Fastir pennar

Goðsögn deyr

Innan örfárra ára, jafnvel strax á næsta ári, getum við átt von á Íslendingasögunum í íslenskri þýðingu. Hvað þýðir það? Jú, að sögurnar verði þýddar yfir á mál sem nútímafólki er tamt og skiljanlegt.

Þetta er tímanna tákn. Fyrir rétt ríflega 60 árum voru Halldór Laxness og Ragnar í Smára ásakaðir og síðar dæmdir fyrir að nauðga þjóðararfinum með því að gefa út Laxdælu og Hrafnkelssögu með nútímastafsetningu. Þó var breytingin ekki meiri en sú að skrifa til dæmis „ég" í staðinn fyrir „ek" og „það" frekar en „þat". Nú þykir sú nútímavæðing ekki duga lengur.

Halldór og Ragnar vildu á sínum tíma færa sögurnar til hins almenna lesanda, frá fornaldargrúskurum og textafræðingum. Sömu rök eru að baki þýðingum sagnanna nú. Þeir félagar voru á endanum sýknaðir og sjónarmið þeirra vann fullan sigur. Ekki þarf hins vegar mikla spádómsgáfu til að sjá fyrir að áætlanir um þýðingu Íslendingasagnanna yfir á nútímamál, verða umdeildar enda er með þeim í raun verið að leggja til grafar þá miklu goðsögn að Íslendingar nú á dögum eigi ekki í vandræðum með að lesa og skilja gamla texta á íslensku.

Enn stærri brestir koma í ljós á þessari goðsögn, sem íslensk tunga hefur hvílt á, þegar heyrast fréttir af því að innan skólakerfisins og innan veggja bókaútgáfa landsins er í fúlustu alvöru verið að skoða hvort ekki sé ástæða til að huga að sérstökum „léttlestrar" útgáfum á verkum Halldórs sjálfs, því íslenskum framhaldsskólanemum gengur sífellt verr að glíma við verk nóbelsskáldsins í námi sínu.

Þetta er þó ekki allt og sumt því nýjar rannsóknir sýna að bóklestur barna og unglinga er á jöfnu og hröðu undanhaldi.

Vissulega eru þetta verðug íhugunarefni og áhyggjumál á Degi íslenskrar tungu; það þjóðarlíffæri hefur sjálfsagt sjaldan búið við jafn mikið tog og á okkar tímum.

En útlitið við sjóndeildarhringinn er þó langt í frá að vera alsvart. Hér skal því haldið fram fullum fetum að undanfarin tvö, þrjú ár hefur meira verið skrifað og lesið á íslensku en samtals í sögu þjóðarinnar árin þar á undan. Vel má vera að bóklestur sé á hverfandi hveli en gott vald á lestri og ritun hefur sjálfsagt aldrei verið mikilvægari en nú.

Ungir Íslendingar, og þeir sem eldri eru, hafa tekið í sína þjónustu af gríðarlegum krafti tölvupóst, sms, msn og blogg þar sem kílómetrar af orðum verða til á hverjum degi. Og alls staðar er fólk að lesa. Ekki bækur, enda eru þær ekki hið eina sanna heimili orða eins og stundum mætti halda.

Hvernig okkar ástkæra og ylhýra móðurmáli vegnar innan þessa nýja rafræna heims er allt annað mál. En eitt er víst, íslenskufræðingar hafa nóg af spennandi viðfangsefnum að glíma við, og rúmlega það. Til hamingju með daginn.

Jón Kaldal






×