Það þótti óviðkunnanlegt að örninn dæi út Gunnþóra Gunnarsdóttir skrifar 9. september 2013 10:30 "Örninn er kominn úr þeirri útrýmingarhættu sem hann var í á tímabili. Þó er hann meðal sjaldgæfustu varpfugla landsins,“ segir Kristinn Haukur. Fréttablaðið/Pjetur Arnarstofninn er stærri nú en nokkru sinni síðan hann var friðaður fyrir einni öld og hefur þrefaldast á þrjátíu til fjörutíu árum. Hann er kominn úr þeirri útrýmingarhættu sem hann var í á tímabili. Þó er örninn meðal sjaldgæfustu varpfugla landsins,“ segir Kristinn Haukur Skarphéðinsson, líffræðingur hjá Náttúrufræðistofnun. Hann skrifaði texta í ritið Haförninn sem er nýkomið út hjá Fuglavernd. Tilefni útgáfunnar eru tvö merkisafmæli. Fuglavernd er 50 ára á árinu og 9. september eru 100 ár frá því lög um friðun arnarins voru samþykkt á alþingi. „Þetta voru tímamótalög,“ segir Kristinn. „Þarna vorum við Íslendingar rétt búnir að fá heimastjórn, þó vorum við fyrsta þjóð í heiminum sem friðaði örninn. Það liðu tíu ár þar til Norðurlandaþjóðirnar og Þjóðverjar gerðu slíkt hið sama þótt arnarstofninn væri í miklum vanda þar.“ Hann rifjar upp að sama þing og friðaði örninn á Íslandi hafi líka samþykkt að leyfa konum að kjósa. „Menn voru í stuði þetta sumar, 1913,“ segir hann glaðlega. Kristinn tekur fram að lögin hafi ekki tekið gildi fyrr en 1. janúar 1914 og áfram hafi fækkað í arnarstofninum næstu áratugi á eftir, enda hafi menn virt lögin misjafnlega. En hverjir voru helstu málsvarar konungs fuglanna? „Það voru sterkir einstaklingar eins og danskur verslunarstjóri á Eyrarbakka, Peter Nilsen. Bjarni Sæmundsson dýrafræðingur var bandamaður hans. Einnig má nefna Jón Jónatansson, ritstjóra Suðurlands. Þeir voru með einföld rök, þeim fannst „óviðkunnanlegt“ ef örninn dæi út. Stuðningur við verndunarlögin fór heldur ekki eftir hagsmunum eða byggðarlögum. Til dæmis var séra Sigurður Stefánsson í Vigur, sem var öflugur talsmaður æðarbænda, hlynntur þeim. Verndunin var lífsviðhorf sem endurspeglaði ekkert við hvað menn voru að fást.“ Þegar Fuglavernd var stofnuð fyrir hálfri öld var verið að herða eiturútburð fyrir refi, að sögn Kristins og þótt bannað væri að drepa örninn þá drapst hann af eitri. „Fyrsta baráttumál Fuglaverndar var að fá Alþingi til að banna eiturútburð. Það var næsta stóra skrefið. Eftir það fór stofninn að rétta úr kútnum og hefur verið á uppleið til dagsins í dag.“ Kristinn segir búsvæði arnarins þó enn að mestu bundin við Breiðafjörð, Vestfirði og Vesturland en hann hafi verið varpfugl um allt land, meira að segja þegar hann var friðaður fyrir hundrað árum, þeim sessi sé hann ekki búinn að ná þótt stofninn sé kannski stærri. „En örninn sést í öllum landshlutum,“ tekur hann fram, „og mun örugglega fara að verpa þar þegar tímar líða.“ Menning Mest lesið Niðurgangurinn á Þingvöllum þaggaður niður Lífið Brynjar Morthens leikur Bubba Morthens Bíó og sjónvarp Tæki Brynjar Níels með í bústaðinn Lífið Skotheldar hugmyndir fyrir feðradaginn Lífið Efni sem veldur uppköstum, yfirliðum og eilífri æsku Gagnrýni Heiðdís Rós fagnaði sigrinum með sjálfum Trump Lífið Stóð með sjálfri sér og ekki talað við pabba sinn síðan 2015 Lífið Rauðvínsgljáður sviðakjammi og mysuglassúr á kleinu Lífið samstarf Hlustar á Taylor Swift og elskar The Kardashians Lífið „Dagurinn var algjörlega fullkominn“ Lífið Fleiri fréttir Setja upp árekstur og hefja saman rekstur „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Varpa ljósi á mikilvægi og gæði íslenskrar hönnunar „Við þurfum öll að halda í barnið innra með okkur“ Menningarritstjóri ráðinn framkvæmdastjóri Fullt út úr dyrum þegar Eiríkur Bergmann kynnti ferðafélagann Tínu Hvað gerist þegar Laddi hittir Eirík Fjalar, Skrám og Elsu Lund? „Alltaf að fylgja hjartanu í stað þess að velja einföldu leiðina“ Usli og glæsileiki á Kjarvalsstöðum Valgeir sár og Bubbi og Bó hneykslaðir Stappfullt á eina stærstu menningarhátíð ársins Sjóðheitt menningarrými á Baldursgötu Asifa Majid hlýtur Vigdísarverðlaunin 2024 Bjarni Ben fagnaði 140 ára afmæli Listasafns Íslands Han Kang hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels Bein útsending: Hver hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels? „Þetta er móðgun gegn Íslandi“ Henti listaverkinu í ruslið Kúltúrkettir landsins létu sig ekki vanta í Portið „Hrátt háþróað krass, langt leitt krot“ Bjóða landsmönnum nauðbeygð til messu Allt í banönum á Brút Bríet lét sig ekki vanta á sýningaropnun Ynju Blævar Út um allar koppagrundir Alþingis: „Froðan flæðir endalaust, það er bara froða froða“ Sjá meira
Arnarstofninn er stærri nú en nokkru sinni síðan hann var friðaður fyrir einni öld og hefur þrefaldast á þrjátíu til fjörutíu árum. Hann er kominn úr þeirri útrýmingarhættu sem hann var í á tímabili. Þó er örninn meðal sjaldgæfustu varpfugla landsins,“ segir Kristinn Haukur Skarphéðinsson, líffræðingur hjá Náttúrufræðistofnun. Hann skrifaði texta í ritið Haförninn sem er nýkomið út hjá Fuglavernd. Tilefni útgáfunnar eru tvö merkisafmæli. Fuglavernd er 50 ára á árinu og 9. september eru 100 ár frá því lög um friðun arnarins voru samþykkt á alþingi. „Þetta voru tímamótalög,“ segir Kristinn. „Þarna vorum við Íslendingar rétt búnir að fá heimastjórn, þó vorum við fyrsta þjóð í heiminum sem friðaði örninn. Það liðu tíu ár þar til Norðurlandaþjóðirnar og Þjóðverjar gerðu slíkt hið sama þótt arnarstofninn væri í miklum vanda þar.“ Hann rifjar upp að sama þing og friðaði örninn á Íslandi hafi líka samþykkt að leyfa konum að kjósa. „Menn voru í stuði þetta sumar, 1913,“ segir hann glaðlega. Kristinn tekur fram að lögin hafi ekki tekið gildi fyrr en 1. janúar 1914 og áfram hafi fækkað í arnarstofninum næstu áratugi á eftir, enda hafi menn virt lögin misjafnlega. En hverjir voru helstu málsvarar konungs fuglanna? „Það voru sterkir einstaklingar eins og danskur verslunarstjóri á Eyrarbakka, Peter Nilsen. Bjarni Sæmundsson dýrafræðingur var bandamaður hans. Einnig má nefna Jón Jónatansson, ritstjóra Suðurlands. Þeir voru með einföld rök, þeim fannst „óviðkunnanlegt“ ef örninn dæi út. Stuðningur við verndunarlögin fór heldur ekki eftir hagsmunum eða byggðarlögum. Til dæmis var séra Sigurður Stefánsson í Vigur, sem var öflugur talsmaður æðarbænda, hlynntur þeim. Verndunin var lífsviðhorf sem endurspeglaði ekkert við hvað menn voru að fást.“ Þegar Fuglavernd var stofnuð fyrir hálfri öld var verið að herða eiturútburð fyrir refi, að sögn Kristins og þótt bannað væri að drepa örninn þá drapst hann af eitri. „Fyrsta baráttumál Fuglaverndar var að fá Alþingi til að banna eiturútburð. Það var næsta stóra skrefið. Eftir það fór stofninn að rétta úr kútnum og hefur verið á uppleið til dagsins í dag.“ Kristinn segir búsvæði arnarins þó enn að mestu bundin við Breiðafjörð, Vestfirði og Vesturland en hann hafi verið varpfugl um allt land, meira að segja þegar hann var friðaður fyrir hundrað árum, þeim sessi sé hann ekki búinn að ná þótt stofninn sé kannski stærri. „En örninn sést í öllum landshlutum,“ tekur hann fram, „og mun örugglega fara að verpa þar þegar tímar líða.“
Menning Mest lesið Niðurgangurinn á Þingvöllum þaggaður niður Lífið Brynjar Morthens leikur Bubba Morthens Bíó og sjónvarp Tæki Brynjar Níels með í bústaðinn Lífið Skotheldar hugmyndir fyrir feðradaginn Lífið Efni sem veldur uppköstum, yfirliðum og eilífri æsku Gagnrýni Heiðdís Rós fagnaði sigrinum með sjálfum Trump Lífið Stóð með sjálfri sér og ekki talað við pabba sinn síðan 2015 Lífið Rauðvínsgljáður sviðakjammi og mysuglassúr á kleinu Lífið samstarf Hlustar á Taylor Swift og elskar The Kardashians Lífið „Dagurinn var algjörlega fullkominn“ Lífið Fleiri fréttir Setja upp árekstur og hefja saman rekstur „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Varpa ljósi á mikilvægi og gæði íslenskrar hönnunar „Við þurfum öll að halda í barnið innra með okkur“ Menningarritstjóri ráðinn framkvæmdastjóri Fullt út úr dyrum þegar Eiríkur Bergmann kynnti ferðafélagann Tínu Hvað gerist þegar Laddi hittir Eirík Fjalar, Skrám og Elsu Lund? „Alltaf að fylgja hjartanu í stað þess að velja einföldu leiðina“ Usli og glæsileiki á Kjarvalsstöðum Valgeir sár og Bubbi og Bó hneykslaðir Stappfullt á eina stærstu menningarhátíð ársins Sjóðheitt menningarrými á Baldursgötu Asifa Majid hlýtur Vigdísarverðlaunin 2024 Bjarni Ben fagnaði 140 ára afmæli Listasafns Íslands Han Kang hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels Bein útsending: Hver hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels? „Þetta er móðgun gegn Íslandi“ Henti listaverkinu í ruslið Kúltúrkettir landsins létu sig ekki vanta í Portið „Hrátt háþróað krass, langt leitt krot“ Bjóða landsmönnum nauðbeygð til messu Allt í banönum á Brút Bríet lét sig ekki vanta á sýningaropnun Ynju Blævar Út um allar koppagrundir Alþingis: „Froðan flæðir endalaust, það er bara froða froða“ Sjá meira