Traustur maður á réttum stað

CoBrA-sýningin stóra sem var opnun Listahátíðarinnar í Reykjavík í gær verður ekki ekki til af sjálfu sér. Forráðamenn Listasafns Íslands drógu enga dul á að þegar farið var í alvöru að ræða hugmyndina, sem kom upp í sendiráði Íslands í Kaupmannahöfn, hafi enginn annar komið til greina til að setja sýninguna saman en Norðmaður á eftirlaunum: Per Hovdenakk, fyrrverandi safnstjóri á Onstadt-safninu í Osló.

Það þarf heldur ekki að grafast lengi fyrir um feril Hovde­nakks til að komast að því að hann er réttur maður á réttum stað. Verkefnið er snúið: verk Svavars Guðnasonar eru til hér á landi í miklu magni þótt mörg lykilverka hans frá CoBrA-tímanum séu í eigu erlendra aðila.

Verra er með verk allra hinna félaganna sem Asger Jorn, Constant og Dotremont drógu saman í þennan formlega - og óformlega hóp listamanna fyrir tæpum sextíu árum. Það þarf harðfylgni og ótakmarkað traust til að ná verkum úr söfnum einstaklinga og opinberra safna, fá þau hingað sumarlangt og skipuleggja ferð þeirra áfram á virt og þekktari söfn í Skandinavíu en Listasafn Íslands.

Enda stafar trausti af Per. Og bak við kyrrlátt og stillt fas þessa hlédrægna manns sem talar af yfirburða þekkingu og greind um svo óstýrilátan flaum sem CoBrA-hreyfingin var finnur áheyrandinn ólgandi ástríðu fyrir myndlist.

Hovdenakk fær það erfiða hlutverk í myndarlegri sýningarskrá að setja lífsverk Svavars og margra annarra í samhengi af sanngirni. Ég spyr hann um textaverk Dotremonts sem voru sambland af af persónulegri útfærslu Belgans af kalligrafíu og myndlist og hann dæsir: „Alechinsky (sem var yngstur í þessum hóp og lifir enn í hárri elli) stóð fyrir yfirlitssýningu fyrir fáum árum á verkum Dotremont og það var ekki gott.

Hann var einfaldlega ekki merkilegur málari." Við göngum um sali Listasafnsins og ég sé í einu verkanna sprungur og spyr hann hvort þetta sé algengur kvilli í verkum þessara málara sem smurðu gjarnan olíunni þykkri á strigann: „Þeir eru enn að gera við málverk sem Carl-Henning og Else Ahlfelt gáfu í safnið sitt í Hjerning. Þau voru lengi svo fátæk og Carl-Henning var með afbrigðum vinnusamur og agaður. Kjallarinn þeirra var fullur af verkum á striga og illa hitaður. Rakinn lagðist undir olíuna og menn eru skammt komnir að gera við þessi verk. Kostar milljónir."

Hann þekkir sögu flestra málverka á sýningunni frá því þau urðu til, hver eignaðist þau, þekkir feril þeirra. Og þetta er ekki eina sviðið sem þessi kurteisi og elskulegi maður hefur kynnt sér til hlítar. Hann hefur samið höfuðverk um Egil Jakobsen hinn danska: „Það á eftir að gefa út þriðja og síðasta bindið af verkaskránni en ég er búinn með það." Hann er talinn einn helsti sérfræðingur í heimi um verk Christos þess sem klæðir stórbyggingar heimsins lituðum klæðum:

„Við erum búnir að þekkjast síðan í París 1961 og alltaf haldið sambandi. Hann er hættur öllum þessum stóru verkefnum og einbeitir sér að minni verkum. Svo þarf hann líka að telja peningana sína." Glettnin brennur í augum hans.

Per segir að CoBrA-hreyfingin hafi fyrst og fremst verið hreyfing málara þó þeir hafi margir sinnt öðrum formum, bæði skúlptúrum og grafík. Hann hikar ekki við að skilgreina gæði verkanna: „Þetta verk eftir Appel minnir svolítið á Jorn á tímabili. Þeir máluðu allir einhvern tíma eins og Jorn. Alechinsky fékk einhvern tíma að heyra það hjá Jorn og svaraði honum að sár að Appel gengi líka í smiðju til danska meistarans. Munurinn er sá, svaraði Jorn, að Appel er góður málari en það er þú ekki."

Per dregur enga dul á að í djúpri þekkingu sinni á högum CoBrA-málaranna, bréfaskiptum þeirra og deilum frá öndverðu og allt til loka þá er Asger Jorn sá sem hann dáist mest að. Enginn sem kynnir sér sögu þessara listamanna getur enda komist hjá því að dást að ótrúlegum krafti Jorns: „Hann var einstaklega gjafmildur maður og átti auðvelt með að fá alla á sitt band.

Örlæti hans var einstakt. Hann stóð sjálfur yfir þrykkinu þegar unnið var við grafíkverkin og þegar starfsdeginum var lokið rakaði hann prufuþrykkunum saman óskráðum, rullaði þeim upp og fór með þau heim. Þar sat hann svo ég sendi fólki eitt og eitt áritað sem hafði einhvern tíma á lífsleiðinni aðstoðað hann endurgjaldslaust. Sumum félaga sinna hélt hann uppi á erfiðum tímum."

Per horfir arnaraugum yfir stöðu CoBrA í evrópskri myndlistarsögu. Hann á auðvelt með að skilgreina einangrun og sumpart sjálfskipaða útlegð hér uppi á Íslandi. Hann segir hópinn hafa komist aftur í sviðsljósið þegar nýja málverkið kom upp í Þýskalandi um 1980. Því miður fari minna fyrir CoBrA en sanngjarnt geti talist: „Það eru sýningarstjórar og galleríistar sem halda nafni þeirra lifandi. Yngri menn kalla þetta stofulist og þeim finnst lítið í þessi málverk varið," segir hann og slær hendinni í átt að sýningarsölunum þar sem verk eftir verk ólgar af spennu og ólgandi litum.

„Ertu ánægður með þessa sýningu," spyr ég. Hann verður alvarlegur aftur og segir að hér séu mörg góð verk. Úrvalið sé gott og þjóni vel því erindi að setja Svavar í sitt rétta samhengi, eins og upphafsmönnum sýningarinnar var umhugað. „Sýning er svo margt, kynning, sýningarskráin, samhengið sem hún fellur í. Það munar mestu um framlag þeirra bræðra Lars og Jens Olesen. Þeir eiga ansi mörg fín verk eftir þennan hóp og eru búnir að safna lengi."

Per segir safneign stóru safnanna vera afar bundna við upphafsár CoBrA-manna. Síðari ár þeirra séu í raun ekki síður merkileg og þar komi menn að tómum kofunum hjá söfnunum. Þá verði að leita til safnara. Verk eftir flesta úr hópnum má kaupa enn víða í Evropu, printin þeirra fást fyrir góð verð, en þá verða menn líka að kunna fyrir sér. Málverkin seljast í nokkrum hundruðum þúsunda. Framboðið er mest í Danmörku og nú er að hverfa sú kynslóð sem átti mest af málverkum og annarri myndlist þessa hóps.

Verð er enda afstætt: Á vinnustofu Svavars Guðnasonar í Höfn kom kaupandi. Á trönunum stóð sú magnaða mynd Ofstækismaðurinn eftir Hornfirðinginn. Gesturinn spurði um verð og Svavar sagði hvað hann vildi fá fyrir verkið.

Kaupandinn tók að prútta og nefndi helming ásettrar upp­hæðar. Fyrir þann pening færðu þetta svaraði Svavar, tók pensilinn af blautu litaspjaldi með hvítum lit og gerði ferning inn í myndina miðja, sem stendur þar enn þann dag í dag.

Per brosir dauflega við þessari sögu: „Þetta fólk var svo fátækt, það leit enginn við myndunum þeirra sem var ein ástæða þess að hópurinn klofnaði og þeir fóru hver í sína átt. En myndirnar þeirra eru margar..." hann lítur aðeins í kringum sig, „..dásam­legar." pbb@frettabladid.is