Að sá efasemdarfræjum í umræðunni til að afvegaleiða hana Siggeir F. Ævarsson skrifar 15. nóvember 2021 09:31 Áður en lengra er haldið vil ég þakka Pétri G. Markan, biskupsritara, kærlega fyrir grein hans, „Gögnin liggja fyrir”, sem hann birti í kjölfarið á minni grein um sama efni, en það er nokkuð óvanalegt að kirkjunnar fólk sé tilbúið að taka svona opna og hreinskipta umræðu um kirkjujarðasamkomulagið og forsendur þess. Í útvarpsviðtali í Reykjavík síðdegis um grein mína tók ég sérstaklega fram að það mætti ekki blanda saman umræðunni um þá tæpa fjóra milljarða sem ríkið greiðir árlega til Þjóðkirkjunnar fyrir kirkjujarðasamkomulagið annars vegar, og sóknargjöldin hins vegar, sem öll trú- og lífsskoðunarfélög fá, útreiknað miðað við skráningu í félögin hjá Þjóðskrá. Biskupsritari gat nú samt ekki setið á sér og hóf svargrein sína á að blanda þessu öllu saman í einn graut, en tók svo reyndar fram síðar í greininni að sóknargjöldin væru allt annar handleggur. Efasemdarfræin liggja víða í umræðunni. En það er nú einu sinni svo að fyrir öll trú- og lífsskoðunarfélög í landinu, að Þjóðkirkjunni undanskilinni, eru sóknargjöldin þeirra stærsta og jafnvel eina tekjulind. Ef allir myndu hætta í Siðmennt á morgun þyrfti ég væntanlega bara að vinna minn uppsagnarfrest og starfsemi Siðmenntar myndi leggjast af í núverandi mynd. En ef félagatal Þjóðkirkjunnar myndi tæmast á morgun væri Pétur áfram með trygga vinnu næstu 13 árin, ásamt öllum prestum landsins. Aðstöðumunur félaganna er augljóslega gríðarlegur. Mér þykir þó afar áhugavert að sjá fulltrúa Þjóðkirkjunnar kalla sóknargjöldin „fjármagn beint úr ríkissjóði”, en ekki félagsgjöld. Þetta hefur Siðmennt bent á árum saman. Sóknargjöldin eru ekki félagsgjöld, heldur fjármagn úr ríkissjóði, sem allir skattgreiðendur standa undir, líka þeir sem standa utan trúfélaga. Á vefsíðu Þjóðkirkjunnar stendur svart á hvítu: „...innheimtir ríkið fyrir kirkjuna sóknargjöld, sem eru einskonar félagsgjöld” - Ég fagna þessari áherslubreytingu kirkjunnar, og reikna með að heimasíða hennar verði fljótlega uppfærð í kjölfarið. Gögnin lágu ekki fyrir Pétur fullyrðir einnig að það hafi alltaf legið skýrt fyrir hvaða jarðir tilheyra kirkjujaraðsamkomulaginu. Vísar hann m.a. í skýrslu kirkjueignarnefndar en þar er einmitt fjallað um fjölda kirkjujarða sem voru seldar eftir 1907. í óbirtri skrá eftir séra Gísla Brynjólfsson, um „seldar kirkjujarðir 1876-1974“, sem hann tók saman eftir beiðni biskups segir: „Eftir gildistöku laganna 1908-1923 voru seldar hvorki meira né minna en 355 jarðir” - Það er því algjör markleysa að tala um allar jarðirnar frá 1907 sem einhvern grundvöll fyrir umræðuna um virði þeirra sem eftir standa 2021. Þar fyrir utan þá hefur ríkið hingað til ekki getað svarað afgerandi hvaða jarðir tilheyra samkomulaginu. Það er auðvitað algjörlega ótækt, að binda ríkið til tugmilljarða greiðslna út á eitthvað afskaplega óljóst og loðið. Í svari fjármálaráðherra til Birgittu Jónsdóttur árið 2014 segir: „Enginn ákveðinn listi liggur fyrir yfir þær jarðir og kirkjueignir sem urðu eftir hjá íslenska ríkinu og ríkið fékk við samning sinn við þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997, þótt vísa megi í umfjöllun í áliti kirkjueignanefndar um kirkjujarðir. Þar sem ekki er hægt að skoða tilteknar eignir eða jarðir sem ákveðið eignasafn er óhjákvæmilega ekki hægt að svara efni 1.–7. tölul. fyrirspurnar þessarar.” Kirkjan sjálf viðurkennir að forsendur samningsins séu óljósar, en á vef Kirkjunnar segir að lögin um launagreiðslur presta og starfsmanna biskupsembættisins séu: „sett fram á táknrænan hátt frekar en að nákvæmir útreikningar liggi á bak við”. Staðreyndirnar tala sínu máli Forsendur kirkjujarðasamkomulagsins eru þó óðum að skýrast þessa dagana. Nokkrir hlutir eru nú algjörlega skýrir: Ábati af eignasafni kirkjunnar 1907 stóð ekki undir launagreiðslum og fóru allir sjóðir á hausinn 1919. Það er gengur einfaldlega ekki upp að eignasafn sem stóð ekki undir launum færri og fátækari presta árið 1907 muni geta staðið undir launum fleiri og betur launaðra presta árið 2021. Fjölmargar jarðir hafa gengið kaupum og sölum síðustu 100 árin, og því marklaust að telja þær með í dag Virði jarðar sem selt var 1907, t.d. Garðabæjar, er augljóslega ekki hægt að uppreikna til ársins 2021. Óbyggð sveit og mýrar er einfaldlega ekki sama eign og stórt sveitarfélag. Virði eignasafsins þyrfti að vera um 115 milljarðar ef ávöxtunin væri 3,5% Virði kirkjujarðanna frá nýjustu samningum er 7 milljarðar Ríkið er að ofborga fyrir þessar jarðir í kringum 100 milljarða. Pétur veltir upp þeirri spurningu hvort að samningarnir séu í raun óhagstæðir fyrir kirkjuna. Ef honum og öðru kirkjunnar fólki finnst það í alvörunni hvet ég hann til að ganga á fund dómsmálaðráðherra strax í dag og fá þessum samningum rift. Það er það eina sanngjarna í stöðunni og mér sýnist við báðir vera sammála um það. Höfundur er framkvæmdastjóri Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Siggeir F. Ævarsson Trúmál Þjóðkirkjan Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glæðing vonar - ekki hjúkrunargreiningin Karen Ósk Björnsdóttir skrifar Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar Skoðun 60% landsmanna á móti vopnakaupunum Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Áður en lengra er haldið vil ég þakka Pétri G. Markan, biskupsritara, kærlega fyrir grein hans, „Gögnin liggja fyrir”, sem hann birti í kjölfarið á minni grein um sama efni, en það er nokkuð óvanalegt að kirkjunnar fólk sé tilbúið að taka svona opna og hreinskipta umræðu um kirkjujarðasamkomulagið og forsendur þess. Í útvarpsviðtali í Reykjavík síðdegis um grein mína tók ég sérstaklega fram að það mætti ekki blanda saman umræðunni um þá tæpa fjóra milljarða sem ríkið greiðir árlega til Þjóðkirkjunnar fyrir kirkjujarðasamkomulagið annars vegar, og sóknargjöldin hins vegar, sem öll trú- og lífsskoðunarfélög fá, útreiknað miðað við skráningu í félögin hjá Þjóðskrá. Biskupsritari gat nú samt ekki setið á sér og hóf svargrein sína á að blanda þessu öllu saman í einn graut, en tók svo reyndar fram síðar í greininni að sóknargjöldin væru allt annar handleggur. Efasemdarfræin liggja víða í umræðunni. En það er nú einu sinni svo að fyrir öll trú- og lífsskoðunarfélög í landinu, að Þjóðkirkjunni undanskilinni, eru sóknargjöldin þeirra stærsta og jafnvel eina tekjulind. Ef allir myndu hætta í Siðmennt á morgun þyrfti ég væntanlega bara að vinna minn uppsagnarfrest og starfsemi Siðmenntar myndi leggjast af í núverandi mynd. En ef félagatal Þjóðkirkjunnar myndi tæmast á morgun væri Pétur áfram með trygga vinnu næstu 13 árin, ásamt öllum prestum landsins. Aðstöðumunur félaganna er augljóslega gríðarlegur. Mér þykir þó afar áhugavert að sjá fulltrúa Þjóðkirkjunnar kalla sóknargjöldin „fjármagn beint úr ríkissjóði”, en ekki félagsgjöld. Þetta hefur Siðmennt bent á árum saman. Sóknargjöldin eru ekki félagsgjöld, heldur fjármagn úr ríkissjóði, sem allir skattgreiðendur standa undir, líka þeir sem standa utan trúfélaga. Á vefsíðu Þjóðkirkjunnar stendur svart á hvítu: „...innheimtir ríkið fyrir kirkjuna sóknargjöld, sem eru einskonar félagsgjöld” - Ég fagna þessari áherslubreytingu kirkjunnar, og reikna með að heimasíða hennar verði fljótlega uppfærð í kjölfarið. Gögnin lágu ekki fyrir Pétur fullyrðir einnig að það hafi alltaf legið skýrt fyrir hvaða jarðir tilheyra kirkjujaraðsamkomulaginu. Vísar hann m.a. í skýrslu kirkjueignarnefndar en þar er einmitt fjallað um fjölda kirkjujarða sem voru seldar eftir 1907. í óbirtri skrá eftir séra Gísla Brynjólfsson, um „seldar kirkjujarðir 1876-1974“, sem hann tók saman eftir beiðni biskups segir: „Eftir gildistöku laganna 1908-1923 voru seldar hvorki meira né minna en 355 jarðir” - Það er því algjör markleysa að tala um allar jarðirnar frá 1907 sem einhvern grundvöll fyrir umræðuna um virði þeirra sem eftir standa 2021. Þar fyrir utan þá hefur ríkið hingað til ekki getað svarað afgerandi hvaða jarðir tilheyra samkomulaginu. Það er auðvitað algjörlega ótækt, að binda ríkið til tugmilljarða greiðslna út á eitthvað afskaplega óljóst og loðið. Í svari fjármálaráðherra til Birgittu Jónsdóttur árið 2014 segir: „Enginn ákveðinn listi liggur fyrir yfir þær jarðir og kirkjueignir sem urðu eftir hjá íslenska ríkinu og ríkið fékk við samning sinn við þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997, þótt vísa megi í umfjöllun í áliti kirkjueignanefndar um kirkjujarðir. Þar sem ekki er hægt að skoða tilteknar eignir eða jarðir sem ákveðið eignasafn er óhjákvæmilega ekki hægt að svara efni 1.–7. tölul. fyrirspurnar þessarar.” Kirkjan sjálf viðurkennir að forsendur samningsins séu óljósar, en á vef Kirkjunnar segir að lögin um launagreiðslur presta og starfsmanna biskupsembættisins séu: „sett fram á táknrænan hátt frekar en að nákvæmir útreikningar liggi á bak við”. Staðreyndirnar tala sínu máli Forsendur kirkjujarðasamkomulagsins eru þó óðum að skýrast þessa dagana. Nokkrir hlutir eru nú algjörlega skýrir: Ábati af eignasafni kirkjunnar 1907 stóð ekki undir launagreiðslum og fóru allir sjóðir á hausinn 1919. Það er gengur einfaldlega ekki upp að eignasafn sem stóð ekki undir launum færri og fátækari presta árið 1907 muni geta staðið undir launum fleiri og betur launaðra presta árið 2021. Fjölmargar jarðir hafa gengið kaupum og sölum síðustu 100 árin, og því marklaust að telja þær með í dag Virði jarðar sem selt var 1907, t.d. Garðabæjar, er augljóslega ekki hægt að uppreikna til ársins 2021. Óbyggð sveit og mýrar er einfaldlega ekki sama eign og stórt sveitarfélag. Virði eignasafsins þyrfti að vera um 115 milljarðar ef ávöxtunin væri 3,5% Virði kirkjujarðanna frá nýjustu samningum er 7 milljarðar Ríkið er að ofborga fyrir þessar jarðir í kringum 100 milljarða. Pétur veltir upp þeirri spurningu hvort að samningarnir séu í raun óhagstæðir fyrir kirkjuna. Ef honum og öðru kirkjunnar fólki finnst það í alvörunni hvet ég hann til að ganga á fund dómsmálaðráðherra strax í dag og fá þessum samningum rift. Það er það eina sanngjarna í stöðunni og mér sýnist við báðir vera sammála um það. Höfundur er framkvæmdastjóri Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi.
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun
Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun