Stéttaskipting 8. desember 2011 06:00 Húsnæðismarkaðurinn á Íslandi á undanförnum árum er nokkurs konar vítahringur. Fyrst var lánað takmarkalaust til allra sem vildu og blásin upp fordæmalaus fasteignabóla. Síðan hrundi efnahagslífið, fasteignaverð féll, öll lán hækkuðu og margir sátu fastir með neikvæða eiginfjárstöðu í íbúðum sínum eða voru keyrðir í gegnum alls kyns afskriftarleiðir. Í kjölfarið fengu lánastofnanir á þriðja þúsund fasteignir í fangið sem þær þora ekki að setja á markað. Vegna þess að þá lækkar fasteignaverð. Og þá þarf að taka annan snúning í afskriftum á þeim sem þegar er búið að afskrifa hjá. Þetta ástand hefur blásið upp nýja bólu, en nú á leigumarkaði. Leigumarkaður á Íslandi er að mestu leyti óskipulagður og drifinn áfram af fólki sem á fáar eignir, ekki skipulögðum leigufélögum. Meðalmánaðarleiga á fjölskyldustærð af íbúð er orðin tugþúsundum hærri en mánaðarlegar greiðslur af sambærilegri íbúð yrði hún keypt. Til viðbótar við fjárhagslega óhagræðið sem fylgir leigumarkaði eru langtímaleiguúrræði nánast óþekkt. Fólk, með börn og búslóð, þarf þess vegna iðulega að flytja árlega. Eða oftar. Hluti þess fólks sem velkist um á leigumarkaðinum myndi glaður vilja kaupa sér húsnæði, festa rætur og finna smá stöðugleika. Það getur það bara ekki. Bankar og Íbúðalánasjóður lána nefnilega einungis fyrir 80% af fasteignakaupum. Þessar stofnanir eru tilbúnar að afskrifa tugi milljarða hjá einstökum skuldurum til að koma skuldastöðu niður að eignastöðu en eru ekki tilbúnar að styðja fólk við fyrstu íbúðakaup. Hjálpin er á öfugum enda. Ungir íbúðakaupendur þurfa því að finna það sem upp á vantar annars staðar. Það þýðir að fólk í þessum hópi þarf að taka skammtímalán á mjög háum vöxtum, leggja fyrir þar til það á fyrir útborgun eða treysta á vandamenn að veita því fyrirgreiðslu. Fyrsti kosturinn er afleitur, enda ratar fólk fljótt í greiðsluaðlögun ef það ætlar að fjármagna nokkrar milljónir með yfirdráttarlánum og greiðslukortahámörkun. Varðandi annan kostinn greindi Stöð 2 frá því í síðustu viku að það tæki langskólagengið par með eitt barn, þar sem bæði væru þátttakendur á vinnumarkaði, um tíu ár að safna fyrir útborgun vegna kaupa á 20 milljóna króna íbúð. Þeir útreikningar miða við að unga parið leggi fyrir 35 þúsund krónur á mánuði, dirfist ekki að fjölga sér umfram kínverska hámarkið og kaupi ódýrustu íbúð sem völ er á. Dæmið gerði enn fremur ráð fyrir 50% lægri neyslu en stjórnvöld gera ráð fyrir í óraunveruleikatengdum neysluviðmiðum sínum. Að leggja fyrir útborgun er því varla eitthvað sem ungt fólk sér sem raunhæfan kost í því efnahagsástandi sem ríkir í dag. Þess vegna virðist staðan vera sú að ungt fólk þarf að treysta á sína nánustu um fyrirgreiðslu til að geta komið þaki yfir höfuðið. Millistéttin, sem er þorri Íslendinga, getur það ekki vegna þess að lífeyrissjóðir eru hættir að leyfa foreldrum að lána börnum sínum veð í þeim hluta síns húsnæðis sem ekkert hvílir á, bankar vilja ekki lána meira og engir opinberir hvatar eru til staðar sem hjálpa við fyrstu íbúðakaup. Í þessum aðstæðum felst skýr stéttaskipting og til að leiðrétta hana þarf pólitíska lausn. Ekkert stjórnmálaafl á Íslandi virðist hins vegar vera að hugsa um hvernig hún á að vera. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórður Snær Júlíusson Mest lesið Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Vilja Ísland í sambandsríki Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun
Húsnæðismarkaðurinn á Íslandi á undanförnum árum er nokkurs konar vítahringur. Fyrst var lánað takmarkalaust til allra sem vildu og blásin upp fordæmalaus fasteignabóla. Síðan hrundi efnahagslífið, fasteignaverð féll, öll lán hækkuðu og margir sátu fastir með neikvæða eiginfjárstöðu í íbúðum sínum eða voru keyrðir í gegnum alls kyns afskriftarleiðir. Í kjölfarið fengu lánastofnanir á þriðja þúsund fasteignir í fangið sem þær þora ekki að setja á markað. Vegna þess að þá lækkar fasteignaverð. Og þá þarf að taka annan snúning í afskriftum á þeim sem þegar er búið að afskrifa hjá. Þetta ástand hefur blásið upp nýja bólu, en nú á leigumarkaði. Leigumarkaður á Íslandi er að mestu leyti óskipulagður og drifinn áfram af fólki sem á fáar eignir, ekki skipulögðum leigufélögum. Meðalmánaðarleiga á fjölskyldustærð af íbúð er orðin tugþúsundum hærri en mánaðarlegar greiðslur af sambærilegri íbúð yrði hún keypt. Til viðbótar við fjárhagslega óhagræðið sem fylgir leigumarkaði eru langtímaleiguúrræði nánast óþekkt. Fólk, með börn og búslóð, þarf þess vegna iðulega að flytja árlega. Eða oftar. Hluti þess fólks sem velkist um á leigumarkaðinum myndi glaður vilja kaupa sér húsnæði, festa rætur og finna smá stöðugleika. Það getur það bara ekki. Bankar og Íbúðalánasjóður lána nefnilega einungis fyrir 80% af fasteignakaupum. Þessar stofnanir eru tilbúnar að afskrifa tugi milljarða hjá einstökum skuldurum til að koma skuldastöðu niður að eignastöðu en eru ekki tilbúnar að styðja fólk við fyrstu íbúðakaup. Hjálpin er á öfugum enda. Ungir íbúðakaupendur þurfa því að finna það sem upp á vantar annars staðar. Það þýðir að fólk í þessum hópi þarf að taka skammtímalán á mjög háum vöxtum, leggja fyrir þar til það á fyrir útborgun eða treysta á vandamenn að veita því fyrirgreiðslu. Fyrsti kosturinn er afleitur, enda ratar fólk fljótt í greiðsluaðlögun ef það ætlar að fjármagna nokkrar milljónir með yfirdráttarlánum og greiðslukortahámörkun. Varðandi annan kostinn greindi Stöð 2 frá því í síðustu viku að það tæki langskólagengið par með eitt barn, þar sem bæði væru þátttakendur á vinnumarkaði, um tíu ár að safna fyrir útborgun vegna kaupa á 20 milljóna króna íbúð. Þeir útreikningar miða við að unga parið leggi fyrir 35 þúsund krónur á mánuði, dirfist ekki að fjölga sér umfram kínverska hámarkið og kaupi ódýrustu íbúð sem völ er á. Dæmið gerði enn fremur ráð fyrir 50% lægri neyslu en stjórnvöld gera ráð fyrir í óraunveruleikatengdum neysluviðmiðum sínum. Að leggja fyrir útborgun er því varla eitthvað sem ungt fólk sér sem raunhæfan kost í því efnahagsástandi sem ríkir í dag. Þess vegna virðist staðan vera sú að ungt fólk þarf að treysta á sína nánustu um fyrirgreiðslu til að geta komið þaki yfir höfuðið. Millistéttin, sem er þorri Íslendinga, getur það ekki vegna þess að lífeyrissjóðir eru hættir að leyfa foreldrum að lána börnum sínum veð í þeim hluta síns húsnæðis sem ekkert hvílir á, bankar vilja ekki lána meira og engir opinberir hvatar eru til staðar sem hjálpa við fyrstu íbúðakaup. Í þessum aðstæðum felst skýr stéttaskipting og til að leiðrétta hana þarf pólitíska lausn. Ekkert stjórnmálaafl á Íslandi virðist hins vegar vera að hugsa um hvernig hún á að vera.
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun