Hop jöklanna gæti haft áhrif á lífríki við strendur Íslands Kjartan Kjartansson skrifar 6. september 2017 15:00 Rennsli jökuláa breytist verulega þegar jöklar hopa og hverfa með tilheyrandi áhrifum á lífríki og samfélög manna. Vísir/Anton Breytingar á rennsli jökuláa vegna hops jökla ógna drykkjar- og áveituvatni milljóna manna á jörðinni. Á Íslandi gæti hnignun ánna haft veruleg áhrif á raforkuframleiðslu og jafnvel fiskistofna, að sögn íslensks vísindamanns sem tók þátt í alþjóðlegri rannsókn. Jöklar um allan heim hafa skroppið saman undanfarna áratugi vegna hnattrænnar hlýnunar af völdum manna. Þeir þekja nú um 10% yfirborðs jarðar en líkön benda til þess að mesta bráðnunin verði í jöklum í Alaskaflóa, á heimskautasvæðum Kanada, Grænlandi, Íslandi og Suðurheimskautslandinu. Margvísleg áhrif hops jöklanna á lífríki og samfélag manna er viðfangsefni nýrrar rannsóknar sem birtist vísindaritinu Proceedings of the National Academy of Sciences. Þeim er lýst sem djúpstæðum. Gísli Már Gíslason, prófessor í vatnalíffræði við Háskóla Íslands, átti þátt í rannsókninni ásamt Jóni S. Ólafssyni, vatnalíffræðingi hjá Hafrannsóknarstofnun.Rennslið breytist þegar jöklarnir hörfa Í samtali við Vísi segir Gísli Már að áhrif hopsins komi aðallega fram í breytingum á rennsli jökuláa. Rennslið aukist fyrst þegar bráðnun fer af stað en síðan minnki það eftir því sem jöklarnir hverfa. Að lokum verði árnar aðeins regnvatn og snjór sem bráðnar. „Þannig að þetta mun hafa áhrif á vatnsbúskap fyrir virkjanir, drykkjarvatn og áveitu. Ætli það sé ekki fimmtungur eða fjórðungur mannkyns sem fær vatn úr jökulám á Himalajasvæðinu. Stór hluti af Suður-Ameríku fær vatn úr jökulám úr Andesfjöllunum. Alparnir hafa lengi vel verið háðir jökulvatni,“ nefnir hann sem dæmi um áhrifin.Mýrdalsjökull hefur hopað mikið eins og aðrir íslenskir jöklar. Því er spáð að þeir verði að mestu hofnir innan tvö hundruð ára.NASAÞá eru ótalin áhrifin á líffræðilegan fjölbreytileika í ánum sjálfum þegar þær breytast úr jökulám í bergvatnsár þegar fram í sækir. Gísli Már segir að lífríkið í jökulám sé afar sérhæft. Þannig nær ljós aðeins niður á botn í stuttan tíma í senn á vorin þegar sól er komin nægilega hátt á loft og áður en set byrjar að berast þegar jökulbráðnunin hefst. Þetta sérstaka lífríki sem þrífst við þessar erfiðu aðstæður mun raskast þegar rennsli jökulánna raskast á svo afdrifaríkan hátt. Hopinu getur einnig fylgt vaxandi mengun. Jöklar um allan heim hafa tekið á sig og safnað eiturefnum úr iðnaðarmengun sem menn hafa blásið út í andrúmsloftið. Frá verksmiðjum berst mengun eins og sót og kvikasilfur með loftstraumum og fellur á jöklana. Gísli Már segir að með bráðnun jöklanna losni um þessi efni og þau renni niður árnar í mun meira mæli en áðurBera fram áburð fyrir lífríkið í sjónum Jökulárnar hafa einnig mikil áhrif á grunnsævi þar sem þær flytja mikið magn sets og áburðarefna til sjávar. Þannig gæti hop íslenskra jökla haft áhrif á lífsskilyrði fiskistofna við strendur landsins. Í bergi er töluvert af fosfór sem berst með seti jökuláa og leysist upp í sjónum. Þar virkar það sem áburður fyrir þörunga og aðrar lífverur í hafinu. Árnar stuðla einnig að vexti þörungagróðurs þegar ferskvatnið sem þær bera fram leggst ofan á saltan sjóinn. Sólin nær að hita þetta yfirborðslag meira og það eykur framleiðni þörunganna í efsta laginu, að sögn Gísla Más. „Ég held að það sé engin tilviljun að eitt mesta hrygningarsvæði þorsks sé á Selvogsbanka þegar þú hugsar til allra jökulánna sem koma út í sjó á Suðurlandi,“ segir Gísli Már en stórar jökulár eins og Þjórsá og Ölfusá renna út í sjó þar.Gísli Már bendir á að hop jökla geti haft djúpstæð áhrif á lífríki jökuláa og grunnsævis.Kristinn IngvarssonJöklaferðaþjónusta dregist saman í Ölpunum Í rannsókninni er jafnframt rakið hvernig hvarf jökla getur haft bein áhrif á samfélög og atvinnustarfsemi. Þannig bendir Gísli Már á að ferðaþjónusta hafi dregist mikið saman í Ölpunum vegna hops jöklanna. Þar hefur flatarmál jökla minnkað um helming frá 1880 og spár gera ráð fyrir að aðeins 4-13% af núverandi stærð þeirra verði eftir við aldamótin. Vísindamenn gera ráð fyrir því að íslenskir jöklar verði nær algerlega hofnir innan tvö hundruð ára. Þannig gæti sama þróun átt sér stað í jöklaferðamennsku á Íslandi.Uppgangur en síðan niðursveifla í vatnsafliVarðandi áhrifin á raforkuframleiðslu segir í rannsókninni að tekjur vatnsaflsvirkjana geti aukist fyrst um sinn þegar bráðunin stuðlar að auknu flæði í jökulánum sem knýja þær. Nefnd eru dæmi frá svissnesku Ölpunum þar sem því er spáð að þegar streymið minnkar á næstu áratugum muni hægja á framleiðslunni og þar með tekjum af virkjunum. Í Ölpunum sé heldur ekki víst að aukið rennsli ánna skili sér í stóraukinni raforkuframleiðslu þar sem uppistöðulón geti ekki tekið við meira vatni á meðan sumarbráðnunin á sér stað. Þvert á móti geti hætta skapast þegar flæði úr lónunum. Á móti kemur að til skemmri tíma litið gæti hop jöklanna skapað aðstæður til að byggja nýjar stíflur og lón. Birtist í Fréttablaðinu Loftslagsmál Vísindi Mest lesið Meintur þjófur leitaði til lögreglu vegna framkvæmdastjórans Innlent Ágengir ferðamenn hafi sært syrgjandi Mýrdælinga Innlent Vonast til að spáin rætist ekki: Rigning og 22 metrar á sekúndu Innlent Fjórir látnir eftir skotárás á Manhattan Erlent Maxwell biðlar til Hæstaréttar Erlent Dóttirin í Súlunesi ákærð Innlent Langtímarannsóknir skorti á áhrifum kreatíns Innlent Íhuga að greiða sextíu milljarða til að friðþægja Trump Erlent „Þetta er auðvitað stórhættulegt“ Innlent Fundaði með Guterres: Tveggja ríkja lausnin sé eina lausnin Innlent Fleiri fréttir Samstarfið við Íra og Frakka tímafrekt Hefja gjaldtöku við höfnina í Stykkishólmi Ágengir ferðamenn hafi sært syrgjandi Mýrdælinga Neyðarástand á Gasa og ágengir túristar angra kirkjugesti Dóttirin í Súlunesi ákærð Vonast til að spáin rætist ekki: Rigning og 22 metrar á sekúndu Rannsaka áhrif samfélagsmiðla á heilastarfsemi barna Meintur þjófur leitaði til lögreglu vegna framkvæmdastjórans Gat ekki sannað að verkstæðið tjónaði vélina Mögulegur fyrirboði um goslok Fundaði með Guterres: Tveggja ríkja lausnin sé eina lausnin Ungir menn staðnir að því að skjóta gelkúlum á vegfarendur Enn gýs úr einum megingíg og virknin nokkuð stöðug Langtímarannsóknir skorti á áhrifum kreatíns „Þetta er auðvitað stórhættulegt“ Styttist í háþróuð gervigreindarsvindl á íslensku Setja þurfi meiri þunga í hagsmunagæslu gagnvart ESB Neyðast til að endurbyggja grunnskólann vegna myglu Bílar fullir af bensínbrúsum séu úti um alla borg Áhyggjur af tollum ESB, olíuþjófur gómaður og fífldjarfir ferðamenn „Í minningu sonar - og allra þeirra sem aldrei komu heim“ MBA-nemi kvartaði og kveinaði en beið lægri hlut Hjólreiðamaður slasaður við Kerlingarfjöll Árekstur í Öxnadal Ung stúlka varð fyrir húsbíl og hljóp af vettvangi Vilja að ríkisstjórnin leggi allt kapp í að afstýra tollunum Sagði sig úr þingmannahóp: „Ég læt ekki nota mig í slíkum tilgangi“ Ekkert hægt að gera nema húseigendur kæri Segir afkomu hundraða ógnað með beinum hætti Mikil umferð á gosstöðvunum og óvissa á Grundartanga Sjá meira
Breytingar á rennsli jökuláa vegna hops jökla ógna drykkjar- og áveituvatni milljóna manna á jörðinni. Á Íslandi gæti hnignun ánna haft veruleg áhrif á raforkuframleiðslu og jafnvel fiskistofna, að sögn íslensks vísindamanns sem tók þátt í alþjóðlegri rannsókn. Jöklar um allan heim hafa skroppið saman undanfarna áratugi vegna hnattrænnar hlýnunar af völdum manna. Þeir þekja nú um 10% yfirborðs jarðar en líkön benda til þess að mesta bráðnunin verði í jöklum í Alaskaflóa, á heimskautasvæðum Kanada, Grænlandi, Íslandi og Suðurheimskautslandinu. Margvísleg áhrif hops jöklanna á lífríki og samfélag manna er viðfangsefni nýrrar rannsóknar sem birtist vísindaritinu Proceedings of the National Academy of Sciences. Þeim er lýst sem djúpstæðum. Gísli Már Gíslason, prófessor í vatnalíffræði við Háskóla Íslands, átti þátt í rannsókninni ásamt Jóni S. Ólafssyni, vatnalíffræðingi hjá Hafrannsóknarstofnun.Rennslið breytist þegar jöklarnir hörfa Í samtali við Vísi segir Gísli Már að áhrif hopsins komi aðallega fram í breytingum á rennsli jökuláa. Rennslið aukist fyrst þegar bráðnun fer af stað en síðan minnki það eftir því sem jöklarnir hverfa. Að lokum verði árnar aðeins regnvatn og snjór sem bráðnar. „Þannig að þetta mun hafa áhrif á vatnsbúskap fyrir virkjanir, drykkjarvatn og áveitu. Ætli það sé ekki fimmtungur eða fjórðungur mannkyns sem fær vatn úr jökulám á Himalajasvæðinu. Stór hluti af Suður-Ameríku fær vatn úr jökulám úr Andesfjöllunum. Alparnir hafa lengi vel verið háðir jökulvatni,“ nefnir hann sem dæmi um áhrifin.Mýrdalsjökull hefur hopað mikið eins og aðrir íslenskir jöklar. Því er spáð að þeir verði að mestu hofnir innan tvö hundruð ára.NASAÞá eru ótalin áhrifin á líffræðilegan fjölbreytileika í ánum sjálfum þegar þær breytast úr jökulám í bergvatnsár þegar fram í sækir. Gísli Már segir að lífríkið í jökulám sé afar sérhæft. Þannig nær ljós aðeins niður á botn í stuttan tíma í senn á vorin þegar sól er komin nægilega hátt á loft og áður en set byrjar að berast þegar jökulbráðnunin hefst. Þetta sérstaka lífríki sem þrífst við þessar erfiðu aðstæður mun raskast þegar rennsli jökulánna raskast á svo afdrifaríkan hátt. Hopinu getur einnig fylgt vaxandi mengun. Jöklar um allan heim hafa tekið á sig og safnað eiturefnum úr iðnaðarmengun sem menn hafa blásið út í andrúmsloftið. Frá verksmiðjum berst mengun eins og sót og kvikasilfur með loftstraumum og fellur á jöklana. Gísli Már segir að með bráðnun jöklanna losni um þessi efni og þau renni niður árnar í mun meira mæli en áðurBera fram áburð fyrir lífríkið í sjónum Jökulárnar hafa einnig mikil áhrif á grunnsævi þar sem þær flytja mikið magn sets og áburðarefna til sjávar. Þannig gæti hop íslenskra jökla haft áhrif á lífsskilyrði fiskistofna við strendur landsins. Í bergi er töluvert af fosfór sem berst með seti jökuláa og leysist upp í sjónum. Þar virkar það sem áburður fyrir þörunga og aðrar lífverur í hafinu. Árnar stuðla einnig að vexti þörungagróðurs þegar ferskvatnið sem þær bera fram leggst ofan á saltan sjóinn. Sólin nær að hita þetta yfirborðslag meira og það eykur framleiðni þörunganna í efsta laginu, að sögn Gísla Más. „Ég held að það sé engin tilviljun að eitt mesta hrygningarsvæði þorsks sé á Selvogsbanka þegar þú hugsar til allra jökulánna sem koma út í sjó á Suðurlandi,“ segir Gísli Már en stórar jökulár eins og Þjórsá og Ölfusá renna út í sjó þar.Gísli Már bendir á að hop jökla geti haft djúpstæð áhrif á lífríki jökuláa og grunnsævis.Kristinn IngvarssonJöklaferðaþjónusta dregist saman í Ölpunum Í rannsókninni er jafnframt rakið hvernig hvarf jökla getur haft bein áhrif á samfélög og atvinnustarfsemi. Þannig bendir Gísli Már á að ferðaþjónusta hafi dregist mikið saman í Ölpunum vegna hops jöklanna. Þar hefur flatarmál jökla minnkað um helming frá 1880 og spár gera ráð fyrir að aðeins 4-13% af núverandi stærð þeirra verði eftir við aldamótin. Vísindamenn gera ráð fyrir því að íslenskir jöklar verði nær algerlega hofnir innan tvö hundruð ára. Þannig gæti sama þróun átt sér stað í jöklaferðamennsku á Íslandi.Uppgangur en síðan niðursveifla í vatnsafliVarðandi áhrifin á raforkuframleiðslu segir í rannsókninni að tekjur vatnsaflsvirkjana geti aukist fyrst um sinn þegar bráðunin stuðlar að auknu flæði í jökulánum sem knýja þær. Nefnd eru dæmi frá svissnesku Ölpunum þar sem því er spáð að þegar streymið minnkar á næstu áratugum muni hægja á framleiðslunni og þar með tekjum af virkjunum. Í Ölpunum sé heldur ekki víst að aukið rennsli ánna skili sér í stóraukinni raforkuframleiðslu þar sem uppistöðulón geti ekki tekið við meira vatni á meðan sumarbráðnunin á sér stað. Þvert á móti geti hætta skapast þegar flæði úr lónunum. Á móti kemur að til skemmri tíma litið gæti hop jöklanna skapað aðstæður til að byggja nýjar stíflur og lón.
Birtist í Fréttablaðinu Loftslagsmál Vísindi Mest lesið Meintur þjófur leitaði til lögreglu vegna framkvæmdastjórans Innlent Ágengir ferðamenn hafi sært syrgjandi Mýrdælinga Innlent Vonast til að spáin rætist ekki: Rigning og 22 metrar á sekúndu Innlent Fjórir látnir eftir skotárás á Manhattan Erlent Maxwell biðlar til Hæstaréttar Erlent Dóttirin í Súlunesi ákærð Innlent Langtímarannsóknir skorti á áhrifum kreatíns Innlent Íhuga að greiða sextíu milljarða til að friðþægja Trump Erlent „Þetta er auðvitað stórhættulegt“ Innlent Fundaði með Guterres: Tveggja ríkja lausnin sé eina lausnin Innlent Fleiri fréttir Samstarfið við Íra og Frakka tímafrekt Hefja gjaldtöku við höfnina í Stykkishólmi Ágengir ferðamenn hafi sært syrgjandi Mýrdælinga Neyðarástand á Gasa og ágengir túristar angra kirkjugesti Dóttirin í Súlunesi ákærð Vonast til að spáin rætist ekki: Rigning og 22 metrar á sekúndu Rannsaka áhrif samfélagsmiðla á heilastarfsemi barna Meintur þjófur leitaði til lögreglu vegna framkvæmdastjórans Gat ekki sannað að verkstæðið tjónaði vélina Mögulegur fyrirboði um goslok Fundaði með Guterres: Tveggja ríkja lausnin sé eina lausnin Ungir menn staðnir að því að skjóta gelkúlum á vegfarendur Enn gýs úr einum megingíg og virknin nokkuð stöðug Langtímarannsóknir skorti á áhrifum kreatíns „Þetta er auðvitað stórhættulegt“ Styttist í háþróuð gervigreindarsvindl á íslensku Setja þurfi meiri þunga í hagsmunagæslu gagnvart ESB Neyðast til að endurbyggja grunnskólann vegna myglu Bílar fullir af bensínbrúsum séu úti um alla borg Áhyggjur af tollum ESB, olíuþjófur gómaður og fífldjarfir ferðamenn „Í minningu sonar - og allra þeirra sem aldrei komu heim“ MBA-nemi kvartaði og kveinaði en beið lægri hlut Hjólreiðamaður slasaður við Kerlingarfjöll Árekstur í Öxnadal Ung stúlka varð fyrir húsbíl og hljóp af vettvangi Vilja að ríkisstjórnin leggi allt kapp í að afstýra tollunum Sagði sig úr þingmannahóp: „Ég læt ekki nota mig í slíkum tilgangi“ Ekkert hægt að gera nema húseigendur kæri Segir afkomu hundraða ógnað með beinum hætti Mikil umferð á gosstöðvunum og óvissa á Grundartanga Sjá meira