Átthagafræði samkvæmt bók KK

Önnur sýning Söguloftsins í Landnámssetrinu í Borgarnesi leit dagsins ljós á föstudag. Önnur sýning var á laugardagskvöld: Einar Kárason og KK flytja þar Menn eru svona sem byggir að miklu leyti á minningum KK sem Einar skráði eftir honum sjálfum og fleirum og gaf út á bók 2002 og svo söngvum KK, bæði frumsömdum og sóttum í sjóði söngvaskáldsins. Þetta er dagskrá sem teygir sig í tvo klukkutíma, þægileg áheyrnar og skemmtileg kvöldstund sem líður hratt.

Söguloftið býr til eitthvað sem kalla má baðstofutilfinningu: á vörulofti er raðað tuttugu stólum undir súð í tveimur andstæðum röðum. Milli þeirra er langur gangur og stilla listamennirnir sér á andstæða enda hans, Einar gengur mikið inn gólfið og út meðan hann segir frá, nokkuð kvikur og var á köflum óöruggur, tafsaði og mismælti sig. Hvergi var honum gefið skjól í röðum áhorfenda hvorki til enda eða í miðju, afdrep þar sem hann gat sett sig niður, slakað á, talað úr annarri hlið yfir í hina, sem ég trúi að mætti reyna. Það gæfi frásagnarmanninum beint ávarp á helming salarins og hann talaði þá í skjóli hins.

Það mætti ætla að svona einfalt form byði ekki upp á marga möguleika í flutningi. Það er rangt. Munnlegur flutningur skreyttur smá spili eða andsvari getur verið býsna snúið mál – aðeins stigbygging munnlegrar frásagnar er list sem ekki öllum er gefin. Getur hver fundið það á sjálfum sér.

Nú er Einar í sinn hóp fínn sögumaður, hann er undraskjótur að bregða upp andrúmslofti og aðstæðum, skissa upp helstu persónur. Frásögn hans af vesturför Kristjáns Einarssonar lífslistamanns, völundar og verkfræðings með trygga eiginkonu og stóran barnahóp, ber í sér marga ósagða kafla. Vitaskuld dvelur hann mest við Kristján sjálfan, teiknar hann upp hratt, en það eru útlínur, í persónumyndinni verða flákar huldir; það vakna raunar fleiri spurningar en svarað er.

Einar snýr sig alltaf haglega áfram á leiðinni, spinnur upp ný svæði, nýtt söguumhverfi. Hann berst ekki mikið á í frásögninni, höndlar stór örlög með úrdrætti, kaldhömruðum knöppum lýsingum. Áhorfandanum verður oft hugsað til mannsins sem á móti situr, KK sjálfs, sem öll frásögnin snýst um: hvernig líður honum í þessari flökun og snyrtingu á færibandi frásagnarinnar?

Inn skellir svo KK hugljúfum lögum sínum, riffinu sínu í margbreytilegum blúsuðum tilbrigðum. Hann stendur einhvern veginn nær manni á sinn hógværa hugljúfa máta: yfirlýsing í sjálfum sér – svona slapp ég úr þessu. Hvort manni er boðin fægð mynd er áheyrandinn ekki viss um. Jafnvel slarkár niðri í Evrópu meðan Þórunn kona hans sat heima í Svíþjóð verða sakleysislegar sögur þótt djús og hösl séu þá daglegt brauð í lífi hans. Báðum þeim feðgum voru gefnar konur sem umbáru brokkgenga ferð þeirra um táradalinn – þær verða samt ekki lifandi persónur í frásögninni heldur einhverjar huldur handan við líf lukkuriddarans.

En það er svona – frásagnarmenn velja sér hetjur – þess eru jú dæmi af löngum ævisögum karlmanna að konur þeirra fái hálfa línu, þótt þær hafi lagt til meira en hálft konungsríkið og höllina með, haldið veislu langa ævi og vaskað allt upp.

Umfram allt verður þetta þægileg kvöldstund sem á eftir að slípast til, fágast á fundum áheyrenda og sögumannanna. Á laugardagskvöldið skemmtu gestir sér konunglega, kímnin hitti misjafnlega en þar tókust menn á loft í kostulegum lýsingum á liðnum tíma þar sem Einar dró okkur frá föstum hugmyndum, kallaði beinlínis á endurskoðun í ljósi sögunnar.

Blíða stillu, límið í söguna, setti svo KK inn svo hún hélst saman. Stundum tók Einar undir í söngnum en því var okkur ekki boðið að syngja með?

Söguloftið er með markvissum hætti að vinna með einfaldasta dramatíska formið: söguna.

Páll Baldvin Baldvinsson