Af vísindalegri umfjöllun um verkan lyfja Magnús Karl Magnússon skrifar 14. desember 2012 06:00 Þingsályktunartillaga um heildrænar meðferðir græðara hefur vakið mikla athygli og beint sjónum manna að vísindalegum grunni læknisfræði og læknisfræðilegra meðferða. Gunnlaugur Sigurðsson, lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands, skrifaði grein á vefsíðu Fréttablaðsins 10. desember sl. þar sem hann gagnrýndi Svan Sigurbjörnsson lækni harðlega fyrir fullyrðingar um að hómópatía byggi á gervivísindum. Gunnlaugur sagði m.a. í grein sinni: „Læknirinn kallar hómópatíu „gervivísindi“ án þess sýnilega að þekkja eða skeyta hið minnsta um þá skýru kenningu sem hómópatía byggir á, þá vísindalegu aðferðafræði sem notuð er við þróun lyfjakosts hennar eða þá nákvæmu greiningu á einkennum viðkomandi sem ráða vali á því lyfi (kallað „remedía“) sem beitt er í hverju tilviki.“ Er hómópatía byggð á vísindum? Ég mun koma að því síðar. Lyfjafræði og verkun lyfja byggir þó tvímælalaust á sterkum grunni raunvísinda. Gott dæmi um forsendur lyfjameðferða eru rannsóknir læknanna Robert J. Lefkowitz og Brian K. Kobilka en þeir eru í fararbroddi þeirra sem rutt hafa braut lyfjaþróunar síðustu áratuga og uppskáru fyrir vinnu sína Nóbelsverðlaun í efnafræði fyrr á þessu ári. Með rannsóknum sínum hafa þeir varpað ljósi á samspil lyfja við viðtaka sína í mannslíkamanum af ótrúlegri nákvæmni þar sem efnabygging lyfjasameindar er látin falla að viðtaka sínum eins og lykill í skráargat. Þekkingin nær frá sameindum til verkunar. Tilraunir byggja á efnafræði, erfðafræði, sameindalíffræði, frumulíffræði og að lokum á klínískum rannsóknum. Þannig verður til órofa samhengi vísindalegra aðferða sem leiðir stöðugt til markvissari og betri lyfja. Allt er þetta eins og önnur raunvísindi, byggt á tilraunum. Þekkingin er endurskoðuð í ljósi nýrra rannsókna og árangur er metinn með vísindalegri nákvæmni. Þannig hefur skilningur á eðli mannslíkamans og sjúkdóma leitt til framfara í læknisfræði sem valdið hafa byltingu í meðferð algengra sjúkdóma eins og hjarta- og æðasjúkdóma, krabbameina, gigtarsjúkdóma og einnig í því að lina einkenni eins og verki og bólgur. Þessar meðferðir hafa sannaða verkun. Það gildir um öll lyf að verkunum fylgja einnig aukaverkanir. Þær eru einnig rannsakaðar og þannig má að lokum með heildrænum hætti meta samspil verkana og aukaverkana. Að skilja verkanir og aukaverkanir lyfja með sífellt nákvæmari hætti er þannig forsenda framfara. Önnur forsenda er sífellt betri skilningur á orsökum og eðli sjúkdóma. Þetta er ein ástæða þess að lyfjafyrirtæki leita í auknum mæli leiða sem varpað getað nýju ljósi á orsakir algengra flókinna sjúkdóma eins og geðsjúkdóma, Alzheimer-sjúkdóms auk annarra. Þannig kemur ekki á óvart að lyfjafyrirtækið Amgen hefur fjárfest 45 milljarða króna í íslensku fyrirtæki sem lagt hefur meira til skilnings okkar á erfðafræðilegum orsökum sjúkdóma en flestir aðrir á síðasta áratug. Þannig er ný þekking sem leiðir til skilnings orðin að raunverulegum verðmætum sem skipt geta máli í baráttu við sjúkdóma. En á hvaða fræðilega grunni byggir hómópatía? Það er raunar erfitt að setja þann grunn í rökrænt samhengi. Samkvæmt Organon, fagfélagi hómópata nota þeir „svokallaðar remedíur, örefni sem í stórum skömmtum myndu kalla fram hjá heilbrigðu fólki svipuð einkenni og þeim er ætlað að bæta. Þær eru unnar úr jurta-, dýra- og steinaríkinu og eru notaðar það mikið þynntar að ekki er talað um þær sem eiginlegt efni, heldur hvata.“ Það þarf að gera meiri kröfu til orða en að þau hljómi vel, sérstaklega ef þeim er ætlað að skapa fræðilegan grunn. Gagnrýnin hugsun krefst gagnrýninna spurninga. Hvað eru remedíur? Þær eiga uppruna í náttúrunni líkt og fjölmörg lyf. Síðan eru þær þynntar út þangað til engin eða nær engin sameind er eftir í lausninni. Lausnin á síðan samkvæmt óútskýrðum hætti eða „minni vatnsins“ að miðla áhrifum. Þessi orð hljóma því eins og töfrar. Fræði hómópata eru í vísindalegri mótsögn við þekkingu okkar í efnafræði, eðlisfræði og líffræði. Ef fræðigrunnur hómópata væri sannur og raunvísindin byggð á sandi, væri um algera umbyltingu að ræða. Kennihöfundar slíkra fræða ættu þá skilið Nóbelsverðlaun, og það fleiri en ein. Sú er enn ekki raunin. Það kemur því ekki á óvart að rannsóknir á hugsanlegri gagnsemi slíkra remedía til meðferðar hafa engum árangri skilað umfram það sem búast mætti við fyrir tilviljun. Þessu eru gerð góð skil í nýlegri skýrslu sem unnin var fyrir breska þingið (sjá: http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmsctech/45/45.pdf). Samkvæmt öllum viðurkenndum skilgreiningum eru svokölluð fræði hómópata því ekki vísindi. Þau byggja ekki á tilraunum sem eiga stoð í raunheimum og það má því með sterkum rökum kalla þau gervivísindi, hjátrú eða ýmislegt annað. Þeir sem selja sjúklingum slíka vöru gera það á eigin ábyrgð, en í mínum huga kallast „remedía“ ekkert annað en kötturinn í sekknum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Nóbelsverðlaun Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Þingsályktunartillaga um heildrænar meðferðir græðara hefur vakið mikla athygli og beint sjónum manna að vísindalegum grunni læknisfræði og læknisfræðilegra meðferða. Gunnlaugur Sigurðsson, lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands, skrifaði grein á vefsíðu Fréttablaðsins 10. desember sl. þar sem hann gagnrýndi Svan Sigurbjörnsson lækni harðlega fyrir fullyrðingar um að hómópatía byggi á gervivísindum. Gunnlaugur sagði m.a. í grein sinni: „Læknirinn kallar hómópatíu „gervivísindi“ án þess sýnilega að þekkja eða skeyta hið minnsta um þá skýru kenningu sem hómópatía byggir á, þá vísindalegu aðferðafræði sem notuð er við þróun lyfjakosts hennar eða þá nákvæmu greiningu á einkennum viðkomandi sem ráða vali á því lyfi (kallað „remedía“) sem beitt er í hverju tilviki.“ Er hómópatía byggð á vísindum? Ég mun koma að því síðar. Lyfjafræði og verkun lyfja byggir þó tvímælalaust á sterkum grunni raunvísinda. Gott dæmi um forsendur lyfjameðferða eru rannsóknir læknanna Robert J. Lefkowitz og Brian K. Kobilka en þeir eru í fararbroddi þeirra sem rutt hafa braut lyfjaþróunar síðustu áratuga og uppskáru fyrir vinnu sína Nóbelsverðlaun í efnafræði fyrr á þessu ári. Með rannsóknum sínum hafa þeir varpað ljósi á samspil lyfja við viðtaka sína í mannslíkamanum af ótrúlegri nákvæmni þar sem efnabygging lyfjasameindar er látin falla að viðtaka sínum eins og lykill í skráargat. Þekkingin nær frá sameindum til verkunar. Tilraunir byggja á efnafræði, erfðafræði, sameindalíffræði, frumulíffræði og að lokum á klínískum rannsóknum. Þannig verður til órofa samhengi vísindalegra aðferða sem leiðir stöðugt til markvissari og betri lyfja. Allt er þetta eins og önnur raunvísindi, byggt á tilraunum. Þekkingin er endurskoðuð í ljósi nýrra rannsókna og árangur er metinn með vísindalegri nákvæmni. Þannig hefur skilningur á eðli mannslíkamans og sjúkdóma leitt til framfara í læknisfræði sem valdið hafa byltingu í meðferð algengra sjúkdóma eins og hjarta- og æðasjúkdóma, krabbameina, gigtarsjúkdóma og einnig í því að lina einkenni eins og verki og bólgur. Þessar meðferðir hafa sannaða verkun. Það gildir um öll lyf að verkunum fylgja einnig aukaverkanir. Þær eru einnig rannsakaðar og þannig má að lokum með heildrænum hætti meta samspil verkana og aukaverkana. Að skilja verkanir og aukaverkanir lyfja með sífellt nákvæmari hætti er þannig forsenda framfara. Önnur forsenda er sífellt betri skilningur á orsökum og eðli sjúkdóma. Þetta er ein ástæða þess að lyfjafyrirtæki leita í auknum mæli leiða sem varpað getað nýju ljósi á orsakir algengra flókinna sjúkdóma eins og geðsjúkdóma, Alzheimer-sjúkdóms auk annarra. Þannig kemur ekki á óvart að lyfjafyrirtækið Amgen hefur fjárfest 45 milljarða króna í íslensku fyrirtæki sem lagt hefur meira til skilnings okkar á erfðafræðilegum orsökum sjúkdóma en flestir aðrir á síðasta áratug. Þannig er ný þekking sem leiðir til skilnings orðin að raunverulegum verðmætum sem skipt geta máli í baráttu við sjúkdóma. En á hvaða fræðilega grunni byggir hómópatía? Það er raunar erfitt að setja þann grunn í rökrænt samhengi. Samkvæmt Organon, fagfélagi hómópata nota þeir „svokallaðar remedíur, örefni sem í stórum skömmtum myndu kalla fram hjá heilbrigðu fólki svipuð einkenni og þeim er ætlað að bæta. Þær eru unnar úr jurta-, dýra- og steinaríkinu og eru notaðar það mikið þynntar að ekki er talað um þær sem eiginlegt efni, heldur hvata.“ Það þarf að gera meiri kröfu til orða en að þau hljómi vel, sérstaklega ef þeim er ætlað að skapa fræðilegan grunn. Gagnrýnin hugsun krefst gagnrýninna spurninga. Hvað eru remedíur? Þær eiga uppruna í náttúrunni líkt og fjölmörg lyf. Síðan eru þær þynntar út þangað til engin eða nær engin sameind er eftir í lausninni. Lausnin á síðan samkvæmt óútskýrðum hætti eða „minni vatnsins“ að miðla áhrifum. Þessi orð hljóma því eins og töfrar. Fræði hómópata eru í vísindalegri mótsögn við þekkingu okkar í efnafræði, eðlisfræði og líffræði. Ef fræðigrunnur hómópata væri sannur og raunvísindin byggð á sandi, væri um algera umbyltingu að ræða. Kennihöfundar slíkra fræða ættu þá skilið Nóbelsverðlaun, og það fleiri en ein. Sú er enn ekki raunin. Það kemur því ekki á óvart að rannsóknir á hugsanlegri gagnsemi slíkra remedía til meðferðar hafa engum árangri skilað umfram það sem búast mætti við fyrir tilviljun. Þessu eru gerð góð skil í nýlegri skýrslu sem unnin var fyrir breska þingið (sjá: http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmsctech/45/45.pdf). Samkvæmt öllum viðurkenndum skilgreiningum eru svokölluð fræði hómópata því ekki vísindi. Þau byggja ekki á tilraunum sem eiga stoð í raunheimum og það má því með sterkum rökum kalla þau gervivísindi, hjátrú eða ýmislegt annað. Þeir sem selja sjúklingum slíka vöru gera það á eigin ábyrgð, en í mínum huga kallast „remedía“ ekkert annað en kötturinn í sekknum.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun