Umræða um leyfisbréf Ragnar Þór Pétursson skrifar 21. nóvember 2018 11:28 Umræðu um skólamál ber að fagna. Uppeldi og menntun næstu kynslóða eru, ásamt umhverfismálum, líklega mikilvægustu mál sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð. Upp á síðkastið hefur nokkuð farið fyrir umræðu um leyfisbréf í fjölmiðlum. Sú umræða hefur verið býsna einhliða af nokkrum ástæðum. Þegar ný lög voru sett um leik-, grunn- og framhaldsskóla árið 2008 var farið í ýmsar grundvallarbreytingar á menntakerfinu okkar. Eins og nýleg skýrsla Evrópumiðstöðvar um skóla án aðgreiningar sýnir þá virðist Íslendingum farast margt betur úr hendi en grundvallar kerfisbreytingar. Á ýmsum sviðum hafa orðið verulegar framfarir í kjölfar lagabreytinganna. Annað hefur gengið brösuglega. Þar mætti nefna ný viðmið um hæfni og tengsl þeirra við námsmat. Þar má líka nefna sveigjanleika á milli skólastiga og þar með útgáfu leyfisbréfa. Í tíu ár hefur ítrekað verið reynt að taka upp umræðu um leyfisbréf. Í tíu ár hefur það mistekist. Þegar nýr menntamálaráðherra tók við embætti var málið skoðað enn og aftur. Í stað þess að reyna enn einu sinni að taka málið upp á sömu forsendum og hingað til og höfðu engu skilað var skoðuð ný hugmynd: Eitt leyfisbréf óháð skólastigum. Þetta er ný og djörf nálgun og sumum hefur reynst auðvelt að afgreiða hana sem feilpúst án nokkurra vífilengja. Sérstaklega kann hugmyndin að virðast annarleg framhaldsskólakennurum. Nánast allar gerðir leyfisbréfa eru gefnar út á framhaldsskólastigi því þar er hefðin orðin sú að afmarka starfssvið með leyfisbréfi. Á hinum skólastigunum tveimur er þessu öðruvísi farið. Kennari sem sérhæfir sig í lestrarkennslu hefur ekkert annað leyfisbréf en kennari sem sérhæfir sig í sundkennslu eða deildarstjórn ef hann starfar í leik- eða grunnskóla. Það eru augljós vandkvæði sem fylgja því að auka sveigjanleika og samgang milli svona ólíkra kerfa. Í námi framhaldsskólakennara hefur verið lögð meiri áhersla á fagþekkingu og í grunn- og leikskóla hefur verið lögð meiri áhersla á sterkan uppeldis- og kennslufræðigrunn. Ef grunnskólakennari fer inn í framhaldsskóla, hví skyldu gerðar minni kröfur til fagþekkingar hans en annarra kennara? Ef framhaldsskólakennari fer inn í grunnskóla, hví skyldi hann fá afslátt á uppeldis- og kennslufræði? Í ljósi þess að fyrri tilraunir til að auka þennan sveigjanleika hafa engu skilað hefur staðið yfir samtal samtaka kennara, háskólasamfélagsins, yfirvalda og sveitarfélaga um hugmyndina um eitt leyfisbréf. Þar hefur verið leitast við að meta hvort slík hugmynd geti yfir höfuð gengið upp og með hvaða hætti væri þá hægt að tryggja faglegar kröfur og sérkenni skólastiga. Þær hugmyndir sem komið hafa fram í þeirri vinnu eru skoðaðar með mjög gagnrýnum hug. Því sem augljóslega gengur ekki upp er kastað af borðinu. Það sem lofar góðu er rýnt betur. Það má vera að þessi leið reynist ófær, eins og allar aðrar leiðir sem hingað til hafa verið reyndar, en það liggur fyrir að eitt markmið laganna frá 2008 var að auka sveigjanleikann. Það er enda margt sem mælir með honum. Það er hins vegar alls ekki auðvelt að koma honum á. Ég geri ráð fyrir að leikskólakennaranum þyki augljóst að í neðri bekkjum grunnskóla þurfi að auka vægi leiks sem kennsluaðferðar. Ég geri ráð fyrir að grunnskólakennarinn telji að í framhaldsskólann vanti aukna áherslu á uppeldis- og kennslufræði. Ég geri líka ráð fyrir því að framhaldsskólakennarinn telji að í efri bekki grunnskóla vanti meiri faggreinaþekkingu. Mig grunar líka að allir hefðu þeir rétt fyrir sér. Mikið hefur farið fyrir þeim sem hafna alfarið hugmyndinni um eitt leyfisbréf og telja hana grafa undan fagmennsku. Það kann að vera rétt. Kannski er ekki hægt að tryggja fagmennsku tryggilega í kerfi eins leyfisbréfs. Það er þá áhyggjuefni langt út fyrir þessa umræðu því allt skyldunám í landinu fer fram undir forsendum eins leyfisbréfs. Minna hefur farið fyrir stuðningi við hugmyndina. Það er líklega vegna þess að hugmyndin er enn á virku umræðustigi. Samtalið fer fram undir forsendum trúnaðar. Hvorki sveitarfélögin né ríkið; né háskólarnir né kennaraforystan hafa heimild til að ræða þau opinberlega nema að mjög takmörkuðu leyti. Ég fékk raunar leyfi annarra hagsmunaaðila til að skrifa þennan pistil og hef gætt þess að ræða hér ekki þær hugmyndir að útfærslum sem til skoðunar eru. Um þær ríkir enn trúnaður. Hann mun ég virða. Fari svo að samræðan skili endanlegri tillögu fer hún í frekara samráðsferli. Kennarasambandið mun þá hafa forgöngu um að ræða og kynna hugmyndina meðal kennara, háskólarnir ræða þær á víðum grunni í sínu baklandi og stjórnvöldum ber að kynna þær meðal almennings. Að því loknu tæki hvert aðildarfélag KÍ sjálfstæða afstöðu til málsins og sú afstaða yrði rædd í stjórn KÍ. Ég hef verið spurður af því af hverju ég hafi ekki lýst því yfir hvaða skoðun ég hafi almennt á hugmyndinni um eitt leyfisbréf úr því umræðan sé farin af stað. Ég hef svarað því á þrennan hátt. Í fyrsta lagi þannig að óábyrgt sé að taka afstöðu til mála út frá ófullkomnum upplýsingum. Sérstaklega ef málin eru flókin. Ég veit enn ekki hvernig útfærslan kæmi til með að líta út. Í öðru hef ég svarað því þannig að kennarasamtökin og aðrir hagsmunaaðilar verði að geta átt vettvang þar sem trúnaður ríki þar til aðilar ákveða annað. Í þriðja lagi hef ég svarað því þannig að aðeins tveir stjórnarmenn í stjórn KÍ séu kosnir í almennri atkvæðagreiðslu og það sé þeirra hlutverk að tryggja að sem flest sjónarmið komist að í umræðunni. Formaður og varaformaður KÍ verða að forðast það að taka t.d. sjálfkrafa afstöðu með hagsmunum stærstu aðildarfélaganna. Í þessu máli er mér t.d. alveg sérstaklega umhugað um stöðu tónlistarkennara sem lengi hafa barist fyrir faglegri viðurkenningu innan skólakerfisins sem og stjórnenda sem líklega myndu leika lykilhlutverk í breyttu kerfi. Þar fyrir utan er mitt hlutverk fyrst og fremst að leita sem flestra sjónarmiða svo umræðan, hvort sem það er inn á við eða út á við, geti verið fagleg og víðsýn. Það kemur væntanlega í ljós á næstu vikum hvort hugmynd um eitt leyfisbréf er á vetur setjandi. Komi fram fullmótuð tillaga hlakka ég mjög til hinnar faglegu umræðu sem hlýtur að fylgja. Því þótt þetta mál kunni að virka tæknilegt og flókið þá snýst það um grundvallaratriði er lúta að menntun. Og við þurfum meiri menntaumræðu, ekki minni.Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Umræðu um skólamál ber að fagna. Uppeldi og menntun næstu kynslóða eru, ásamt umhverfismálum, líklega mikilvægustu mál sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð. Upp á síðkastið hefur nokkuð farið fyrir umræðu um leyfisbréf í fjölmiðlum. Sú umræða hefur verið býsna einhliða af nokkrum ástæðum. Þegar ný lög voru sett um leik-, grunn- og framhaldsskóla árið 2008 var farið í ýmsar grundvallarbreytingar á menntakerfinu okkar. Eins og nýleg skýrsla Evrópumiðstöðvar um skóla án aðgreiningar sýnir þá virðist Íslendingum farast margt betur úr hendi en grundvallar kerfisbreytingar. Á ýmsum sviðum hafa orðið verulegar framfarir í kjölfar lagabreytinganna. Annað hefur gengið brösuglega. Þar mætti nefna ný viðmið um hæfni og tengsl þeirra við námsmat. Þar má líka nefna sveigjanleika á milli skólastiga og þar með útgáfu leyfisbréfa. Í tíu ár hefur ítrekað verið reynt að taka upp umræðu um leyfisbréf. Í tíu ár hefur það mistekist. Þegar nýr menntamálaráðherra tók við embætti var málið skoðað enn og aftur. Í stað þess að reyna enn einu sinni að taka málið upp á sömu forsendum og hingað til og höfðu engu skilað var skoðuð ný hugmynd: Eitt leyfisbréf óháð skólastigum. Þetta er ný og djörf nálgun og sumum hefur reynst auðvelt að afgreiða hana sem feilpúst án nokkurra vífilengja. Sérstaklega kann hugmyndin að virðast annarleg framhaldsskólakennurum. Nánast allar gerðir leyfisbréfa eru gefnar út á framhaldsskólastigi því þar er hefðin orðin sú að afmarka starfssvið með leyfisbréfi. Á hinum skólastigunum tveimur er þessu öðruvísi farið. Kennari sem sérhæfir sig í lestrarkennslu hefur ekkert annað leyfisbréf en kennari sem sérhæfir sig í sundkennslu eða deildarstjórn ef hann starfar í leik- eða grunnskóla. Það eru augljós vandkvæði sem fylgja því að auka sveigjanleika og samgang milli svona ólíkra kerfa. Í námi framhaldsskólakennara hefur verið lögð meiri áhersla á fagþekkingu og í grunn- og leikskóla hefur verið lögð meiri áhersla á sterkan uppeldis- og kennslufræðigrunn. Ef grunnskólakennari fer inn í framhaldsskóla, hví skyldu gerðar minni kröfur til fagþekkingar hans en annarra kennara? Ef framhaldsskólakennari fer inn í grunnskóla, hví skyldi hann fá afslátt á uppeldis- og kennslufræði? Í ljósi þess að fyrri tilraunir til að auka þennan sveigjanleika hafa engu skilað hefur staðið yfir samtal samtaka kennara, háskólasamfélagsins, yfirvalda og sveitarfélaga um hugmyndina um eitt leyfisbréf. Þar hefur verið leitast við að meta hvort slík hugmynd geti yfir höfuð gengið upp og með hvaða hætti væri þá hægt að tryggja faglegar kröfur og sérkenni skólastiga. Þær hugmyndir sem komið hafa fram í þeirri vinnu eru skoðaðar með mjög gagnrýnum hug. Því sem augljóslega gengur ekki upp er kastað af borðinu. Það sem lofar góðu er rýnt betur. Það má vera að þessi leið reynist ófær, eins og allar aðrar leiðir sem hingað til hafa verið reyndar, en það liggur fyrir að eitt markmið laganna frá 2008 var að auka sveigjanleikann. Það er enda margt sem mælir með honum. Það er hins vegar alls ekki auðvelt að koma honum á. Ég geri ráð fyrir að leikskólakennaranum þyki augljóst að í neðri bekkjum grunnskóla þurfi að auka vægi leiks sem kennsluaðferðar. Ég geri ráð fyrir að grunnskólakennarinn telji að í framhaldsskólann vanti aukna áherslu á uppeldis- og kennslufræði. Ég geri líka ráð fyrir því að framhaldsskólakennarinn telji að í efri bekki grunnskóla vanti meiri faggreinaþekkingu. Mig grunar líka að allir hefðu þeir rétt fyrir sér. Mikið hefur farið fyrir þeim sem hafna alfarið hugmyndinni um eitt leyfisbréf og telja hana grafa undan fagmennsku. Það kann að vera rétt. Kannski er ekki hægt að tryggja fagmennsku tryggilega í kerfi eins leyfisbréfs. Það er þá áhyggjuefni langt út fyrir þessa umræðu því allt skyldunám í landinu fer fram undir forsendum eins leyfisbréfs. Minna hefur farið fyrir stuðningi við hugmyndina. Það er líklega vegna þess að hugmyndin er enn á virku umræðustigi. Samtalið fer fram undir forsendum trúnaðar. Hvorki sveitarfélögin né ríkið; né háskólarnir né kennaraforystan hafa heimild til að ræða þau opinberlega nema að mjög takmörkuðu leyti. Ég fékk raunar leyfi annarra hagsmunaaðila til að skrifa þennan pistil og hef gætt þess að ræða hér ekki þær hugmyndir að útfærslum sem til skoðunar eru. Um þær ríkir enn trúnaður. Hann mun ég virða. Fari svo að samræðan skili endanlegri tillögu fer hún í frekara samráðsferli. Kennarasambandið mun þá hafa forgöngu um að ræða og kynna hugmyndina meðal kennara, háskólarnir ræða þær á víðum grunni í sínu baklandi og stjórnvöldum ber að kynna þær meðal almennings. Að því loknu tæki hvert aðildarfélag KÍ sjálfstæða afstöðu til málsins og sú afstaða yrði rædd í stjórn KÍ. Ég hef verið spurður af því af hverju ég hafi ekki lýst því yfir hvaða skoðun ég hafi almennt á hugmyndinni um eitt leyfisbréf úr því umræðan sé farin af stað. Ég hef svarað því á þrennan hátt. Í fyrsta lagi þannig að óábyrgt sé að taka afstöðu til mála út frá ófullkomnum upplýsingum. Sérstaklega ef málin eru flókin. Ég veit enn ekki hvernig útfærslan kæmi til með að líta út. Í öðru hef ég svarað því þannig að kennarasamtökin og aðrir hagsmunaaðilar verði að geta átt vettvang þar sem trúnaður ríki þar til aðilar ákveða annað. Í þriðja lagi hef ég svarað því þannig að aðeins tveir stjórnarmenn í stjórn KÍ séu kosnir í almennri atkvæðagreiðslu og það sé þeirra hlutverk að tryggja að sem flest sjónarmið komist að í umræðunni. Formaður og varaformaður KÍ verða að forðast það að taka t.d. sjálfkrafa afstöðu með hagsmunum stærstu aðildarfélaganna. Í þessu máli er mér t.d. alveg sérstaklega umhugað um stöðu tónlistarkennara sem lengi hafa barist fyrir faglegri viðurkenningu innan skólakerfisins sem og stjórnenda sem líklega myndu leika lykilhlutverk í breyttu kerfi. Þar fyrir utan er mitt hlutverk fyrst og fremst að leita sem flestra sjónarmiða svo umræðan, hvort sem það er inn á við eða út á við, geti verið fagleg og víðsýn. Það kemur væntanlega í ljós á næstu vikum hvort hugmynd um eitt leyfisbréf er á vetur setjandi. Komi fram fullmótuð tillaga hlakka ég mjög til hinnar faglegu umræðu sem hlýtur að fylgja. Því þótt þetta mál kunni að virka tæknilegt og flókið þá snýst það um grundvallaratriði er lúta að menntun. Og við þurfum meiri menntaumræðu, ekki minni.Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar