auk ofangreindra verkefna leggur embætti umboðsmanns barna ríka áherslu á samráð við börn og þátttöku þeirra í samfélaginu ekki síst með barnaþingi sem haldið verður í fjórða sinn í nóvember á þessu ári. Unnið hefur verið verklag innan stjórnarráðsins sem á að tryggja að tillögur barnanna fái vandaða umfjöllun innan stjórnkerfisins milli barnaþinga. Þá gegnir ráðgjafarhópur umboðsmanns barna ríku hlutverki í daglegu starfi embættisins og verkefnum. Á undanförnum þremur áratugum hafa miklar framfarir átt sér stað í tengslum við réttindi barna, ekki síst með lögfestingu Barnasáttmálans árið 2013. Eftir sem áður bíða stjórnvöldum stór verkefni í að bæta stöðu barna hér á landi og mun umboðsmaður barna hér eftir sem hingað til, sinna hlutverki sínu sem opinber talsmaður barna, með því að fylgjast með innleiðingu Barnasáttmálans sem og öðrum ákvörðunum stjórnvalda sem varða börn, svo tryggt sé að öll börn hér á landi njóti þeirra réttinda sem Barnasáttmálinn veitir þeim. Höfundur er umboðsmaður barna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Réttindi barna Salvör Nordal Mest lesið Hvaða módel ertu? Heiðdís Geirsdóttir Skoðun Hækkun skrásetningargjalds – Segjum sannleikann Eiríkur Kúld Viktorsson Skoðun Rétturinn til að verða bergnuminn Dofri Hermannsson Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Alþjóðlegur sjálfsvígsforvarnardagur – mikilvægi samtals og samkenndar Ellen Calmon Skoðun Þriðja leiðin í námsmati stuðlar að snemmtækri íhlutun Íris E. Gísladóttir Skoðun Alþjóðadagur sjálfsvígsforvarna Alma D. Möller Skoðun Þarf að hemja hina ofurríku? Fastir pennar Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Rétturinn til að verða bergnuminn Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Þriðja leiðin í námsmati stuðlar að snemmtækri íhlutun Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Alþjóðadagur sjálfsvígsforvarna Alma D. Möller skrifar Skoðun Hækkun skrásetningargjalds – Segjum sannleikann Eiríkur Kúld Viktorsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur sjálfsvígsforvarnardagur – mikilvægi samtals og samkenndar Ellen Calmon skrifar Skoðun Hvaða módel ertu? Heiðdís Geirsdóttir skrifar Skoðun Tilgáta um brjálsemi þjóðarleiðtoga Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Blóðbað í Súdan: Framtíðarannáll? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Á tímamótum: Sameinuðu þjóðirnar í 80 ár Vala Karen Viðarsdóttir,Védís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Borgar sig að vanmeta menntun? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hækkar gjöld á háskólanema Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Sjá meira
Um áramótin voru 30 ár liðin frá því að embætti umboðsmanns barna var sett á laggirnar, embætti sem ætlað er að vera sérstakur málsvari barna og réttinda þeirra í samræmi við Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Frá stofnun embættisins hafa miklar breytingar orðið á stöðu barna og almennur skilningur á réttindum barna og þátttöku þeirra í samfélaginu hefur vaxið. Þá hefur embættið styrkst umtalsvert á liðnum áratugum ekki síst með lagabreytingum sem gerðar voru 2018 sem fólu í sér ný verkefni og aukin tækifæri fyrir embættið. Í tilefni afmælisins verður dagskrá í Hörpu þann 9. janúar n.k. þar sem kynnt verða nokkur þeirra verkefna sem embættið mun leggja sérstaka áherslu á næstu mánuðina. Má þar nefna birtingu upplýsinga um bið barna eftir þjónustu, leiðbeiningar sem embættið hefur unnið um mat á áhrifum á börn í samvinnu við mennta- og barnamálaráðuneytið og drög að skýrslu um barnvæna réttarvörslu. Þessi verkefni, ásamt mörgum öðrum, sýna mikilvægi þess að stjórnvöld vinni mun markvissar að innleiðingu Barnasáttmálans og tryggi að börn fái nauðsynlega þjónustu sem þau eiga rétt á. Bið barna eftir þjónustu Löng bið eftir þjónustu við börn hefur verið viðvarandi vandamál til margra ára. Með það að markmiði að varpa ljósi á raunverulega stöðu barna hefur umboðsmaður, frá því í febrúar 2022, birt upplýsingar, á hálfs árs fresti, um þann fjölda barna sem bíður eftir þjónustu hjá tilteknum aðilum. Birting þessara talna er í samræmi við hlutverk embættisins að afla og miðla gögnum og upplýsingum um stöðu tiltekinna hópa barna. Ljóst er að löng bið eftir þjónustu er ein helsta fyrirstaða þess að börn fái þann stuðning sem þau þurfa á að halda þegar þörf eftir stuðningi skapastog eykur líkurnar á því að vandinn verði umfangsmeiri. Börn og ungmenni hafa sjálf vakið athygli á þessari stöðu og einkum kallað eftir aukinni geðheilbrigðisþjónustu barna. Mat á áhrifum á börn Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans á það sem er barni fyrir bestu ávallt að hafa forgang þegar ráðstafanir eru gerðar sem varða börn. Eitt mikilvægasta skrefið í átt að innleiðingu Barnasáttmálans er að taka upp formlega framkvæmd mats á áhrifum á börn, við mótun stefnu og ákvarðanatöku, á öllum stigum stjórnkerfisins, en í því felst meðal annars markviss upplýsingagjöf til barna og þátttaka þeirra í ákvarðanatöku. Með það að markmiði að auka þekkingu á 3. gr. Barnasáttmálans og auðvelda stjórnvöldum innleiðingu slíks mats hefur embætti umboðsmanns barna útbúið leiðbeiningar um framkvæmd þess þegar taka á ákvörðun eða ráðast á í aðgerðir sem varða börn. Þær leiðbeiningar eru aðgengilegar á vefsíðu embættisins barn.is og einnig hefur sérstakur leiðarvísir verið unnin af stjórnarráðinu í samvinnu við embættið. Barnvæn réttarvarsla Barnvæn réttarvarsla (e. Child Friendly Justice) tryggir rétt barna til frumkvæðis og þátttöku í réttarkerfi sem tekur mið af þörfum þeirra og er þeim aðgengilegt á allan hátt. Hugmyndafræði barnvænnar réttarvörslu hefur á undanförnum áratugum leitt til grundvallarbreytinga á meðferð mála þar sem börn hafa verið þolendur ofbeldis til dæmis með tilkomu Barnahúss. Að mati umboðsmanns barna er mikilvægt að útvíkka þessa nálgun svo hún nái yfir á önnur svið réttarkerfisins þar sem börn eru aðilar að málum. Á liðnu ári hefur embættið unnið að úttekt og skýrslu um barnvæna réttargæslu og stöðuna hér á landi. Framkvæmd var könnun í því skyni að greina hvernig réttarkerfið og stjórnsýslan á Íslandi samræmist kröfum um barnvæna réttarvörslu eins og þær birtast í alþjóðlegum skuldbindingum, einkum Barnasáttmálanum, áliti barnaréttarnefndarinnar og leiðbeiningareglum Evrópuráðsins. Niðurstöður verkefnisins sýna mikla þörf á því að unnið verði í víðara samhengi að innleiðingu barnvænnar réttarvörslu þvert á réttarkerfið. Barnaþing og þátttaka barna Auk ofangreindra verkefna leggur embætti umboðsmanns barna ríka áherslu á samráð við börn og þátttöku þeirra í samfélaginu ekki síst með barnaþingi sem haldið verður í fjórða sinn í nóvember á þessu ári. Unnið hefur verið verklag innan stjórnarráðsins sem á að tryggja að tillögur barnanna fái vandaða umfjöllun innan stjórnkerfisins milli barnaþinga. Þá gegnir ráðgjafarhópur umboðsmanns barna ríku hlutverki í daglegu starfi embættisins og verkefnum. Á undanförnum þremur áratugum hafa miklar framfarir átt sér stað í tengslum við réttindi barna, ekki síst með lögfestingu Barnasáttmálans árið 2013. Eftir sem áður bíða stjórnvöldum stór verkefni í að bæta stöðu barna hér á landi og mun umboðsmaður barna hér eftir sem hingað til, sinna hlutverki sínu sem opinber talsmaður barna, með því að fylgjast með innleiðingu Barnasáttmálans sem og öðrum ákvörðunum stjórnvalda sem varða börn, svo tryggt sé að öll börn hér á landi njóti þeirra réttinda sem Barnasáttmálinn veitir þeim. Höfundur er umboðsmaður barna
Skoðun Alþjóðlegur sjálfsvígsforvarnardagur – mikilvægi samtals og samkenndar Ellen Calmon skrifar
Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar