Fordómar orðanna Friðrika Benónýs skrifar 7. mars 2013 06:00 Fyrirsögn á Vísi vakti athygli mína í gærmorgun: Samkynhneigð hjón fá hæli í Svíþjóð. Skilyrt hugsanaferli fór í gang og ég átti erfitt með að koma því heim og saman hvernig hjón gætu verið samkynhneigð. „Er hann þá hommi og hún lesbía?" stóð ég mig að því að hugsa áður en það rann upp fyrir mér að auðvitað var verið að tala um tvo karlmenn sem eru giftir. Og, já, giftir hvor öðrum. Þessi hugsun kom mér satt að segja algjörlega í opna skjöldu. Hjónabönd samkynhneigðra hafa lengi verið sjálfsagður hlutur í mínu nærumhverfi, enda margir af mínum bestu vinum hommar og lesbíur. Það var því ekki hugtakið hjónaband samkynhneigðra sem ég hafði eitthvað við að athuga. Nei, það er orðið hjón sem hefur þessi áhrif. Svo rækilega er það innprentað að hjón séu karl og kona; þau hjónin, að þegar besta vinkona mín giftist ástkonu sinni töluðum við alltaf um „þær hjónurnar", ekki hjónin. Giftir hommar kallast þá væntanleg „þeir hjónarnir". „Þau hjónin" er enn einskorðað við hið hefðbundna gagnkynhneigða hjónaband. Tungumálið er ansi harður húsbóndi. Ákveðin orð hafa ákveðna merkingu og það er hægara sagt en gert að fá þau til að öðlast nýja vídd. Þótt samfélagið breytist og opnist fyrir nýjum hjónabandsformum harðneitar hugtakið hjón að taka þátt í þeirri breytingu. Þannig viðhelst sú hugsun að hjónaband konu og konu eða karls og karls sé ekki „alvöru" hjónaband og jafnvel þeir sem þykir ekkert sjálfsagðara en að samkynhneigðir fái rétt til skilnaðar – eins og stóð á einu kröfuspjaldinu í stuðningsgöngu við frumvarp um hjónabönd samkynhneigðra í Frakklandi – hnjóta um þennan tungumálsþröskuld hefðarinnar og draga ósjálfrátt kolranga ályktun. Ég hef yfirleitt ekki kippt mér upp við það að rótgróin orð þýði eitthvað annað en nútíminn krefst, enda óttalegur íhaldsseggur þegar kemur að tungumálinu. Hef til dæmis aldrei séð neitt athugavert við það að konur séu kallaðar ráðherra, forstjóri, kennari, rithöfundur og svo framvegis. Konur eru menn og það má í þeim skilningi heimfæra þessi orð upp á þær með góðum vilja, hef ég tuðað aftur og aftur. Tittlingaskítur og hártoganir að vera að amast við því og búa til orðskrípi á borð við ráðfrú og forstýra. Þessi óþægilega hugsun í gærmorgun fékk mig þó til að efast um að það sé eitthvert kappsmál að halda tungumálinu í föstum skorðum hefðarinnar. Orð sem kynda undir fordómum og fastmótuðum siðum ættu kannski bara að hverfa og önnur ný sem túlka þann veruleika sem við búum við í dag að taka við. Kannski væri það stærsta skrefið í jafnréttisátt að afnema kyn orðanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Friðrika Benónýsdóttir Mest lesið Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór
Fyrirsögn á Vísi vakti athygli mína í gærmorgun: Samkynhneigð hjón fá hæli í Svíþjóð. Skilyrt hugsanaferli fór í gang og ég átti erfitt með að koma því heim og saman hvernig hjón gætu verið samkynhneigð. „Er hann þá hommi og hún lesbía?" stóð ég mig að því að hugsa áður en það rann upp fyrir mér að auðvitað var verið að tala um tvo karlmenn sem eru giftir. Og, já, giftir hvor öðrum. Þessi hugsun kom mér satt að segja algjörlega í opna skjöldu. Hjónabönd samkynhneigðra hafa lengi verið sjálfsagður hlutur í mínu nærumhverfi, enda margir af mínum bestu vinum hommar og lesbíur. Það var því ekki hugtakið hjónaband samkynhneigðra sem ég hafði eitthvað við að athuga. Nei, það er orðið hjón sem hefur þessi áhrif. Svo rækilega er það innprentað að hjón séu karl og kona; þau hjónin, að þegar besta vinkona mín giftist ástkonu sinni töluðum við alltaf um „þær hjónurnar", ekki hjónin. Giftir hommar kallast þá væntanleg „þeir hjónarnir". „Þau hjónin" er enn einskorðað við hið hefðbundna gagnkynhneigða hjónaband. Tungumálið er ansi harður húsbóndi. Ákveðin orð hafa ákveðna merkingu og það er hægara sagt en gert að fá þau til að öðlast nýja vídd. Þótt samfélagið breytist og opnist fyrir nýjum hjónabandsformum harðneitar hugtakið hjón að taka þátt í þeirri breytingu. Þannig viðhelst sú hugsun að hjónaband konu og konu eða karls og karls sé ekki „alvöru" hjónaband og jafnvel þeir sem þykir ekkert sjálfsagðara en að samkynhneigðir fái rétt til skilnaðar – eins og stóð á einu kröfuspjaldinu í stuðningsgöngu við frumvarp um hjónabönd samkynhneigðra í Frakklandi – hnjóta um þennan tungumálsþröskuld hefðarinnar og draga ósjálfrátt kolranga ályktun. Ég hef yfirleitt ekki kippt mér upp við það að rótgróin orð þýði eitthvað annað en nútíminn krefst, enda óttalegur íhaldsseggur þegar kemur að tungumálinu. Hef til dæmis aldrei séð neitt athugavert við það að konur séu kallaðar ráðherra, forstjóri, kennari, rithöfundur og svo framvegis. Konur eru menn og það má í þeim skilningi heimfæra þessi orð upp á þær með góðum vilja, hef ég tuðað aftur og aftur. Tittlingaskítur og hártoganir að vera að amast við því og búa til orðskrípi á borð við ráðfrú og forstýra. Þessi óþægilega hugsun í gærmorgun fékk mig þó til að efast um að það sé eitthvert kappsmál að halda tungumálinu í föstum skorðum hefðarinnar. Orð sem kynda undir fordómum og fastmótuðum siðum ættu kannski bara að hverfa og önnur ný sem túlka þann veruleika sem við búum við í dag að taka við. Kannski væri það stærsta skrefið í jafnréttisátt að afnema kyn orðanna.