Óvinir ríkisins - Ógnir og innra öryggi í kalda stríðinu á Íslandi 30. nóvember 2006 14:59 Hjá Máli og menningu er komin út bókin Óvinir ríkisins - Ógnir og innra öryggi í kalda stríðinu á Íslandi eftir Guðna Th. Jóhannesson. Til skamms tíma var talið að leynilegt eftirlit hins opinbera með þegnum landsins væri harla lítið hér á landi. Með árunum hefur þó fjölmargt komið fram sem bendir til hins gagnstæða og eftir því sem leynd hefur verið aflétt af ýmsum skjalasöfnum hér heima og erlendis hefur myndin skýrst smám saman. Ljóst var að ráðamenn hugsuðu sitt eftir að heiftúðug átök brutust út í kjölfar ákvörðunar um aðild Íslands að NATO 1949 og komu Bandaríkjahers árið 1951. Í kjölfarið var vísi að öryggisþjónustu komið á fót og grannt fylgst með ferðum og athöfnum vinstri manna og róttæklinga af ýmsu tagi, herstöðvaandstæðinga, verkalýðsforkólfa og „grunsamlegra" erlendra gesta. Guðni Th. Jóhannesson sagnfræðingur komst óvænt í gögn og heimildir um þessa starfsemi sem aðeins var á fárra vitorði og birtir hér niðurstöður rannsókna sinna. Í bókinni er dregið fram í dagsljósið hversu langt var gengið í viðleitni til að vernda „innra öryggi" ríkisins og hulunni er svipt af rás háleynilegra atburða og ljósi varpað á það sem gerðist á bak við tjöldin. Margt af því eru upplýsingar sem hvergi hafa komið fram áður. Í bókinni er meðal annars greint frá því hjá hverjum var úrskurðað um hlerun, hvers vegna og hvað menn óttuðust, hvernig skráningu upplýsinga um þátttöku í mótmælum og félagasamtökum var háttað, hvað annað var talið ógna öryggi ríkisins og frá njósnum erlendra ríkja á Íslandi. Helstu efnistökInngangur. Bók verður til Aðdragandi bókarinnar rakinn, allt frá árinu 2003 þegar vitneskja fékkst um „ítarlega og greinargóða" spjaldskrá lögreglu um „kommúnista" og „stuðningsmenn kommúnista". Tildrög þess að aðgangur fékkst að gögnum um símahleranir einnig rædd, enda óvenjuleg að mörgu leyti.Forsagan. Rauðliðar, ríkislögregla, hleranir og öryggisdeild Upphaf símahlerana á Íslandi. Áhyggjur stjórnvalda út af vanmáttugri lögreglu. Upphaf öryggisþjónustu.Ár óttans. Ímyndaðar innrásir og valdaránstilraunir Aðgerðir til varnar öryggi ríkisins fyrstu ár kalda stríðsins. Deilur um Keflavíkursamning 1946. Ótti við innrásir og valdarán. Átökin við Alþingishúsið 30. mars 1949. Stofnun öryggisþjónustu við lögregluna í Reykjavík. Áform um heimavarnarlið. Dómsúrskurðir um símahleranir 1949 og 1951.Ógnin horfin? Nýir tímar? Ný gögn um áhyggjur bandarískra embættismanna út af innra öryggi á Íslandi og áform þeirra um úrbætur. Upplýsingaöflun Bandaríkjamanna á Íslandi. Njósnatilburðir Sovétríkjanna. Úrskurðir um símahleranir 1961 og 1963.Ár andófs. „Aksjónir", borgarskæruliðar og sósíalísk bylting Átök við lögreglu 1968. Dómsskjöl um „sprengjutilræði" á varnarsvæði í Hvalfirði og „skæruliðasamtök" á Íslandi. Gögn utanríkisráðuneytis og sænsku lögreglunnar um sendiráðstökuna í Stokkhólmi. Ásakanir Ólafs Ragnars Grímssonar og fleiri um símahleranir í tíð vinstri stjórnar 1971-74. Spjaldskrá öryggisþjónustu lögreglunnar um „kommúnista" og „stuðningsmenn kommúnista". Vísbendingar í breskum skjölum um nöfn í þeirri spjaldskrá.Eftirmáli. „Allt upp á borðið" Saga „símahleranamálsins" frá því að það hófst vorið 2006.Um höfundinnGuðni Th. Jóhannesson er fæddur í Reykjavík 26. júní 1968. Hann lauk stúdentsprófi frá MR 1987, BA prófi í sagnfræði og stjórnmálafræði frá University of Warwick 1991, MA prófi í sagnfræði frá Háskóla Íslands 1997 og doktorsprófi í sagnfræði frá Queen Mary, University of London 2003. Síðan þá hefur Guðni unnið við sagnfræðirannsóknir og kennslu við Hugvísindastofnun Háskóla Íslands og notið til þess starfsstyrks frá Rannsóknamiðstöð Íslands. Hann er jafnframt formaður Sagnfræðingafélags Íslands.Guðni hefur skrifað fimm bækur: Kári í jötunmóð. Saga Kára Stefánssonar og Íslenskrar erfðagreiningar (1999); Sympathy and self-interest. Norway and the Anglo-Icelandic cod wars (2005); Völundarhús valdsins. Stjórnarmyndanir, stjórnarslit og staða forseta Íslands í embættistíð Kristjáns Eldjárn (2005); Þorskastríðin þrjú. Saga landhelgismálsins 1948-1976 (2006); Óvinir ríkisins. Ógnir og innra öryggi í kalda stríðinu á Íslandi (2006). Lífið Mest lesið „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Menning Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp Lífið Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Lífið Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Lífið Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Lífið Siðlaus maður étur skít og öðlast samkennd Lífið Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Lífið Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Lífið Íbúðin gjörbreyttist eftir að hafa fært eldhúsið Lífið Tveggja barna foreldrar eftir erfiða áhættumeðgöngu Lífið Fleiri fréttir „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Varpa ljósi á mikilvægi og gæði íslenskrar hönnunar „Við þurfum öll að halda í barnið innra með okkur“ Menningarritstjóri ráðinn framkvæmdastjóri Fullt út úr dyrum þegar Eiríkur Bergmann kynnti ferðafélagann Tínu Hvað gerist þegar Laddi hittir Eirík Fjalar, Skrám og Elsu Lund? „Alltaf að fylgja hjartanu í stað þess að velja einföldu leiðina“ Usli og glæsileiki á Kjarvalsstöðum Valgeir sár og Bubbi og Bó hneykslaðir Stappfullt á eina stærstu menningarhátíð ársins Sjóðheitt menningarrými á Baldursgötu Asifa Majid hlýtur Vigdísarverðlaunin 2024 Bjarni Ben fagnaði 140 ára afmæli Listasafns Íslands Han Kang hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels Bein útsending: Hver hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels? „Þetta er móðgun gegn Íslandi“ Henti listaverkinu í ruslið Kúltúrkettir landsins létu sig ekki vanta í Portið „Hrátt háþróað krass, langt leitt krot“ Bjóða landsmönnum nauðbeygð til messu Allt í banönum á Brút Bríet lét sig ekki vanta á sýningaropnun Ynju Blævar Út um allar koppagrundir Alþingis: „Froðan flæðir endalaust, það er bara froða froða“ Sjá meira
Hjá Máli og menningu er komin út bókin Óvinir ríkisins - Ógnir og innra öryggi í kalda stríðinu á Íslandi eftir Guðna Th. Jóhannesson. Til skamms tíma var talið að leynilegt eftirlit hins opinbera með þegnum landsins væri harla lítið hér á landi. Með árunum hefur þó fjölmargt komið fram sem bendir til hins gagnstæða og eftir því sem leynd hefur verið aflétt af ýmsum skjalasöfnum hér heima og erlendis hefur myndin skýrst smám saman. Ljóst var að ráðamenn hugsuðu sitt eftir að heiftúðug átök brutust út í kjölfar ákvörðunar um aðild Íslands að NATO 1949 og komu Bandaríkjahers árið 1951. Í kjölfarið var vísi að öryggisþjónustu komið á fót og grannt fylgst með ferðum og athöfnum vinstri manna og róttæklinga af ýmsu tagi, herstöðvaandstæðinga, verkalýðsforkólfa og „grunsamlegra" erlendra gesta. Guðni Th. Jóhannesson sagnfræðingur komst óvænt í gögn og heimildir um þessa starfsemi sem aðeins var á fárra vitorði og birtir hér niðurstöður rannsókna sinna. Í bókinni er dregið fram í dagsljósið hversu langt var gengið í viðleitni til að vernda „innra öryggi" ríkisins og hulunni er svipt af rás háleynilegra atburða og ljósi varpað á það sem gerðist á bak við tjöldin. Margt af því eru upplýsingar sem hvergi hafa komið fram áður. Í bókinni er meðal annars greint frá því hjá hverjum var úrskurðað um hlerun, hvers vegna og hvað menn óttuðust, hvernig skráningu upplýsinga um þátttöku í mótmælum og félagasamtökum var háttað, hvað annað var talið ógna öryggi ríkisins og frá njósnum erlendra ríkja á Íslandi. Helstu efnistökInngangur. Bók verður til Aðdragandi bókarinnar rakinn, allt frá árinu 2003 þegar vitneskja fékkst um „ítarlega og greinargóða" spjaldskrá lögreglu um „kommúnista" og „stuðningsmenn kommúnista". Tildrög þess að aðgangur fékkst að gögnum um símahleranir einnig rædd, enda óvenjuleg að mörgu leyti.Forsagan. Rauðliðar, ríkislögregla, hleranir og öryggisdeild Upphaf símahlerana á Íslandi. Áhyggjur stjórnvalda út af vanmáttugri lögreglu. Upphaf öryggisþjónustu.Ár óttans. Ímyndaðar innrásir og valdaránstilraunir Aðgerðir til varnar öryggi ríkisins fyrstu ár kalda stríðsins. Deilur um Keflavíkursamning 1946. Ótti við innrásir og valdarán. Átökin við Alþingishúsið 30. mars 1949. Stofnun öryggisþjónustu við lögregluna í Reykjavík. Áform um heimavarnarlið. Dómsúrskurðir um símahleranir 1949 og 1951.Ógnin horfin? Nýir tímar? Ný gögn um áhyggjur bandarískra embættismanna út af innra öryggi á Íslandi og áform þeirra um úrbætur. Upplýsingaöflun Bandaríkjamanna á Íslandi. Njósnatilburðir Sovétríkjanna. Úrskurðir um símahleranir 1961 og 1963.Ár andófs. „Aksjónir", borgarskæruliðar og sósíalísk bylting Átök við lögreglu 1968. Dómsskjöl um „sprengjutilræði" á varnarsvæði í Hvalfirði og „skæruliðasamtök" á Íslandi. Gögn utanríkisráðuneytis og sænsku lögreglunnar um sendiráðstökuna í Stokkhólmi. Ásakanir Ólafs Ragnars Grímssonar og fleiri um símahleranir í tíð vinstri stjórnar 1971-74. Spjaldskrá öryggisþjónustu lögreglunnar um „kommúnista" og „stuðningsmenn kommúnista". Vísbendingar í breskum skjölum um nöfn í þeirri spjaldskrá.Eftirmáli. „Allt upp á borðið" Saga „símahleranamálsins" frá því að það hófst vorið 2006.Um höfundinnGuðni Th. Jóhannesson er fæddur í Reykjavík 26. júní 1968. Hann lauk stúdentsprófi frá MR 1987, BA prófi í sagnfræði og stjórnmálafræði frá University of Warwick 1991, MA prófi í sagnfræði frá Háskóla Íslands 1997 og doktorsprófi í sagnfræði frá Queen Mary, University of London 2003. Síðan þá hefur Guðni unnið við sagnfræðirannsóknir og kennslu við Hugvísindastofnun Háskóla Íslands og notið til þess starfsstyrks frá Rannsóknamiðstöð Íslands. Hann er jafnframt formaður Sagnfræðingafélags Íslands.Guðni hefur skrifað fimm bækur: Kári í jötunmóð. Saga Kára Stefánssonar og Íslenskrar erfðagreiningar (1999); Sympathy and self-interest. Norway and the Anglo-Icelandic cod wars (2005); Völundarhús valdsins. Stjórnarmyndanir, stjórnarslit og staða forseta Íslands í embættistíð Kristjáns Eldjárn (2005); Þorskastríðin þrjú. Saga landhelgismálsins 1948-1976 (2006); Óvinir ríkisins. Ógnir og innra öryggi í kalda stríðinu á Íslandi (2006).
Lífið Mest lesið „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Menning Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp Lífið Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Lífið Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Lífið Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Lífið Siðlaus maður étur skít og öðlast samkennd Lífið Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Lífið Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Lífið Íbúðin gjörbreyttist eftir að hafa fært eldhúsið Lífið Tveggja barna foreldrar eftir erfiða áhættumeðgöngu Lífið Fleiri fréttir „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Varpa ljósi á mikilvægi og gæði íslenskrar hönnunar „Við þurfum öll að halda í barnið innra með okkur“ Menningarritstjóri ráðinn framkvæmdastjóri Fullt út úr dyrum þegar Eiríkur Bergmann kynnti ferðafélagann Tínu Hvað gerist þegar Laddi hittir Eirík Fjalar, Skrám og Elsu Lund? „Alltaf að fylgja hjartanu í stað þess að velja einföldu leiðina“ Usli og glæsileiki á Kjarvalsstöðum Valgeir sár og Bubbi og Bó hneykslaðir Stappfullt á eina stærstu menningarhátíð ársins Sjóðheitt menningarrými á Baldursgötu Asifa Majid hlýtur Vigdísarverðlaunin 2024 Bjarni Ben fagnaði 140 ára afmæli Listasafns Íslands Han Kang hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels Bein útsending: Hver hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels? „Þetta er móðgun gegn Íslandi“ Henti listaverkinu í ruslið Kúltúrkettir landsins létu sig ekki vanta í Portið „Hrátt háþróað krass, langt leitt krot“ Bjóða landsmönnum nauðbeygð til messu Allt í banönum á Brút Bríet lét sig ekki vanta á sýningaropnun Ynju Blævar Út um allar koppagrundir Alþingis: „Froðan flæðir endalaust, það er bara froða froða“ Sjá meira