Gaslýsing þá og nú Þórarinn Þórarinsson skrifar 4. apríl 2019 10:00 Ingrid Bergman er stórkostleg í hlutverki ungrar eiginkonu sem eiginmaðurinn tekur á taugum með markvissri gaslýsingu. Gaslýsing er stunduð grimmt í samtímapólitík en hugtakið má rekja til Gaslight frá 1944 sem öllum væri hollt að horfa á. Gaslýsingin er til dæmis talin einkenna stjórnunarstíl Donalds Trump Bandaríkjaforseta og nægir í því sambandi að nefna bókina Gaslighting America: Why We Love It When Trump Lies to Us, eftir Amöndu Carpenter. Og þótt gaslýsing hljóti að hljóma nokkuð einkennilega í okkar raflýsta samfélagi þá stunda íslenskir stjórnmálamenn hana af allnokkru kappi. Þórður Snær Júlísson, ritstjóri Kjarnans, gastengdi íslenska pólitík í leiðara í september 2017 þar sem hann sagði meðal annars: „Tæknin sem beitt er kallast á ensku „gaslighting“, eða gaslýsing, og er þekkt pólitískt bragð. Í henni felst að neita stanslaust allri sök, afvegaleiða, setja fram mótsagnir, ljúga upp á fólk afstöðu, hengja sig í öll aukaatriði og hanna nýja atburðarás eftir á sem hentar málstað þess sem er að verja sig.“ Kunnuglegt en ennþá fyrirfinnst ekki betri útskýring á eðli gaslýsingar en sjálf uppsprettan, kvikmyndin Gaslight frá 1944. Hún er að vísu byggð á samnefndu leikriti frá 1938, var áður kvikmynduð 1940. Þekktasta útgáfan er þó sú frá 1944, með Ingrid Bergman og Charles Boyer í aðalhlutverkum. Frábær mynd sem eldist vel og kallast í nýju gasljósi skemmtilega átakanlega á við samtímann.Charles Boyer leikur sikkópatískan eiginmanninn sem kynnir gaslýsinguna til leiks sem stjórnunartæki.Í Gaslight leikur Bergman unga konu sem giftist ósköp ljúfum manni sem byrjar fljótt að grafa undan sjálfsöryggi hennar og geðheilsu. Hann klifar stöðugt á því að hún sé gleymin og alltaf að týna hlutum sem væri rétt ef hann sjálfur væri ekki á fullu í því að fela hluti og skamma hana síðan fyrir að hafa glatað þeim. Hún verður í raun stofufangi á eigin heimili enda karlinn búinn að sannfæra hana um að hún sé of heilsutæp til þess að vera að spóka sig á almannafæri. Á kvöldin heyrir hún brölt og bank í veggjum hússins og gaslýsingin dofnar kerfisbundið fyrir augum hennar en allt á þetta víst bara að vera ímyndun í henni. Gaslýsingin er þannig ekki bundin við stjórnmálamenn og í upphafi var hún kynnt til leiks sem kúgunartæki innan veggja heimilisins, en einræðisherrar og leiðtogar sértrúarsafnaða hafa einnig í gegnum tíðina sýnt fram á nokkra leikni í gaslýsingum. Kjarninn í hugtakinu eins og það birtist í bíómyndinni er að einn lýgur ítrekað að öðrum af svo mikilli sannfæringu að nánast er um heilaþvott að ræða og sá sem beittur er blekkingunni endar með að efast um eigin geðheilsu. Þróar í raun með sér einhvers konar Stokkhólmsheilkenni og endar með að trúa og treysta í algerri blindni á gaslýsarann. Kunnuglegt? Í því þrúgandi pólitíska andrúmi vorra tíma sem er hlaðið falsfréttum, lygum, hálfsannleik og útpældum blekkingum er óhætt að mæla með því við allt hugsandi fólk og ekki síður þá sem eru þegar blindaðir af gasljósunum að drífa sig í að horfa á Gaslight frá 1944. Birtist í Fréttablaðinu Bíó og sjónvarp Mest lesið Kenningar á kreik eftir ásakanir um kynferðisbrot Al-Fayed Lífið Stjörnulífið: „Virkilega slæm vika fyrir all my haters“ Lífið Inga Lind gengin út Lífið Halda styrktartónleika fyrir fjölskyldu Kolfinnu Eldeyjar Lífið Stórborgar fílingur í sögufrægu húsi Jóns Davíðs og Birgittu Lífið Persónulegt áfall varð kveikjan að laginu Lífið Tekst á við lífið sem einhverf mamma með langveikt barn Lífið Lítil tengsl við okkar innri kynveru koma niður á kynlífinu Lífið Útilokar ekki að bjóða sig aftur fram Lífið Reyna að eyða minningum um hvort annað í sturluðum dansi Tónlist Fleiri fréttir Ný kitla: Ellie og Joel komast aftur í hann krappan Hjem til jul aftur á skjáinn Segir Murphy gera lítið úr kynferðisofbeldi Frumsýning á Vísi: Helga Braga í kolsvartri kómedíu Tæpur helmingur íbúa hefur séð myndina Kynntu dagskrá RIFF 2024 Þakkaði fyrir sig á íslensku Shogun á spjöld sögunnar á Emmy verðlaunahátíðinni Snerting framlag Íslands til Óskarsins „Myndin byggir á minni eigin lífsreynslu“ Hlátur og grátur á Ljósvíkingum Ljósbrot valin besta norræna kvikmyndin Frumsýning á Vísi: Fyrsta stiklan úr Svörtu söndum 2 Ældi næstum úr stressi á Cannes Myndaveisla: Rauður dregill og troðfullt hús á Ljósbroti Snerting hlaut eftirsótt verðlaun Snerting tilnefnd til kvikmyndaverðlauna Norðurlandaráðs Jökull í Kaleo í Glæstar vonir Ljósbrot í forvali til Evrópsku kvikmyndaverðlaunanna Ólafur Darri og Hera Hilmars saman á skjánum í fyrsta sinn Lynch ólíklegur til að leikstýra aftur vegna Covidhræðslu Stórstjörnur í kvikmynd um fundinn í Höfða Sjá meira
Gaslýsing er stunduð grimmt í samtímapólitík en hugtakið má rekja til Gaslight frá 1944 sem öllum væri hollt að horfa á. Gaslýsingin er til dæmis talin einkenna stjórnunarstíl Donalds Trump Bandaríkjaforseta og nægir í því sambandi að nefna bókina Gaslighting America: Why We Love It When Trump Lies to Us, eftir Amöndu Carpenter. Og þótt gaslýsing hljóti að hljóma nokkuð einkennilega í okkar raflýsta samfélagi þá stunda íslenskir stjórnmálamenn hana af allnokkru kappi. Þórður Snær Júlísson, ritstjóri Kjarnans, gastengdi íslenska pólitík í leiðara í september 2017 þar sem hann sagði meðal annars: „Tæknin sem beitt er kallast á ensku „gaslighting“, eða gaslýsing, og er þekkt pólitískt bragð. Í henni felst að neita stanslaust allri sök, afvegaleiða, setja fram mótsagnir, ljúga upp á fólk afstöðu, hengja sig í öll aukaatriði og hanna nýja atburðarás eftir á sem hentar málstað þess sem er að verja sig.“ Kunnuglegt en ennþá fyrirfinnst ekki betri útskýring á eðli gaslýsingar en sjálf uppsprettan, kvikmyndin Gaslight frá 1944. Hún er að vísu byggð á samnefndu leikriti frá 1938, var áður kvikmynduð 1940. Þekktasta útgáfan er þó sú frá 1944, með Ingrid Bergman og Charles Boyer í aðalhlutverkum. Frábær mynd sem eldist vel og kallast í nýju gasljósi skemmtilega átakanlega á við samtímann.Charles Boyer leikur sikkópatískan eiginmanninn sem kynnir gaslýsinguna til leiks sem stjórnunartæki.Í Gaslight leikur Bergman unga konu sem giftist ósköp ljúfum manni sem byrjar fljótt að grafa undan sjálfsöryggi hennar og geðheilsu. Hann klifar stöðugt á því að hún sé gleymin og alltaf að týna hlutum sem væri rétt ef hann sjálfur væri ekki á fullu í því að fela hluti og skamma hana síðan fyrir að hafa glatað þeim. Hún verður í raun stofufangi á eigin heimili enda karlinn búinn að sannfæra hana um að hún sé of heilsutæp til þess að vera að spóka sig á almannafæri. Á kvöldin heyrir hún brölt og bank í veggjum hússins og gaslýsingin dofnar kerfisbundið fyrir augum hennar en allt á þetta víst bara að vera ímyndun í henni. Gaslýsingin er þannig ekki bundin við stjórnmálamenn og í upphafi var hún kynnt til leiks sem kúgunartæki innan veggja heimilisins, en einræðisherrar og leiðtogar sértrúarsafnaða hafa einnig í gegnum tíðina sýnt fram á nokkra leikni í gaslýsingum. Kjarninn í hugtakinu eins og það birtist í bíómyndinni er að einn lýgur ítrekað að öðrum af svo mikilli sannfæringu að nánast er um heilaþvott að ræða og sá sem beittur er blekkingunni endar með að efast um eigin geðheilsu. Þróar í raun með sér einhvers konar Stokkhólmsheilkenni og endar með að trúa og treysta í algerri blindni á gaslýsarann. Kunnuglegt? Í því þrúgandi pólitíska andrúmi vorra tíma sem er hlaðið falsfréttum, lygum, hálfsannleik og útpældum blekkingum er óhætt að mæla með því við allt hugsandi fólk og ekki síður þá sem eru þegar blindaðir af gasljósunum að drífa sig í að horfa á Gaslight frá 1944.
Birtist í Fréttablaðinu Bíó og sjónvarp Mest lesið Kenningar á kreik eftir ásakanir um kynferðisbrot Al-Fayed Lífið Stjörnulífið: „Virkilega slæm vika fyrir all my haters“ Lífið Inga Lind gengin út Lífið Halda styrktartónleika fyrir fjölskyldu Kolfinnu Eldeyjar Lífið Stórborgar fílingur í sögufrægu húsi Jóns Davíðs og Birgittu Lífið Persónulegt áfall varð kveikjan að laginu Lífið Tekst á við lífið sem einhverf mamma með langveikt barn Lífið Lítil tengsl við okkar innri kynveru koma niður á kynlífinu Lífið Útilokar ekki að bjóða sig aftur fram Lífið Reyna að eyða minningum um hvort annað í sturluðum dansi Tónlist Fleiri fréttir Ný kitla: Ellie og Joel komast aftur í hann krappan Hjem til jul aftur á skjáinn Segir Murphy gera lítið úr kynferðisofbeldi Frumsýning á Vísi: Helga Braga í kolsvartri kómedíu Tæpur helmingur íbúa hefur séð myndina Kynntu dagskrá RIFF 2024 Þakkaði fyrir sig á íslensku Shogun á spjöld sögunnar á Emmy verðlaunahátíðinni Snerting framlag Íslands til Óskarsins „Myndin byggir á minni eigin lífsreynslu“ Hlátur og grátur á Ljósvíkingum Ljósbrot valin besta norræna kvikmyndin Frumsýning á Vísi: Fyrsta stiklan úr Svörtu söndum 2 Ældi næstum úr stressi á Cannes Myndaveisla: Rauður dregill og troðfullt hús á Ljósbroti Snerting hlaut eftirsótt verðlaun Snerting tilnefnd til kvikmyndaverðlauna Norðurlandaráðs Jökull í Kaleo í Glæstar vonir Ljósbrot í forvali til Evrópsku kvikmyndaverðlaunanna Ólafur Darri og Hera Hilmars saman á skjánum í fyrsta sinn Lynch ólíklegur til að leikstýra aftur vegna Covidhræðslu Stórstjörnur í kvikmynd um fundinn í Höfða Sjá meira