Huldufólk og steyptar sálir

Þar sem ég fékk 20. öldina á námstímanum í Englandi og klassíkina á Ítalíu held ég að verkin mín takist á í nútímanum og fortíðinni,“ segir Steinunn Þórarinsdóttir myndhöggvari, sem er um þessar mundir með þrjár sýningar í gangi í erlendum borgum. Í Bandaríkjunum eru á ferðinni tvær sýningar og í vor var opnuð sýningin Places sem nær yfir alla Kaupmannahöfn.

Fígúratífir skúlptúrar Steinunnar eru mörgum kunnir, enda ratar stór hluti verka hennar í almannarými þar sem listin kemur til fólksins. Viðbrögðin hafa heldur ekki látið á sér standa því fjöldi manns um allan heim tengir við óræðu manneskjurnar hennar Steinunnar sem verða til á vinnustofunni við Sólvallagötuna.

Myndheimur er ævistarf

„Mín verk hafa alltaf verið fígúratíf. Það hefur kannski eitthvað að gera með hvernig menntun mín er. En skúlptúrinn, og þau efni sem ég er að vinna með, hefur löngum þótt karllægt element. Ég man t.d. að galleristinn minn í Bandaríkjunum, Scott White, sagði mér eitt sinn að allir héldu að þetta væru verk eftir karlmann. Skúlptúrinn var lengi mikið karlasvæði og þegar ég kom heim eftir nám um 1980 þá voru bara um fimmtán manns í Myndhöggvarafélaginu og þar af örfáar konur en þetta hefur breyst mikið.

Ég hef aldrei horft á þetta sem eitthvað karlasvæði. Ég hef bara alltaf verið fókuseruð á skúlptúr því um leið og ég byrjaði að vinna þrívítt þá féll ég fyrir því. Ég byrjaði á því að vinna í leir þegar ég var í námi af því hann er lífrænn og náttúrulegur og ég gat notað áferðina til að tengja verkin Íslandi. 

En stærðin var mjög takmarkandi og það hentaði mér ekki því ég vildi vinna í líkamsstærð og því leitaði ég annarra leiða. En fyrstu árin fóru svona mest í að kynnast öllu; efnum, tækni, möguleikum og átta sig á eigin myndheimi sem tekur í sjálfu sér alla ævi.

Augnablik hlutleysis

Mín verk hafa löngum verið kynlaus – meira svona eins og ímynd mannsins fremur en ákveðinn maður. Það koma reyndar einstaka verk inn á milli sem eru ekki kynlaus, en allt frá því að ég var í námi þá varð þessi hugmynd um manneskjuna sem slíka viðfangið. Líkaminn er nánast aukaatriði, því þetta er ekki raunsæisverk, heldur meira eins og rammi utan um það sem ég er að gera. Það má kannski segja að ég sé fremur að fást við að steypa mannlegar tilfinningar og sálir. Í raun er líkaminn í verkum mínum eins og strigi málarans.

Með því að kynbinda verkið kemur einhver sögn sem á kannski ekki endilega að vera þarna – það lokar merkingunni og ég hef kosið að halda þeim frekar hlutlausum. Ég vil að verkin hvísli að fólki fremur en að þau æpi. Ég hef stundum sagt að þau séu stödd í augnablikinu rétt áður eða rétt eftir að eitthvað gerist. Augnablik hlutleysis þar sem maður er að reyna að átta sig pínulítið á því hvað er í gangi. Lífið er jú ráðgata,“ segir Steinunn og hlær.

Huldufólk Steinunnar

Þrátt fyrir þessa kyrrð eru verk Steinunnar engu að síður í ákveðinni samræðu sín á milli sem og við umhverfi sitt. „Já ég held að verkin séu nátengd einhvers konar íhugunarástandi, aðeins til hliðar við raunveruleikann. En ég bý líka oft til verk þar sem meira en ein manneskja kemur fyrir og þegar maður tengir saman tvær manneskjur fer af stað allt önnur dýnamík. Það getur stundum styrkt grunnhugmyndina að tengja saman tvær manneskjur og svo með þeirri þriðju gerist eitthvað allt annað.

Lokaverkefnið mitt í náminu í Bretlandi fjallaði um huldar verur, huldufólk. Þeir héldu náttúrulega að ég væri orðin alveg snar, en nálgunin var að tengja þennan íslenska veruleika mínum eigin verkum. Hugmyndin um huldufólkið snýst ekki síst um það að þú sérð það ekki nema að þú staldrir við og gefir þér tíma. Það sama gildir um verk mín. Það að sýna verkin í opinberu rými á götum og torgum úti er gefandi og krefjandi í senn – því samskipti fólks eru svo bein við verkin. Vegna þess að þau eru í líkamsstærð geturðu faðmað þau, staðið hjá þeim og stokkið upp á þau en um leið þarftu að staldra við til þess að taka þau inn.

Mér finnst frábært þegar fólk er í sambandi við verkin mín en um leið getur ýmislegt gerst. Þeim er jafnvel stolið!“ segir Steinunn og skellihlær. „Þessi samskipti við almenning og um leið núningur finnst mér frábær en hann getur líka verið dálítill hausverkur. Að koma með listina til fólks í almannarými er allt annað en að sýna innan hvítra veggja sýningarsalanna.“

Kardemommubærinn

Steinunn segir að viðtökurnar séu nánast eins ólíkar og staðirnir eru margir. „Sýningin í Kaupmannahöfn er búin að vera einstök reynsla vegna þess að verkin eru staðsett vítt og breitt um borgina. Fyrsta verkið tekur á móti þér á Kaupmannahafnarflugvelli og síðan geturðu gengið um alla borgina og skoðað sýninguna.

En það var ótrúlega gaman hvað Kaupmannahafnarborg var áhugasöm um að vinna þetta með okkur Galleri Christoffer Egelund og sýningin gengur vel og hefur vakið mikla athygli. Þetta er fyrsta sýning mín sem er dreifð um heila borg og var því ekki einföld í framkvæmd. Þetta var ansi flókið. En það hjálpaði til að fjölmargir aðilar studdu okkur, meðal annarra Norðuratlantsbryggja, íslenska sendiráðið í Kaupmannahöfn, Kynningarmiðstöð íslenskrar myndlistar, Höfuðborgarstofa, Icelandair, Eimskip og stjórnvöld hér heima.

Þetta hefur því verið frábær reynsla fyrir utan það þegar einu verkanna var stolið, en ég er nú orðin vön því. Það var eiginlega eins og sena úr Kardemommubænum með Kasper, Jesper og Jónatan en síðan vildi svo furðulega til að íslensk kona náði að taka myndir af þjófunum á Strikinu við verknaðinn um miðja nótt. Það varð til þess að vel fór að lokum.“

Frelsið í hinu óræða

Þrátt fyrir að sýna einkum í útlöndum upplifir Steinunn sig að sjálfsögðu sem íslenskan myndlistarmann. „En það er líka gott að opna gluggann og fara stundum úr smæðinni hér. Hvað íslensk áhrif á verkin varðar þá held ég að fólk skynji í þeim ákveðna frumkrafta. Hugmyndin um manninn og nálægð hans við náttúruna hefur alltaf verið stór hluti af verkum mínum.

En hlutleysi skiptir mig líka miklu máli – að segja ekki fólki hvað það á að sjá og upplifa. Stundum gerir maður eitthvað verk án þess að vita af hverju og það finnst mér gefa verkunum heilmikið frelsi sem skiptir miklu máli.“

Allt hægt í myndlist

Það getur fylgt því mikil pressa að starfa á vettvangi alþjóðlegrar myndlistar og Steinunn er ekki aðeins að vinna með galleríi Tveir hrafnar hér í Reykjavík heldur er á samningi hjá þekktum galleríum bæði í Evrópu og Bandaríkjunum. En hún virðist ekki kippa sér upp við álagið sem fylgir vegsemd hverri. Hún nýtur þess fyrst og fremst að vinna. „Jú, það er vissulega mikið að gera. Ég verð með sýningu í London í nóvember á þessu ári í gegnum galleríið mitt þar, en það er Osborne Samuel í Mayfair, og síðan er ýmislegt annað í farvatninu svo sem sýning í Þýskalandi og Bandaríkjunum. En ég leiði ekki mikið hugann að því þannig lagað. Ég bara vinn. 

Stóra málið er að ég er ekki hrædd við hvíta blaðið eins og maður segir um óttann við að fá ekki hugmynd. Ég vinn mikið og er leidd áfram – og þó svo ég sé stundum lúin þá er ég þakklát. Það er nefnilega allt hægt í myndlistinni og það er dásamlegt.“