Gefa þarf bráðnun jökla meiri gaum Svavar Hávarðsson skrifar 24. ágúst 2015 07:00 Hlaup í Múlakvísl í júlí 2011 var fyrst talið benda til aukinnar jarðhitavirkni en nú hallast vísindamenn að því að um lítið eldgos hafi verið um að ræða – sem náði ekki uppúr 700 metra þykkum jöklinum. Fréttablaðið/HAG Hlýnun jarðar og bráðnun jökla henni samfara krefst þess að taka þarf með í reikninginn fleiri breytur við túlkun gagna við vöktun eldstöðva undir jökli en tíðkast hefur. Endurtúlkun á landmælingagögnum við Kötlueldstöðina bendir til þess að sá órói sem mælst hefur við Kötlu síðastliðin 15 ár eigi að hluta til rætur í bráðnun jökulhettunnar og gögnin gætu því hafa verið oftúlkuð hvað varðar kvikuinnstreymi og hættu á eldsumbrotum. Niðurstaða rannsóknarinnar dregur þó í engu úr þeirri staðreynd að Katla er fyrir löngu komin á tíma og gæti gosið hvenær sem er. Ný rannsókn teymis vísindamanna frá háskólanum í Leeds í Englandi, Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands og Veðurstofu Íslands var birt í Scientific Reports, sem er tímarit sem er gefið út af Nature Publishing Group (sem gefur lika út Nature og Nature Geoscience). Í rannsókninni voru gögn greind að nýju sem voru áður túlkuð sem skýr merki um þenslu vegna kvikuinnstreymis í eldstöðina. Frekar hallast hópurinn að því að gögnin sýni ris í jarðskorpunni vegna þess að jökullinn hafi hopað og risið vegna þess að fargið á eldstöðinni er einfaldlega minna. Benedikt G. Ófeigsson, sérfræðingur á sviði jarðskorpuhreyfinga hjá Veðurstofu Íslands, og einn rannsakenda, segir að engu að síður hafi vissulega verið mikið að gerast í Kötlueldstöðinni á tímabilinu – t.d. frá 1999 til 2004. Rannsóknin taki heldur ekki til tímabilsins eftir 2011 en í júlí það ár hófst hlaup í Múlakvísl sem rennur undan Mýrdalsjökli og var talið merki um aukinn jarðhita undir jöklinum. Nú eru taldar allar líkur á því að lítið eldgos hafi orðið í suðausturhorni Kötluöskjunnar. „Ég held að ekki megi draga of miklar ályktanir út frá þessum niðurstöðum hvað varðar stöðu eldstöðvarinnar á þessum tímapunkti. Katla getur gosið hvenær sem er – og á haustin er hún sérstaklega virk eftir að leysingar hafa náð hámarki – í ágúst og september. Það er ekki hægt að túlka þetta svo að minni hætta sé á gosi,“ segir Benedikt en jánkar því að taka þurfi enn meira tillit til bráðnunar jökla í rannsóknum og vöktun eldstöðva eins og Kötlu. „Það er mikilvægt að taka inn í myndina slík ferli sem hafa gríðarlega mikil áhrif um allt land. Það er þekkt að í lok síðasta jökulskeiðs fyrir um 10.000 árum var mjög aukin eldvirkni í kjölfar bráðnunar jökla. Hins vegar eru breytingar dagsins í dag hvergi nærri eins stórvirkar,“ segir Benedikt. Sigrún Hreinsdóttir jarðeðlisfræðingur, sem vann að rannsókninni ásamt Benedikt, segir að enginn deili um að skjálftavirkni í Kötlu hafi verið mikil á tímabilinu, en það sé ekki hægt að sýna fram á mikla kvikusöfnun á tímabilinu 2000 til 2011 út frá þeim gögnum sem liggja fyrir. „Það er frekar að við séum að sjá áhrif jökulfargsbreytinga. Það getur vel verið að Katla sé hægt og rólega að safna kviku í kvikuhólf, líkt og Hekla gerir, en það merki er þá svo lítið að við sjáum það illa eða ekki vegna fyrrnefndra jökulfargsbreytinga. Og þegar gögnin eru skoðuð þá er tímabilið 2000 til 2005 ekkert öðruvísi en næstu fimm ár á eftir þegar skjálftavirknin á svæðinu var mun minni.“ Það skal tekið fram í samhengi að frá því að hlaupið í Múlakvísl ruddist fram í byrjun júlí 2011 hefur Kötlueldstöðin lítið látið á sér kræla. Eldstöðin gaus síðast árið 1918 og er sögulega búin að tvöfalda þann tíma sem líður á milli eldgosa.Hefur gosið 20 sinnum á sögulegum tímaKatla er eldfjall undir Mýrdalsjökli, sem hefur gosið 1-2 sinnum á öld en eldgos í Kötlu eru gjóskugos með tilheyrandi gjóskufalli og þeim fylgja jafnframt jökulhlaup. Kötlugos frá landnámi eru um það bil 20 talsins. Síðasta Kötlugos var árið 1918. Eldgos hefst með ákafri jarðskjálftahrinu. Í kjölfar eldsumbrota þegar kvikan hefur brætt jökulís, líða um 1-2 klukkustundir þar til jökulhlaup brýst undan jökli og getur náð til byggða innan fárra klukkustunda. Jökulhlaup er sambland af vatni, gjósku, grjóti og ís og er talið að rennsli stærstu hlaupa frá Kötlu hafi orðið 300.000 rúmmetrar á sekúndu, en til samanburðar var rennsli jökulhlaupsins sem fór um Skeiðarársand árið 1996 um 45.000 rúmmetrar á sekúndu. Vatnasvæði Kötlu eru þrjú og geta jökulhlaupin komið niður Mýrdalssand, Sólheimasand eða Emstrur og Markarfljótsaura allt eftir staðsetningu eldgoss. Á sögulegum tíma hafa öll jökulhlaup runnið niður Mýrdalssand og í tveimur tilfellum einnig niður Sólheimasand. Loftslagsmál Mest lesið Arion opnar dagvistun til að auðvelda starfsfólki að brúa bilið Innlent Sósíalistar mælast inni og Vinstri græn í lífshættu Innlent Áfram séreign inn á lánin og ekkert kílómetragjald í bili Innlent Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Innlent „Leið eins og ég hefði verið kýld í magann þegar ég las þetta“ Innlent Tilnefning Gaetz sem dómsmálaráðherra vekur furðu og reiði Erlent „Nei, Áslaug Arna“ Innlent Fimm sveitarstjórnarfulltrúar í Strandabyggð beðist lausnar Innlent Maðurinn sem lögregla lýsti eftir er fundinn Innlent Sammála um níkótínpúðana en ekki áfengissöluna Innlent Fleiri fréttir Refsing milduð í stóra skútumálinu Sósíalistar færu ekki í stjórn sem ætlaði að selja Íslandsbanka Hugmyndir Ingu séu aðför að kjörum alls vinnandi fólks Hjúkrunarfræðingar hafa skrifað undir samning Arion opnar dagvistun til að auðvelda starfsfólki að brúa bilið Einkavæðing í heilbrigðiskerfinu: Skýr mörk á milli hægri og vinstri Lýsa eftir konu með heilabilun Samherji lagði listamanninn Odee Myndband sýnir umfang skriðanna í Eyrarhlíð Fimm sveitarstjórnarfulltrúar í Strandabyggð beðist lausnar Sósíalistar mælast inni og Vinstri græn í lífshættu Þinglok strax eftir helgina Glæný Maskínukönnun kynnt í hádegisfréttum Sammála um níkótínpúðana en ekki áfengissöluna Áfram séreign inn á lánin og ekkert kílómetragjald í bili Flateyringum ráðlagt að sjóða neysluvatn Maðurinn sem lögregla lýsti eftir er fundinn „Leið eins og ég hefði verið kýld í magann þegar ég las þetta“ „Nei, Áslaug Arna“ Grænlendingar fá Erling til að gera Grænland grænna Rúmar hundrað milljónir í þágu barna í Mosfellsbæ Eftirlýstur frambjóðandi dregur sig í hlé Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Brot úr leyniupptökunum í fréttatímanum „Berum ekki ábyrgð á því sem að fólk segir úti í bæ“ Ríkislögreglustjóri beinir sjónum sínum að leynilegri upptöku Tilefni til að kanna hvort ráðherra hafi farið á svig við siðareglur Hundruð umsókna frá bændum vegna tjóns í kuldatíð í vor og sumar Margeir stefnir ríkinu Kjóstu rétt á Vísi Sjá meira
Hlýnun jarðar og bráðnun jökla henni samfara krefst þess að taka þarf með í reikninginn fleiri breytur við túlkun gagna við vöktun eldstöðva undir jökli en tíðkast hefur. Endurtúlkun á landmælingagögnum við Kötlueldstöðina bendir til þess að sá órói sem mælst hefur við Kötlu síðastliðin 15 ár eigi að hluta til rætur í bráðnun jökulhettunnar og gögnin gætu því hafa verið oftúlkuð hvað varðar kvikuinnstreymi og hættu á eldsumbrotum. Niðurstaða rannsóknarinnar dregur þó í engu úr þeirri staðreynd að Katla er fyrir löngu komin á tíma og gæti gosið hvenær sem er. Ný rannsókn teymis vísindamanna frá háskólanum í Leeds í Englandi, Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands og Veðurstofu Íslands var birt í Scientific Reports, sem er tímarit sem er gefið út af Nature Publishing Group (sem gefur lika út Nature og Nature Geoscience). Í rannsókninni voru gögn greind að nýju sem voru áður túlkuð sem skýr merki um þenslu vegna kvikuinnstreymis í eldstöðina. Frekar hallast hópurinn að því að gögnin sýni ris í jarðskorpunni vegna þess að jökullinn hafi hopað og risið vegna þess að fargið á eldstöðinni er einfaldlega minna. Benedikt G. Ófeigsson, sérfræðingur á sviði jarðskorpuhreyfinga hjá Veðurstofu Íslands, og einn rannsakenda, segir að engu að síður hafi vissulega verið mikið að gerast í Kötlueldstöðinni á tímabilinu – t.d. frá 1999 til 2004. Rannsóknin taki heldur ekki til tímabilsins eftir 2011 en í júlí það ár hófst hlaup í Múlakvísl sem rennur undan Mýrdalsjökli og var talið merki um aukinn jarðhita undir jöklinum. Nú eru taldar allar líkur á því að lítið eldgos hafi orðið í suðausturhorni Kötluöskjunnar. „Ég held að ekki megi draga of miklar ályktanir út frá þessum niðurstöðum hvað varðar stöðu eldstöðvarinnar á þessum tímapunkti. Katla getur gosið hvenær sem er – og á haustin er hún sérstaklega virk eftir að leysingar hafa náð hámarki – í ágúst og september. Það er ekki hægt að túlka þetta svo að minni hætta sé á gosi,“ segir Benedikt en jánkar því að taka þurfi enn meira tillit til bráðnunar jökla í rannsóknum og vöktun eldstöðva eins og Kötlu. „Það er mikilvægt að taka inn í myndina slík ferli sem hafa gríðarlega mikil áhrif um allt land. Það er þekkt að í lok síðasta jökulskeiðs fyrir um 10.000 árum var mjög aukin eldvirkni í kjölfar bráðnunar jökla. Hins vegar eru breytingar dagsins í dag hvergi nærri eins stórvirkar,“ segir Benedikt. Sigrún Hreinsdóttir jarðeðlisfræðingur, sem vann að rannsókninni ásamt Benedikt, segir að enginn deili um að skjálftavirkni í Kötlu hafi verið mikil á tímabilinu, en það sé ekki hægt að sýna fram á mikla kvikusöfnun á tímabilinu 2000 til 2011 út frá þeim gögnum sem liggja fyrir. „Það er frekar að við séum að sjá áhrif jökulfargsbreytinga. Það getur vel verið að Katla sé hægt og rólega að safna kviku í kvikuhólf, líkt og Hekla gerir, en það merki er þá svo lítið að við sjáum það illa eða ekki vegna fyrrnefndra jökulfargsbreytinga. Og þegar gögnin eru skoðuð þá er tímabilið 2000 til 2005 ekkert öðruvísi en næstu fimm ár á eftir þegar skjálftavirknin á svæðinu var mun minni.“ Það skal tekið fram í samhengi að frá því að hlaupið í Múlakvísl ruddist fram í byrjun júlí 2011 hefur Kötlueldstöðin lítið látið á sér kræla. Eldstöðin gaus síðast árið 1918 og er sögulega búin að tvöfalda þann tíma sem líður á milli eldgosa.Hefur gosið 20 sinnum á sögulegum tímaKatla er eldfjall undir Mýrdalsjökli, sem hefur gosið 1-2 sinnum á öld en eldgos í Kötlu eru gjóskugos með tilheyrandi gjóskufalli og þeim fylgja jafnframt jökulhlaup. Kötlugos frá landnámi eru um það bil 20 talsins. Síðasta Kötlugos var árið 1918. Eldgos hefst með ákafri jarðskjálftahrinu. Í kjölfar eldsumbrota þegar kvikan hefur brætt jökulís, líða um 1-2 klukkustundir þar til jökulhlaup brýst undan jökli og getur náð til byggða innan fárra klukkustunda. Jökulhlaup er sambland af vatni, gjósku, grjóti og ís og er talið að rennsli stærstu hlaupa frá Kötlu hafi orðið 300.000 rúmmetrar á sekúndu, en til samanburðar var rennsli jökulhlaupsins sem fór um Skeiðarársand árið 1996 um 45.000 rúmmetrar á sekúndu. Vatnasvæði Kötlu eru þrjú og geta jökulhlaupin komið niður Mýrdalssand, Sólheimasand eða Emstrur og Markarfljótsaura allt eftir staðsetningu eldgoss. Á sögulegum tíma hafa öll jökulhlaup runnið niður Mýrdalssand og í tveimur tilfellum einnig niður Sólheimasand.
Loftslagsmál Mest lesið Arion opnar dagvistun til að auðvelda starfsfólki að brúa bilið Innlent Sósíalistar mælast inni og Vinstri græn í lífshættu Innlent Áfram séreign inn á lánin og ekkert kílómetragjald í bili Innlent Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Innlent „Leið eins og ég hefði verið kýld í magann þegar ég las þetta“ Innlent Tilnefning Gaetz sem dómsmálaráðherra vekur furðu og reiði Erlent „Nei, Áslaug Arna“ Innlent Fimm sveitarstjórnarfulltrúar í Strandabyggð beðist lausnar Innlent Maðurinn sem lögregla lýsti eftir er fundinn Innlent Sammála um níkótínpúðana en ekki áfengissöluna Innlent Fleiri fréttir Refsing milduð í stóra skútumálinu Sósíalistar færu ekki í stjórn sem ætlaði að selja Íslandsbanka Hugmyndir Ingu séu aðför að kjörum alls vinnandi fólks Hjúkrunarfræðingar hafa skrifað undir samning Arion opnar dagvistun til að auðvelda starfsfólki að brúa bilið Einkavæðing í heilbrigðiskerfinu: Skýr mörk á milli hægri og vinstri Lýsa eftir konu með heilabilun Samherji lagði listamanninn Odee Myndband sýnir umfang skriðanna í Eyrarhlíð Fimm sveitarstjórnarfulltrúar í Strandabyggð beðist lausnar Sósíalistar mælast inni og Vinstri græn í lífshættu Þinglok strax eftir helgina Glæný Maskínukönnun kynnt í hádegisfréttum Sammála um níkótínpúðana en ekki áfengissöluna Áfram séreign inn á lánin og ekkert kílómetragjald í bili Flateyringum ráðlagt að sjóða neysluvatn Maðurinn sem lögregla lýsti eftir er fundinn „Leið eins og ég hefði verið kýld í magann þegar ég las þetta“ „Nei, Áslaug Arna“ Grænlendingar fá Erling til að gera Grænland grænna Rúmar hundrað milljónir í þágu barna í Mosfellsbæ Eftirlýstur frambjóðandi dregur sig í hlé Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Brot úr leyniupptökunum í fréttatímanum „Berum ekki ábyrgð á því sem að fólk segir úti í bæ“ Ríkislögreglustjóri beinir sjónum sínum að leynilegri upptöku Tilefni til að kanna hvort ráðherra hafi farið á svig við siðareglur Hundruð umsókna frá bændum vegna tjóns í kuldatíð í vor og sumar Margeir stefnir ríkinu Kjóstu rétt á Vísi Sjá meira
Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Innlent
Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“
Leynilega upptakan á Edition-hótelinu: „Ef ég á að taka fimmta sætið vil ég verða þinn maður í þessu“ Innlent