Fjólubláir draumar Þórlindur Kjartansson skrifar 29. mars 2019 07:00 Fréttir gærdagsins um gjaldþrot WOW air eru þess eðlis að margir hafa mjög sterkar skoðanir á því hvað hafi gerst, hvernig hefði verið hægt að koma í veg fyrir það og hvað þurfi að gera næst. Þetta er ekki skrýtið og slík umræða getur verið gagnleg. Gjaldþrot WOW er mikið alvörumál; afleiðingarnar eru miklar og djúpstæðar fyrir þúsundir manna og fjölda fyrirtækja. Ferðamannaiðnaðurinn á Íslandi verður fyrir þungu höggi og orðspor Íslands í ferðaheiminum bíður hnekki. Það eykur eflaust á áfall starfsmannanna hversu mikil samstaða hefur ríkt innan fyrirtækisins og hversu mikið stolt og metnað starfsfólkið lagði í vinnuna sína. Margt var augljóslega ákaflega vel gert í rekstri WOW. Vélarnar sjálfar, málaðar í hinum smekklega einkennislit félagsins, voru meðal þeirra fallegustu í flugflota heimsins þegar sólin glampaði á þær á flugbrautinni eða þær þutu gegnum loftin og svifu yfir Esjuna. Og jafnvel þótt WOW hafi ekki alltaf hlotið góða umsögn farþega þá varð ég að minnsta kosti aldrei var við annað en að algjör fagmennska ríkti um borð í vélunum; góð og skemmtileg stemning var oftast hjá áhöfnunum sem hafði smitandi áhrif á farþegana. Það eiga eflaust margir fleiri en ég eftir að minnast með söknuði þessa ævintýris sem lauk í gær.Vöxtur eða gróði Þótt það sé hættuspil fyrir utanaðkomandi að koma sér upp of sterkum skoðunum á flókinni atburðarás þá virðist nærtækast að draga þá ályktun að áhersla á of hraðan vöxt hafi ráðið miklu um afdrif fyrirtækisins. Hið ofurlága verð sem stundum var í boði benti til þess að félagið hygðist borga rekstrarskuldir gærdagsins með aukinni veltu morgundagsins en ekki raunverulegri arðsemi af rekstrinum. Forstjórinn hefur sjálfur lagt áherslu á að ófarirnar megi að miklu leyti rekja annars vegar til þess að félagið hafi vikið of langt frá upprunalegri stefnumörkun lággjaldaflugfélags með því að flækja þjónustuframboðið um of; og hins vegar til þeirrar ákvörðunar að taka breiðþotur inn í flotann. Það er engin ástæða til að draga í efa þessar skýringar og þótt margir séu eflaust reiðir Skúla Mogensen fyrir hvernig þetta fór allt saman þá hefur hann virst býsna heiðarlegur í framkomu sinni og gengist við því sem honum sýnist hafa mistekist. Þar að auki segist hann hafa lagt aleiguna undir í rekstrinum og ef það reynist rétt þá verður hann ekki sakaður um hræsni heldur aðeins óhóflega bjartsýni. Það er reginmunur á þeim skipstjórum sem yfirgefa allra síðastir sökkvandi skip og hinum sem lauma sér fyrstir frá borði. Umfang eða arður Á undanförnum árum hefur ferðaþjónusta fest sig kirfilega í sessi sem umfangsmesta útflutningsgrein þjóðarinnar. Vöxtur WOW er að einhverju leyti afleiðing og að einhverju leyti orsök þeirrar þróunar. Þegar atvinnuvegir vaxa hratt er erfitt að greina með vissu víxlverkun áhrifaþátta. Það virðist þó tiltölulega óhætt að álykta að hinn hraði vöxtur ferðamannaiðnaðarins hafi náð að fela ýmsar viðkvæmar brotalamir í rekstri ferðaþjónustufyrirtækjanna. Kapphlaupið um aukna veltu bitnar á því sem allur rekstur verður fyrr eða síðar að beina augum að—almennilegri arðsemi af starfseminni. Það hlýtur eiginlega að segja sig sjálft að það sé ekki góðs viti fyrir arðsemi flugfélags þegar sæti í millilandaflugi eru boðin til sölu á verði sem er sambærilegt við að fara einn út að borða á sæmilegum veitingastað en neita sér þó um bæði vín og eftirrétt. Þessi áhersla á vöxt umfram arðsemi virðist ekki hafa verið einsdæmi í ferðageiranum og þótt umfang ferðamennskunnar sé óumdeilt þá er erfiðara að leggja mat á hvort, og þá í hversu miklum mæli, þessi veltumikla grein skilar raunverulegri arðsemi. Ef atvinnugrein er umfangsmikil en ekki arðsöm þá er verið að beina kröftum og fjármagni í rangan farveg. Sé þetta reyndin með ferðamennsku á Íslandi um þessar mundir þá er aðlögun og endurstilling óhjákvæmileg og nauðsynleg. Að mistakast eða gera mistök Körfuboltaþjálfari sem verður vitni að því að leikmaður hittir ekki úr skynsamlegu skoti skammast ekki yfir niðurstöðunni en sá sem horfir upp á leikmann grísast til að hitta úr heimskulegu skoti ætti með réttu ekki að fagna niðurstöðunni heldur gagnrýna tilraunina. Burtséð frá því hverjar eru raunverulegar ástæður falls WOW, þá er ákaflega brýnt að í umræðum um efnahagsmál sé gerður greinarmunur á því þegar hlutir mistakast eða þegar það voru mistök að reyna þá. Hagkerfi þar sem misheppnaðar tilraunir eru tortryggðar og jafnvel gerðar glæpsamlegar geta ekki fóstrað nýsköpun og munu missa af mikilli verðmætasköpun. Gjaldþrot WOW er nefnilega ekki endilega sönnun þess að hugmyndin hafi verið slæm heldur einungis að hún hafi misheppnast í þessari atrennu. Við uppbyggingu félagsins varð til mikil og verðmæt þekking sem ætti með réttu að nýtast sem veganesti í nýjar tilraunir og ný ævintýri—sem munu sum enda vel en önnur ekki. Og það er líka mjög mikilvægt í umræðu um atvinnulíf að ólund í gerð hagnaðar og velgengni nái ekki algjörlega yfirhöndinni. Það er nefnilega vandlifað fyrir frumkvöðla og brautryðjendur ef þeir eru gagnrýndir og jafnvel úthrópaðir hvort sem reksturinn hjá þeim fuðrar upp í rjúkandi rústir eða skilar þeim myndarlegum hagnaði og jafnvel auðæfum. Næsta ævintýri Vonandi er þess ekki langt að bíða að ný tilraun verði gerð til þess að byggja upp flugfélag eins og WOW air á Íslandi. Auðvitað verður það ekki nákvæmlega eins og vitaskuld hlýtur margvíslegur lærdómur að vera dreginn af því sem kom í veg fyrir að þessi tilraun gengi upp. Heilbrigð samkeppni og endurnýjun er öllum til gagns nema þeim sem komast í óeðlilega einokunarstöðu. Fyrir alla aðra er samkeppnin mikilsverð jafnvel þótt í henni felist óvissa og stundum tímabundin áföll; jafnvel mjög stór eins og nú blasir við. Viðbrögð við gjaldþroti WOW mega því alls ekki vera á þá leið að draga úr tækifærum annarra aðila til þess að starfa á þessum markaði og veita samkeppni í verði, áfangastöðum og þjónustugæðum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu WOW Air Þórlindur Kjartansson Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Fréttir gærdagsins um gjaldþrot WOW air eru þess eðlis að margir hafa mjög sterkar skoðanir á því hvað hafi gerst, hvernig hefði verið hægt að koma í veg fyrir það og hvað þurfi að gera næst. Þetta er ekki skrýtið og slík umræða getur verið gagnleg. Gjaldþrot WOW er mikið alvörumál; afleiðingarnar eru miklar og djúpstæðar fyrir þúsundir manna og fjölda fyrirtækja. Ferðamannaiðnaðurinn á Íslandi verður fyrir þungu höggi og orðspor Íslands í ferðaheiminum bíður hnekki. Það eykur eflaust á áfall starfsmannanna hversu mikil samstaða hefur ríkt innan fyrirtækisins og hversu mikið stolt og metnað starfsfólkið lagði í vinnuna sína. Margt var augljóslega ákaflega vel gert í rekstri WOW. Vélarnar sjálfar, málaðar í hinum smekklega einkennislit félagsins, voru meðal þeirra fallegustu í flugflota heimsins þegar sólin glampaði á þær á flugbrautinni eða þær þutu gegnum loftin og svifu yfir Esjuna. Og jafnvel þótt WOW hafi ekki alltaf hlotið góða umsögn farþega þá varð ég að minnsta kosti aldrei var við annað en að algjör fagmennska ríkti um borð í vélunum; góð og skemmtileg stemning var oftast hjá áhöfnunum sem hafði smitandi áhrif á farþegana. Það eiga eflaust margir fleiri en ég eftir að minnast með söknuði þessa ævintýris sem lauk í gær.Vöxtur eða gróði Þótt það sé hættuspil fyrir utanaðkomandi að koma sér upp of sterkum skoðunum á flókinni atburðarás þá virðist nærtækast að draga þá ályktun að áhersla á of hraðan vöxt hafi ráðið miklu um afdrif fyrirtækisins. Hið ofurlága verð sem stundum var í boði benti til þess að félagið hygðist borga rekstrarskuldir gærdagsins með aukinni veltu morgundagsins en ekki raunverulegri arðsemi af rekstrinum. Forstjórinn hefur sjálfur lagt áherslu á að ófarirnar megi að miklu leyti rekja annars vegar til þess að félagið hafi vikið of langt frá upprunalegri stefnumörkun lággjaldaflugfélags með því að flækja þjónustuframboðið um of; og hins vegar til þeirrar ákvörðunar að taka breiðþotur inn í flotann. Það er engin ástæða til að draga í efa þessar skýringar og þótt margir séu eflaust reiðir Skúla Mogensen fyrir hvernig þetta fór allt saman þá hefur hann virst býsna heiðarlegur í framkomu sinni og gengist við því sem honum sýnist hafa mistekist. Þar að auki segist hann hafa lagt aleiguna undir í rekstrinum og ef það reynist rétt þá verður hann ekki sakaður um hræsni heldur aðeins óhóflega bjartsýni. Það er reginmunur á þeim skipstjórum sem yfirgefa allra síðastir sökkvandi skip og hinum sem lauma sér fyrstir frá borði. Umfang eða arður Á undanförnum árum hefur ferðaþjónusta fest sig kirfilega í sessi sem umfangsmesta útflutningsgrein þjóðarinnar. Vöxtur WOW er að einhverju leyti afleiðing og að einhverju leyti orsök þeirrar þróunar. Þegar atvinnuvegir vaxa hratt er erfitt að greina með vissu víxlverkun áhrifaþátta. Það virðist þó tiltölulega óhætt að álykta að hinn hraði vöxtur ferðamannaiðnaðarins hafi náð að fela ýmsar viðkvæmar brotalamir í rekstri ferðaþjónustufyrirtækjanna. Kapphlaupið um aukna veltu bitnar á því sem allur rekstur verður fyrr eða síðar að beina augum að—almennilegri arðsemi af starfseminni. Það hlýtur eiginlega að segja sig sjálft að það sé ekki góðs viti fyrir arðsemi flugfélags þegar sæti í millilandaflugi eru boðin til sölu á verði sem er sambærilegt við að fara einn út að borða á sæmilegum veitingastað en neita sér þó um bæði vín og eftirrétt. Þessi áhersla á vöxt umfram arðsemi virðist ekki hafa verið einsdæmi í ferðageiranum og þótt umfang ferðamennskunnar sé óumdeilt þá er erfiðara að leggja mat á hvort, og þá í hversu miklum mæli, þessi veltumikla grein skilar raunverulegri arðsemi. Ef atvinnugrein er umfangsmikil en ekki arðsöm þá er verið að beina kröftum og fjármagni í rangan farveg. Sé þetta reyndin með ferðamennsku á Íslandi um þessar mundir þá er aðlögun og endurstilling óhjákvæmileg og nauðsynleg. Að mistakast eða gera mistök Körfuboltaþjálfari sem verður vitni að því að leikmaður hittir ekki úr skynsamlegu skoti skammast ekki yfir niðurstöðunni en sá sem horfir upp á leikmann grísast til að hitta úr heimskulegu skoti ætti með réttu ekki að fagna niðurstöðunni heldur gagnrýna tilraunina. Burtséð frá því hverjar eru raunverulegar ástæður falls WOW, þá er ákaflega brýnt að í umræðum um efnahagsmál sé gerður greinarmunur á því þegar hlutir mistakast eða þegar það voru mistök að reyna þá. Hagkerfi þar sem misheppnaðar tilraunir eru tortryggðar og jafnvel gerðar glæpsamlegar geta ekki fóstrað nýsköpun og munu missa af mikilli verðmætasköpun. Gjaldþrot WOW er nefnilega ekki endilega sönnun þess að hugmyndin hafi verið slæm heldur einungis að hún hafi misheppnast í þessari atrennu. Við uppbyggingu félagsins varð til mikil og verðmæt þekking sem ætti með réttu að nýtast sem veganesti í nýjar tilraunir og ný ævintýri—sem munu sum enda vel en önnur ekki. Og það er líka mjög mikilvægt í umræðu um atvinnulíf að ólund í gerð hagnaðar og velgengni nái ekki algjörlega yfirhöndinni. Það er nefnilega vandlifað fyrir frumkvöðla og brautryðjendur ef þeir eru gagnrýndir og jafnvel úthrópaðir hvort sem reksturinn hjá þeim fuðrar upp í rjúkandi rústir eða skilar þeim myndarlegum hagnaði og jafnvel auðæfum. Næsta ævintýri Vonandi er þess ekki langt að bíða að ný tilraun verði gerð til þess að byggja upp flugfélag eins og WOW air á Íslandi. Auðvitað verður það ekki nákvæmlega eins og vitaskuld hlýtur margvíslegur lærdómur að vera dreginn af því sem kom í veg fyrir að þessi tilraun gengi upp. Heilbrigð samkeppni og endurnýjun er öllum til gagns nema þeim sem komast í óeðlilega einokunarstöðu. Fyrir alla aðra er samkeppnin mikilsverð jafnvel þótt í henni felist óvissa og stundum tímabundin áföll; jafnvel mjög stór eins og nú blasir við. Viðbrögð við gjaldþroti WOW mega því alls ekki vera á þá leið að draga úr tækifærum annarra aðila til þess að starfa á þessum markaði og veita samkeppni í verði, áfangastöðum og þjónustugæðum.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun