Meðvirkni og ófyrirsjáanleiki Þórarinn Hjartarson skrifar 19. ágúst 2021 14:00 Ein grundvallarforsenda laga í réttarríki er fyrirsjáanleiki. Borgarar eiga að geta gengið að lögunum vísum og að þeim sé ekki breytt eftir geðþótta stjórnmálamanna með litlum fyrirvara. Í starfsskilyrðum stjórnvalda segir í umræðum um réttarríkið, lög og athafnafrelsi: „Að þessu virtu hefur réttarríkið einnig þá þýðingu að þær takmarkanir sem lögin setja athafnafrelsi samfélagsþegnanna eru gerðar með ákveðnum hætti. Þessar takmarkanir eru framkvæmanlegar af þegnunum, birtar og þannig fyrirsjáanlegar, skýrar og skiljanlegar.“ Sóttvarnarlög hafa breyst mikið undanfarin misseri og erfitt er að greina nákvæmlega hvernig þau voru áður. Ef við hefðum verið upplýst í upphafi þessa faraldurs um að eftir um eitt og hálft ár myndu 90% landsmanna vera bólusettir gegn veirunni, en fólk þyrfti samt sem áður að búa við 200 manna samkomutakmarkanir, stofufangelsi fyrir smitaða, grímuskyldu í búðum, fjarlægðartakmarkanir, barir myndu loka klukkan 23:00 og að veita þyrfti öllum þeim sem maður ætti viðskipti við persónulegar upplýsingar, myndum við að öllum líkindum vilja spyrja nokkurra spurninga. Í dag, eftir að hafa verið marineruð í alls kyns takmörkunum og bylgjum, erum við hins vegar orðin vön. Jafnvel meðvirk. Við vorum raunar fljót að verða meðvirk. Við sungum lofsöngva um valdhafa með textum sem dásömuðu skerðingu á mannréttindum. Að sæta stofufangelsi var jú tækifæri af allra bestu gerð og ef okkur kæmi til með að leiðast í þessu „heima-spa-i“ af allra bestu gerð, gætum við gert okkur glaðan dag með því að leita á vit ævintýra í bílskúrsútilegu. Í dag er hljóðið í landanum öðruvísi og ber þess merki að margir séu orðnir þreyttir á ástandinu. Stjórnvöld og samstöðuglaðir samborgarar telja okkur þó í trú um að í rauninni eigum við að vera þakklát fyrir það frelsi sem við fáum yfir höfuð að njóta. Á Nýja Sjálandi eru reglurnar jú miklu strangari. Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra sagði nýverið í þætti Pallborðsins að helsta kosningamálið yrði ekki Covid heldur hvernig við munum koma til með að koma okkur út úr faraldrinum. Hún sagði að mikilvægt væri að byggja til framtíðar þar sem hugsað væri um heildina en ekki út frá sérhagsmunum. Þessi orð verður að setja í samhengi við það hvernig Svandís sér fyrir sér að koma okkur úr þessum faraldri. Þegar hinn viðmælandi Pallborðsins og kollegi Svandísar, Brynjar Níelsson, kvaðst vera efins um aðgerðir stjórnvalda sagði Svandís honum að tala varlega og að hann mætti ekki gleyma því að við séum nú í heimsfaraldri. Hvenær lýkur því að samþykkt svar við hverskyns athugasemdum sé að við séum í miðjum heimsfaraldri? Hvenær munu svör stjórnvalda um að ómögulegt sé að veita vísbendingar um framhaldið hætta að vera haldbær rök fyrir áframhaldandi ófyrirsjáanleika? Erum við tilbúin að hlusta á heima með Helga til ársins 2030? Skilaboð stjórnvalda vísa til þess að við séum ekki komin út úr þessum faraldri fyrr en að engum stafar hætta á að veikjast af veirunni. En hvað ef veiran er komin til að vera og ómögulegt að útrýma henni alveg? Eru stjórnvöld tilbúin til þess að halda úti þvingunum og takmörkunum um ófyrirsjáanlega framtíð næstu árin? Þeir sérhagsmunir sem Svandís nefndi í þættinum eru ekki vont fólk sem vilja frelsi til þess að arðræna öreigana. Þetta er fólkið sem sér til þess að þau opinberu kerfi sem okkur er svo annt um haldist á floti. Það er ekki fýsilegt í lýðræðissamfélagi að segja fólki sem efast um tímabundin mannréttindabrot að hætta að fokking væla og þakka fyrir að búa ekki í Afghanistan, líkt og Kári Stefánsson sagði nýverið. Með sömu rökum má draga þá ályktun að fólk í Íran ætti ekki að kvarta yfir mannréttindabrotum því að fólk í Norður Kóreu býr við verri kjör. Mögulega er það rétt mat stjórnvalda að glapræði sé að opna allt samfélagið. En það getur ekki verið stefna stjórnvalda að takmarka frelsi fólks til frambúðar ef þessi veira er komin til að vera. Stjórnvöld þurfa að gefa skýr svör um það nákvæmlega hvenær við munum aflétta takmörkunum og njóta okkar eðlilegu mannréttinda á ný, óháð því hvort að Covid-19 sé enn til staðar. Höfundur er þáttastjórnandi í hlaðvarpinu Ein Pæling Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórarinn Hjartarson Mannréttindi Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Skoðun Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Sjá meira
Ein grundvallarforsenda laga í réttarríki er fyrirsjáanleiki. Borgarar eiga að geta gengið að lögunum vísum og að þeim sé ekki breytt eftir geðþótta stjórnmálamanna með litlum fyrirvara. Í starfsskilyrðum stjórnvalda segir í umræðum um réttarríkið, lög og athafnafrelsi: „Að þessu virtu hefur réttarríkið einnig þá þýðingu að þær takmarkanir sem lögin setja athafnafrelsi samfélagsþegnanna eru gerðar með ákveðnum hætti. Þessar takmarkanir eru framkvæmanlegar af þegnunum, birtar og þannig fyrirsjáanlegar, skýrar og skiljanlegar.“ Sóttvarnarlög hafa breyst mikið undanfarin misseri og erfitt er að greina nákvæmlega hvernig þau voru áður. Ef við hefðum verið upplýst í upphafi þessa faraldurs um að eftir um eitt og hálft ár myndu 90% landsmanna vera bólusettir gegn veirunni, en fólk þyrfti samt sem áður að búa við 200 manna samkomutakmarkanir, stofufangelsi fyrir smitaða, grímuskyldu í búðum, fjarlægðartakmarkanir, barir myndu loka klukkan 23:00 og að veita þyrfti öllum þeim sem maður ætti viðskipti við persónulegar upplýsingar, myndum við að öllum líkindum vilja spyrja nokkurra spurninga. Í dag, eftir að hafa verið marineruð í alls kyns takmörkunum og bylgjum, erum við hins vegar orðin vön. Jafnvel meðvirk. Við vorum raunar fljót að verða meðvirk. Við sungum lofsöngva um valdhafa með textum sem dásömuðu skerðingu á mannréttindum. Að sæta stofufangelsi var jú tækifæri af allra bestu gerð og ef okkur kæmi til með að leiðast í þessu „heima-spa-i“ af allra bestu gerð, gætum við gert okkur glaðan dag með því að leita á vit ævintýra í bílskúrsútilegu. Í dag er hljóðið í landanum öðruvísi og ber þess merki að margir séu orðnir þreyttir á ástandinu. Stjórnvöld og samstöðuglaðir samborgarar telja okkur þó í trú um að í rauninni eigum við að vera þakklát fyrir það frelsi sem við fáum yfir höfuð að njóta. Á Nýja Sjálandi eru reglurnar jú miklu strangari. Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra sagði nýverið í þætti Pallborðsins að helsta kosningamálið yrði ekki Covid heldur hvernig við munum koma til með að koma okkur út úr faraldrinum. Hún sagði að mikilvægt væri að byggja til framtíðar þar sem hugsað væri um heildina en ekki út frá sérhagsmunum. Þessi orð verður að setja í samhengi við það hvernig Svandís sér fyrir sér að koma okkur úr þessum faraldri. Þegar hinn viðmælandi Pallborðsins og kollegi Svandísar, Brynjar Níelsson, kvaðst vera efins um aðgerðir stjórnvalda sagði Svandís honum að tala varlega og að hann mætti ekki gleyma því að við séum nú í heimsfaraldri. Hvenær lýkur því að samþykkt svar við hverskyns athugasemdum sé að við séum í miðjum heimsfaraldri? Hvenær munu svör stjórnvalda um að ómögulegt sé að veita vísbendingar um framhaldið hætta að vera haldbær rök fyrir áframhaldandi ófyrirsjáanleika? Erum við tilbúin að hlusta á heima með Helga til ársins 2030? Skilaboð stjórnvalda vísa til þess að við séum ekki komin út úr þessum faraldri fyrr en að engum stafar hætta á að veikjast af veirunni. En hvað ef veiran er komin til að vera og ómögulegt að útrýma henni alveg? Eru stjórnvöld tilbúin til þess að halda úti þvingunum og takmörkunum um ófyrirsjáanlega framtíð næstu árin? Þeir sérhagsmunir sem Svandís nefndi í þættinum eru ekki vont fólk sem vilja frelsi til þess að arðræna öreigana. Þetta er fólkið sem sér til þess að þau opinberu kerfi sem okkur er svo annt um haldist á floti. Það er ekki fýsilegt í lýðræðissamfélagi að segja fólki sem efast um tímabundin mannréttindabrot að hætta að fokking væla og þakka fyrir að búa ekki í Afghanistan, líkt og Kári Stefánsson sagði nýverið. Með sömu rökum má draga þá ályktun að fólk í Íran ætti ekki að kvarta yfir mannréttindabrotum því að fólk í Norður Kóreu býr við verri kjör. Mögulega er það rétt mat stjórnvalda að glapræði sé að opna allt samfélagið. En það getur ekki verið stefna stjórnvalda að takmarka frelsi fólks til frambúðar ef þessi veira er komin til að vera. Stjórnvöld þurfa að gefa skýr svör um það nákvæmlega hvenær við munum aflétta takmörkunum og njóta okkar eðlilegu mannréttinda á ný, óháð því hvort að Covid-19 sé enn til staðar. Höfundur er þáttastjórnandi í hlaðvarpinu Ein Pæling
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun