Heimtir tómið alla? Þórlindur Kjartansson skrifar 17. maí 2019 08:00 Það getur verið hættuleg iðja að velta fyrir sér tilgangi lífsins. Og ekki skánar það eftir því sem maður veit meira um heiminn. Það gæti Alvy Singer, söguhetjan í kvikmyndinni Annie Hall, vitnað um. Þegar Alvy var um það bil tíu ára gamall var hann orðinn framtakslaus og þunglyndur eftir að hafa komist að því að alheimurinn væri að þenjast út og myndi á endanum tortímast og endaði því með mömmu sinni inni á stofu hjá sálfræðingi. Móður hans fannst þessar upplýsingar um afdrif alheimsins ekki koma heimanámi sonarins við. „Hvaða máli skiptir alheimurinn? Þú ert hér í Brooklyn. Og Brooklyn er ekki að þenjast út!“ Er lífið tilgangslaust? Almennt séð má segja að tvær meginleiðir séu færar þeim sem áttar sig á óvaranlegu ástandi tilverunnar. Annars vegar að líta svo á að þar sem ekkert sé varanlegt þá sé allt meira og minna tilgangslaust. Hins vegar að taka þá afstöðu að einmitt vegna þess að ekkert er varanlegt þá sé lífið þeim mun dýrmætara. Þetta er vitaskuld gríðarleg einföldun, og er hætt við að lesendum úr stétt heimspekinga, guðfræðinga og sálfræðinga svelgist heiftarlega á morgunkorninu við að lesa svona glannalega afgreiðslu á dýpstu tilvistarspurningum mannkyns. Sorrí með Cheerios-ið, en þetta er nú bara saklaus dagblaðspistill. Ef við leyfum okkur þessa einföldun er nefnilega hægt að draga af henni enn fleiri ályktanir um lífið og tilveruna. Sem sagt; ef maður trúir því að lífið sé í raun tilgangslaust þá skiptir ekki máli hvort hlutir eru gerðir vel eða illa, hvort þeir eru vandaðir eða lélegir, fagrir eða ljótir. Þetta er afstaða hins unga Alvy Singer í bíómyndinni. Hann er hættur að reikna heimadæmin sín. Þau skipta að sjálfsögðu engu máli í huga drengs sem hefur komist að því að alheimurinn sjálfur sé á óstöðvandi leið til tortímingar. Móður hans hryllir við þessu. Í stað þess að horfa nokkra milljarða ára fram í tímann til endaloka alheimsins lætur hún sér nægja næstu ár og áratugi og hefur því skiljanlega áhyggjur af því hvers lags byrði á heimilislífinu hinn deprimeraði sonur hennar eigi eftir að verða þegar fram líða stundir. Það er nefnilega nokkuð ljóst að tómið og tilgangsleysið munu heimta þá sem festast í sama hugsanamynstri og leiddi hinn unga Alvy Singer út af leikvellinum og inn á sálfræðiskrifstofuna. Að gefa allt Sá sem tekur hins vegar hina afstöðuna út frá sömu forsendu um óvaranleika heimsins mun haga lífi sínu allt öðruvísi. Hinn naumt skammtaði tími tilvistar okkar getur alveg eins verið óstöðvandi hvatning til þess að gera allt eins vel og frekast er unnt, að skilja eftir sig vandað verk, stuðla að fegurð og friði og vera glaður, bjartsýnn og gefa allt í það sem maður fæst við. Grínistinn Jerry Seinfeld hefur til dæmis lýst því að hann hafi sett risastóra mynd úr Hubble stjörnusjónaukanum upp á skrifstofuna sína, þar sem jörðin sést sem örsmár punktur í óendanlegu stjörnuhafi. Þetta gerði hann til þess að minna sjálfan sig á að þrátt fyrir stressið við framleiðslu vinsælasta sjónvarpsþáttar heims þá skipti það sem hann gerði í raun og veru engu. Þegar hann var spurður að því hvort þessi áminning um smæð hans í hinu stóra samhengi gerði hann ekki dapran sagði hann að þvert á móti þá væri það frelsandi sælutilfinning að minna sig á hversu lítil áhrif maður getur haft í hinu stóra samhengi hlutanna. Rísið úr öskunni Framlag Íslands í Eurovision flakkar á milli algjörrar tómhyggju og upplífgandi metnaðar. Hömlulaust svall og endalaus þynnka leiða flesta menn í átt til þess að geta tekið undir það sem segir í textanum um að lífið sé tilgangslaust og að tómið muni heimta okkur öll. En atriðið og lagið sjálft, búningarnir, sviðsmyndin, skilaboðin og flutningurinn eru öll í hrópandi andstöðu við þessi skilaboð. Þar ríkir fagmennska, fágun og metnaður. Hatari predikar tilgangsleysi í orðum sínum en leggur allan sinn metnað og list í að gera eins vel og þau geta. Þau segja að hatrið muni sigra en vilja samt leggja lóð sitt á vogarskálar friðarins. Þegar öllu er á botninn hvolft þá hafa þau líklega bæði rétt fyrir sér, Alvy Singer og mamma hans. Alheimurinn er vissulega að þenjast út og á endanum munu efnisagnir jarðarinnar sogast inn í líflaust svarthol. En þangað til allt það gerist eftir milljónir og milljarða ára þá er eflaust hollari afstaða til lífsins að líta svo á að Brooklyn og Barðaströnd séu bara alls ekkert að þenjast út og maður eigi að gera heimadæmin sín samviskusamlega—og leggja allan sinn metnað í tilgangslitlar skrautsýningar eins og Eurovison þegar tækifæri gefst til. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Þórlindur Kjartansson Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
Það getur verið hættuleg iðja að velta fyrir sér tilgangi lífsins. Og ekki skánar það eftir því sem maður veit meira um heiminn. Það gæti Alvy Singer, söguhetjan í kvikmyndinni Annie Hall, vitnað um. Þegar Alvy var um það bil tíu ára gamall var hann orðinn framtakslaus og þunglyndur eftir að hafa komist að því að alheimurinn væri að þenjast út og myndi á endanum tortímast og endaði því með mömmu sinni inni á stofu hjá sálfræðingi. Móður hans fannst þessar upplýsingar um afdrif alheimsins ekki koma heimanámi sonarins við. „Hvaða máli skiptir alheimurinn? Þú ert hér í Brooklyn. Og Brooklyn er ekki að þenjast út!“ Er lífið tilgangslaust? Almennt séð má segja að tvær meginleiðir séu færar þeim sem áttar sig á óvaranlegu ástandi tilverunnar. Annars vegar að líta svo á að þar sem ekkert sé varanlegt þá sé allt meira og minna tilgangslaust. Hins vegar að taka þá afstöðu að einmitt vegna þess að ekkert er varanlegt þá sé lífið þeim mun dýrmætara. Þetta er vitaskuld gríðarleg einföldun, og er hætt við að lesendum úr stétt heimspekinga, guðfræðinga og sálfræðinga svelgist heiftarlega á morgunkorninu við að lesa svona glannalega afgreiðslu á dýpstu tilvistarspurningum mannkyns. Sorrí með Cheerios-ið, en þetta er nú bara saklaus dagblaðspistill. Ef við leyfum okkur þessa einföldun er nefnilega hægt að draga af henni enn fleiri ályktanir um lífið og tilveruna. Sem sagt; ef maður trúir því að lífið sé í raun tilgangslaust þá skiptir ekki máli hvort hlutir eru gerðir vel eða illa, hvort þeir eru vandaðir eða lélegir, fagrir eða ljótir. Þetta er afstaða hins unga Alvy Singer í bíómyndinni. Hann er hættur að reikna heimadæmin sín. Þau skipta að sjálfsögðu engu máli í huga drengs sem hefur komist að því að alheimurinn sjálfur sé á óstöðvandi leið til tortímingar. Móður hans hryllir við þessu. Í stað þess að horfa nokkra milljarða ára fram í tímann til endaloka alheimsins lætur hún sér nægja næstu ár og áratugi og hefur því skiljanlega áhyggjur af því hvers lags byrði á heimilislífinu hinn deprimeraði sonur hennar eigi eftir að verða þegar fram líða stundir. Það er nefnilega nokkuð ljóst að tómið og tilgangsleysið munu heimta þá sem festast í sama hugsanamynstri og leiddi hinn unga Alvy Singer út af leikvellinum og inn á sálfræðiskrifstofuna. Að gefa allt Sá sem tekur hins vegar hina afstöðuna út frá sömu forsendu um óvaranleika heimsins mun haga lífi sínu allt öðruvísi. Hinn naumt skammtaði tími tilvistar okkar getur alveg eins verið óstöðvandi hvatning til þess að gera allt eins vel og frekast er unnt, að skilja eftir sig vandað verk, stuðla að fegurð og friði og vera glaður, bjartsýnn og gefa allt í það sem maður fæst við. Grínistinn Jerry Seinfeld hefur til dæmis lýst því að hann hafi sett risastóra mynd úr Hubble stjörnusjónaukanum upp á skrifstofuna sína, þar sem jörðin sést sem örsmár punktur í óendanlegu stjörnuhafi. Þetta gerði hann til þess að minna sjálfan sig á að þrátt fyrir stressið við framleiðslu vinsælasta sjónvarpsþáttar heims þá skipti það sem hann gerði í raun og veru engu. Þegar hann var spurður að því hvort þessi áminning um smæð hans í hinu stóra samhengi gerði hann ekki dapran sagði hann að þvert á móti þá væri það frelsandi sælutilfinning að minna sig á hversu lítil áhrif maður getur haft í hinu stóra samhengi hlutanna. Rísið úr öskunni Framlag Íslands í Eurovision flakkar á milli algjörrar tómhyggju og upplífgandi metnaðar. Hömlulaust svall og endalaus þynnka leiða flesta menn í átt til þess að geta tekið undir það sem segir í textanum um að lífið sé tilgangslaust og að tómið muni heimta okkur öll. En atriðið og lagið sjálft, búningarnir, sviðsmyndin, skilaboðin og flutningurinn eru öll í hrópandi andstöðu við þessi skilaboð. Þar ríkir fagmennska, fágun og metnaður. Hatari predikar tilgangsleysi í orðum sínum en leggur allan sinn metnað og list í að gera eins vel og þau geta. Þau segja að hatrið muni sigra en vilja samt leggja lóð sitt á vogarskálar friðarins. Þegar öllu er á botninn hvolft þá hafa þau líklega bæði rétt fyrir sér, Alvy Singer og mamma hans. Alheimurinn er vissulega að þenjast út og á endanum munu efnisagnir jarðarinnar sogast inn í líflaust svarthol. En þangað til allt það gerist eftir milljónir og milljarða ára þá er eflaust hollari afstaða til lífsins að líta svo á að Brooklyn og Barðaströnd séu bara alls ekkert að þenjast út og maður eigi að gera heimadæmin sín samviskusamlega—og leggja allan sinn metnað í tilgangslitlar skrautsýningar eins og Eurovison þegar tækifæri gefst til.
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar