Ómöguleiki Hörður Ægisson skrifar 25. ágúst 2017 07:00 Það er skammt stórra högga á milli. Eftir nánast linnulausa gengisstyrkingu síðustu misseri – og raungengið upp um 35 prósent frá 2015 – er krónan snögglega farin að gefa eftir. Gengið hefur þannig lækkað um tólf prósent frá því snemma í júní. Sú þróun er að mörgu leyti eftirsóknarverð. Hátt gengi krónunnar var farið að skaða samkeppnishæfni útflutningsatvinnugreina landsins. Engin einhlít skýring er á lækkun gengisins. Þar spila meðal annars inn í auknar erlendar fjárfestingar lífeyrissjóða og annarra fjárfesta, vaxandi áhugi á gjaldeyrisvörnum og að útflutningsfyrirtæki halda að sér höndum við að skipta gjaldeyristekjum yfir í krónur. Lítil velta á gjaldeyrismarkaði hefur síðan magnað upp gengissveiflurnar. Seðlabankinn, sem hætti reglulegum gjaldeyriskaupum fyrr á árinu, hefur að mestu kosið að standa á hliðarlínunni í stað þess að grípa inn í og kaupa og selja gjaldeyri eftir atvikum til að draga úr sveiflum. Sú afstaða vekur um margt furðu. Seðlabankanum virðist hins vegar, eins og greiningardeild Arion banka hefur bent á, líka það ágætlega að „stefnan sé áfram óljós og óskýr“. Gengisveiking síðustu vikna var helsta ástæða þess að peningastefnunefnd Seðlabankans kaus – ranglega – að halda vöxtum óbreyttum í vikunni. Sú ákvörðun kom samt ekki á óvart. Að kjósa með vaxtalækkun er oftar en ekki ómöguleiki í huga sumra nefndarmanna sem einblína fyrst og síðast á þau rök sem mæla gegn lækkun vaxta. Stóra myndin er hins vegar þessi. Það hefur orðið bylting á grunngerð hagkerfisins. Viðskiptaafgangur er mikill og viðvarandi, erlenda staðan hefur ekki verið betri frá því að mælingar hófust, sparnaðarstigið er í hæstum hæðum og Ísland, rétt eins og ríki á borð við Sviss, Austurríki og Noreg, er orðið að fjármagnsútflytjanda. Þessi kerfisbreyting þýðir með öðrum orðum að vextir Seðlabankans geta verið talsvert lægri án þess að það raski jafnvægi í þjóðarbúskapnum. Hátt í fjögurra prósenta vaxtamunur við útlönd er óskiljanlegur við þessar aðstæður. Mikil gengislækkun stafar einkum af því að það er nánast einstefna í fjármagnsflæði til og frá landinu eins og sakir standa. Á sama tíma og við sjáum stóraukið fjárfestingarútflæði eftir losun hafta eru hömlur á fjárfestingu erlendra aðila í íslenskum skuldabréfum. Afleiðingarnar eru fyrirsjáanlegar. Krónan gefur eftir, verðbólguálag eykst og Seðlabankinn þarf að bregðast við með aðhaldssamari peningastefnu. Niðurstaðan er sú að langtímavaxtamunur við útlönd hækkar. Þrátt fyrir að fjárstreymistæki bankans hafi verið réttlætanlegt á sínum tíma, ekki síst í aðdraganda aflandskrónuútboðs, þá hafa aðstæður breyst með afnámi hafta. Rýmri heimild til fjárfestinga í skuldabréfum yrði til þess fallin að minnka gengissveiflur og skapar forsendur fyrir lækkun vaxta. Þrátt fyrir að gengið hafi lækkað nokkuð í sumar þá hafa verðbólguvæntingar til lengri tíma lítið breyst og verðbólga hefur núna mælst undir 2,5 prósent markmiði Seðlabankans samfleytt í 42 mánuði. Þá sýnir ný þjóðhagsspá bankans að útlit sé fyrir minni hagvöxt, atvinnuvegafjárfesting dragist saman og vísbendingar eru um kólnun á fasteignamarkaði. Seðlabankinn taldi aftur á móti veikingu krónunnar vega þyngra á metunum. Binda má vonir við að ákvörðun bankans um að halda ekki áfram hægfara vaxtalækkunarferli sínu sé aðeins tímabundið hik sem verði leiðrétt síðar á árinu. Reynslan sýnir hins vegar að líkurnar eru ekki með því.Leiðarinn birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Hörður Ægisson Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun
Það er skammt stórra högga á milli. Eftir nánast linnulausa gengisstyrkingu síðustu misseri – og raungengið upp um 35 prósent frá 2015 – er krónan snögglega farin að gefa eftir. Gengið hefur þannig lækkað um tólf prósent frá því snemma í júní. Sú þróun er að mörgu leyti eftirsóknarverð. Hátt gengi krónunnar var farið að skaða samkeppnishæfni útflutningsatvinnugreina landsins. Engin einhlít skýring er á lækkun gengisins. Þar spila meðal annars inn í auknar erlendar fjárfestingar lífeyrissjóða og annarra fjárfesta, vaxandi áhugi á gjaldeyrisvörnum og að útflutningsfyrirtæki halda að sér höndum við að skipta gjaldeyristekjum yfir í krónur. Lítil velta á gjaldeyrismarkaði hefur síðan magnað upp gengissveiflurnar. Seðlabankinn, sem hætti reglulegum gjaldeyriskaupum fyrr á árinu, hefur að mestu kosið að standa á hliðarlínunni í stað þess að grípa inn í og kaupa og selja gjaldeyri eftir atvikum til að draga úr sveiflum. Sú afstaða vekur um margt furðu. Seðlabankanum virðist hins vegar, eins og greiningardeild Arion banka hefur bent á, líka það ágætlega að „stefnan sé áfram óljós og óskýr“. Gengisveiking síðustu vikna var helsta ástæða þess að peningastefnunefnd Seðlabankans kaus – ranglega – að halda vöxtum óbreyttum í vikunni. Sú ákvörðun kom samt ekki á óvart. Að kjósa með vaxtalækkun er oftar en ekki ómöguleiki í huga sumra nefndarmanna sem einblína fyrst og síðast á þau rök sem mæla gegn lækkun vaxta. Stóra myndin er hins vegar þessi. Það hefur orðið bylting á grunngerð hagkerfisins. Viðskiptaafgangur er mikill og viðvarandi, erlenda staðan hefur ekki verið betri frá því að mælingar hófust, sparnaðarstigið er í hæstum hæðum og Ísland, rétt eins og ríki á borð við Sviss, Austurríki og Noreg, er orðið að fjármagnsútflytjanda. Þessi kerfisbreyting þýðir með öðrum orðum að vextir Seðlabankans geta verið talsvert lægri án þess að það raski jafnvægi í þjóðarbúskapnum. Hátt í fjögurra prósenta vaxtamunur við útlönd er óskiljanlegur við þessar aðstæður. Mikil gengislækkun stafar einkum af því að það er nánast einstefna í fjármagnsflæði til og frá landinu eins og sakir standa. Á sama tíma og við sjáum stóraukið fjárfestingarútflæði eftir losun hafta eru hömlur á fjárfestingu erlendra aðila í íslenskum skuldabréfum. Afleiðingarnar eru fyrirsjáanlegar. Krónan gefur eftir, verðbólguálag eykst og Seðlabankinn þarf að bregðast við með aðhaldssamari peningastefnu. Niðurstaðan er sú að langtímavaxtamunur við útlönd hækkar. Þrátt fyrir að fjárstreymistæki bankans hafi verið réttlætanlegt á sínum tíma, ekki síst í aðdraganda aflandskrónuútboðs, þá hafa aðstæður breyst með afnámi hafta. Rýmri heimild til fjárfestinga í skuldabréfum yrði til þess fallin að minnka gengissveiflur og skapar forsendur fyrir lækkun vaxta. Þrátt fyrir að gengið hafi lækkað nokkuð í sumar þá hafa verðbólguvæntingar til lengri tíma lítið breyst og verðbólga hefur núna mælst undir 2,5 prósent markmiði Seðlabankans samfleytt í 42 mánuði. Þá sýnir ný þjóðhagsspá bankans að útlit sé fyrir minni hagvöxt, atvinnuvegafjárfesting dragist saman og vísbendingar eru um kólnun á fasteignamarkaði. Seðlabankinn taldi aftur á móti veikingu krónunnar vega þyngra á metunum. Binda má vonir við að ákvörðun bankans um að halda ekki áfram hægfara vaxtalækkunarferli sínu sé aðeins tímabundið hik sem verði leiðrétt síðar á árinu. Reynslan sýnir hins vegar að líkurnar eru ekki með því.Leiðarinn birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun