Fastir pennar

Lyf og orka

Þorsteinn Pálsson skrifar

Tveir ráðherrar, iðnaðarráðherra og heilbrigðisráðherra, hafa nú með nokkurra daga bili lagt línur hvor á sínu sviði um mikilvægar kerfisbreytingar. Um jafn ólíka hluti og lyf og orku hafa þeir leitað lausna með því að leggja á ráðin um að brjóta upp skipulag sem ekki svarar kröfum nýs tíma.

Það er ekki á hverjum degi sem ráðherrar takast á við viðfangsefni sem við blasa með hugmyndafræðilegri greiningu og áræði til að takast á við skipulag sem er hvort tveggja í senn fast í viðjum vana og hagsmuna. Þetta er eigi að síður að gerast með eftirtektarverðum hætti.

Margt hefur breyst til betri vegar á lyfjamarkaðnum. Á sumum sviðum hans hefur tekist að lækka verð. Það er hins vegar ekki algilt. Fákeppni sætir eðlilegri gagnrýni. Samkeppnisyfirvöld skoða ásakanir um óvönduð meðul í glímum á því sviði.

Frumkvæði heilbrigðisráðherra að því að brjóta aftur tæknilegar hindranir í viðskiptum og opna heimamarkaðnum leið inn á stærri alþjóðlegan markað er lofsvert. Árangurinn verður að vísu ekki mældur fyrirfram. En aðferðafræðin er rökrétt og skynsamleg.

Orkubúskapurinn er um margt miklu flóknara fyrirbæri. Þær breytingar sem gerðar voru í byrjun aldarinnar á lagaumhverfi á þessu sviði voru ófullnægjandi. Ein af ástæðunum fyrir því er sú að þáverandi iðnaðarráðherra varð vegna hagsmunaþrýstings að víkja frá upphaflegri stefnumótun í ýmsum veigamiklum atriðum.

Það á til að mynda við um aðskilnað einokunar og samkeppni. Afar hröð þróun í orkubúskapnum er fyrir vikið í einhvers konar kerfislegri bóndabeygju. Nútíma kröfur um réttmæta samkeppnishætti komast ekki að í orkuiðnaðinum. Nútíma hugmyndir um notkun skattpeninga almennings í áhættufjárfestingu eru gleymdar og grafnar. Nútíma sjónarmið um möguleika á mismunandi eignarhaldi einokunarbundinnar almannaþjónustu annars vegar og samkeppnisrekstrar hins vegar rúmast ekki í ríkjandi skipulagi. Aukheldur eru ólík sjónarmið um eignarhald á auðlindum illleysanleg að óbreyttu.

Sú hugmyndafræði sem iðnaðarráðherrann hefur nú kynnt opnar möguleika á að losa þennan vaxtarbrodd í efnahagsstarfsemi landsins úr skipulagslegum fjötrum. Um leið verða leiðir færar til þess að fella mál í farvegi sem líklegt er að almenn sátt geti tekist um.

Mikilvægast er að ráðherrann telur rétt að skilja á milli einokunarbundinnar almannaþjónustu og samkeppni. Hitt er svo ekki síður kjarnaatriði að hann telur eðlilegt að opna möguleika á að líta á þau orkuréttindi sem eru í opinberri eigu sem sjálfstæða rekstrareiningu.

Yrði þetta að veruleika gætu ríki og sveitarfélög leigt orkuréttindi sem þau eiga. Orkuframleiðslufyrirtæki á samkeppnismarkaði gætu þar af leiðandi starfað sem hlutafélög á frjálsum grundvelli. Í öllum höfuðatriðum svara þessar hugmyndir kalli og þörfum nýs tíma. Um leið taka þær tillit til þess almenna og eðlilega sjónarmiðs að ríki og sveitarfélög afsali sér ekki orkuréttindum sínum í stórum stíl.

Satt best að segja eru þessar fersku hugmyndir um skipulag lyfja og orku eins og hressandi haustgustur eftir sumarlægð stjórnmálaumræðunnar.






×