Þegar leikreglurnar líkjast lönguvitleysu Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir og Hildur Ösp Gylfadóttir skrifa 14. mars 2022 10:31 Í lögum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna kemur fram að brjóti starfsmaður af sér í starfi skuli stjórnandi veita viðkomandi áminningu. Áminning er viðvörun sem hefur þó ekki skýran gildistíma en oft er miðað við eitt til tvö ár. Brjóti starfmaður sem áður hefur verið áminntur aftur af sér í starfi en með öðrum hætti teljast brotin ótengd. Því er ekki hægt að segja starfsmanni upp við fyrsta brot nema um skýrt lögbrot hafi verið að ræða. Þannig gæti starfsmaður orðið uppvís af kynferðislegri áreitni, mætt til vinnu undir áhrifum hugbreytandi efna, dregið að sér fé og haft viðhorfsvanda gagnvart samstarfsfólki allt innan árs en það kynni ekki að duga til uppsagnar á ríkisreknum vinnustað. Eins getur starfmaður brotið af sér ítrekað með sambærilegum hætti en vegna tímalengdar milli brota nægir það heldur ekki til uppsagnar. Árangursrík stjórnun Í stjórnendastefnu ríkisins eru gerðar ítarlegar kröfur til stjórnenda um leiðtogahæfni, samskiptahæfni og árangursmiðaða stjórnun. Eitt af meginverkefnum stjórnenda er endurgjöf til starfsfólks og í því felst jafnframt að þeir taki á slakri frammistöðu. Starfsumhverfið breytist ört um þessar mundir. Má þar nefna ný og frjálslegri ráðningarform, aukna fjarvinnu, fjórðu iðnbyltinguna og tækniframfarir en auk þess er ný kynslóð með gjörbreytta sýn að stíga fyrstu skrefin inn á vinnumarkaðinn. Þessir þættir og margir fleiri gera ríkar kröfur á stjórnendur sem þurfa að hafa nauðsynleg verkfæri til að geta skilað starfi sínu vel. Standi stjórnandi ekki undir þeim kröfum sem gerðar eru til hans þarf að vera til staðar skilvirkt ferli til að bregðast við. Tvímælalaust þarf að gera betur í að styðja við og veita stjórnendum markvissa endurgjöf í starfi hjá hinu opinbera. Eins þarf að finna aðrar og nútímalegri leiðir til að bregðast við óhæfum stjórnendum. Sú lagaumgjörð sem unnið er eftir í dag er þunglamaleg og úrelt sem gerir það að verkum að erfitt er að bregðast við frammistöðu- og siðferðisvanda á vinnustað. Núgildandi reglur eru í meginatriðum frá árinu 1954! Óviðunandi ástand Stjórnendur hjá hinu opinbera geta illa staðið undir væntingum sem gerðar eru til þeirra í starfi svo sem í stjórnendastefnu hins opinbera og fjármálastefnu miðað við leikreglurnar sem í gildi eru. Réttur ríkisstarfsmanna er mjög ríkur sem er að hluta til ástæða þess að þrátt fyrir viðleitni stjórnenda í aðstæðum sem reyna mikið á er hætt við að andrúmsloftið á vinnustaðnum geti orðið óbærilegt. Að undanförnu hefur mikið verið rætt um að vinnustaðir hins opinbera taki ekki nægilega vel á erfiðum málum sem upp koma. Í tilfellum þar sem starfsmaður brýtur gegn öðrum starfsmanni er sú staða því miður algeng að þolandinn sé í þeirri óásættanlegu stöðu að þurfa áfram að starfa með geranda eða hrekjast í burtu. Þrátt fyrir að stjórnandi myndi vilja víkja starfsmanni sem brotlegur er strax frá störfum þá heimila lögin það ekki. Dæmin sýna að þó að áminning sé veitt er líklegri niðurstaða í erfiðustu málunum að þolandinn eða þolendurnir hrekist af vinnustaðnum. Er starfsumhverfi heilbrigt, farsælt eða nútímalegt fyrir starfsmann, stjórnanda eða vinnustað þegar reglurnar sem gilda kveða á um að starfsmaður sé nánast ósnertanlegur þegar hann hefur verið fastráðinn? Er ekki öllum hollt að upplifa væntingar um árangur og góða frammistöðu í starfi og búa við umhverfi þar sem reglubundin símenntun og stuðningur til þróunar í starfi sé hluti af vinnustaðarmenningunni? Eitrað andrúmsloft myndast á vinnustaðnum ef starfsmaður er farinn að vinna leynt og ljóst gegn vinnustaðnum án þess að stjórnandi geti aðhafst eða hafi hreinlega úthald þegar að uppsagnarferli hjá hinu opinbera kemur. Þau lagalegu úrræði sem stjórnendur hjá hinu opinbera hafa til að bregðast við brotum eða öðrum vanda í starfi eru í raun afar lítið notuð sökum þess hve ógagnleg og erfið þau eru í framkvæmd. Þrautalending Hjá ríkinu virðast einkum tvær aðgerðir vera notaðar til að uppræta óviðunandi ástand sem stjórnandi nær ekki að leysa. Annars vegar skipulagsbreytingar sem gera vinnustaðnum kleift að réttlæta uppsögn. Hlutirnir eru þá leystir án þess að rétt skilaboð séu gefin til starfsfólks á vinnustaðnum og lítill lærdómur hlýst af þar sem ekki er rætt um ástæður breytinga á réttum forsendum. Þessar aðferðir grafa undan trausti stjórnenda. Skipulagsbreytingar eru eðlilegur hluti af framþróun vinnustaða því verkefnin breytast með árunum en þær hafa fengið á sig óorð þar sem í einhverjum tilfellum gætu þær hafa verið innleiddar á röngum forsendum. Hins vegar að semja um starfslok við starfsmann með gerð starfslokasamnings sem getur verið sanngjarnt úrræði fyrir báða aðila en stundum ósanngjarnt til afspurnar þar sem tilfinning fólks virðist vera að þeir sem haga sér verst fái bestu samningana. Heilbrigðara ráðningarsamband Nauðsynlegt er að gera breytingar á löggjöfinni til að ríkið geti þróast áfram í átt að fyrirmyndarvinnustað og bætt samkeppnishæfni sína. Þær þarf að gera með árangursstjórnun að leiðarljósi og mynda þannig heilbrigðara samband starfsfólks og vinnustaðar. Tryggja þarf áfram að starfsfólk og stjórnendur fái nauðsynlegan stuðning og sanngjarnar aðvaranir en séu afgerandi rök fyrir uppsögn sé hægt að ganga hreint til verks, svo sem ef um alvarlegt brot á siðareglum er að ræða eða ofbeldi í einhverju formi. Varðandi frammistöðuvanda er eðlilegt að formlegur og skýr ferill eigi sér stað enda reglubundið samtal milli starfsmanna og stjórnenda um árangur í starfi mikilvægt. Samhliða breytingum á lögum þarf að tryggja að stjórnendur taki ákvarðanir um uppsagnir af fagmennsku og að innbyggt sé í löggjöf að starfsfólk geti skotið slíkum ákvörðunum til nánari skoðunar telji það að ómálefnaleg rök séu fyrir uppsögn eða að stjórnandi hafi ekki unnið af heilindum að ferli uppsagnar. Hið opinbera stefnir að því að vera eftirsóknarverður vinnustaður sem býður upp á tækifæri fyrir starfsfólk til að eflast og þróast. Markmiðið er að starfsfólk búi yfir hæfni og þekkingu til að hafa frumkvæði að breytingum ásamt getu og vilja til að laga sig að sífellt flóknara starfsumhverfi. Þessum og öðrum mannauðsmarkmiðum verður ekki náð að mati undirritaðra án endurskoðunar á starfsmannalögunum og leikreglunum. Höfundar eru stjórnendur hjá ríkinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnumarkaður Stjórnsýsla Mest lesið Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Dettifoss: Lokað! Baldvin Esra Einarsson Skoðun Svarað á sama máli Ingibjörg Ferdinandsdóttir Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Sjá meira
Í lögum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna kemur fram að brjóti starfsmaður af sér í starfi skuli stjórnandi veita viðkomandi áminningu. Áminning er viðvörun sem hefur þó ekki skýran gildistíma en oft er miðað við eitt til tvö ár. Brjóti starfmaður sem áður hefur verið áminntur aftur af sér í starfi en með öðrum hætti teljast brotin ótengd. Því er ekki hægt að segja starfsmanni upp við fyrsta brot nema um skýrt lögbrot hafi verið að ræða. Þannig gæti starfsmaður orðið uppvís af kynferðislegri áreitni, mætt til vinnu undir áhrifum hugbreytandi efna, dregið að sér fé og haft viðhorfsvanda gagnvart samstarfsfólki allt innan árs en það kynni ekki að duga til uppsagnar á ríkisreknum vinnustað. Eins getur starfmaður brotið af sér ítrekað með sambærilegum hætti en vegna tímalengdar milli brota nægir það heldur ekki til uppsagnar. Árangursrík stjórnun Í stjórnendastefnu ríkisins eru gerðar ítarlegar kröfur til stjórnenda um leiðtogahæfni, samskiptahæfni og árangursmiðaða stjórnun. Eitt af meginverkefnum stjórnenda er endurgjöf til starfsfólks og í því felst jafnframt að þeir taki á slakri frammistöðu. Starfsumhverfið breytist ört um þessar mundir. Má þar nefna ný og frjálslegri ráðningarform, aukna fjarvinnu, fjórðu iðnbyltinguna og tækniframfarir en auk þess er ný kynslóð með gjörbreytta sýn að stíga fyrstu skrefin inn á vinnumarkaðinn. Þessir þættir og margir fleiri gera ríkar kröfur á stjórnendur sem þurfa að hafa nauðsynleg verkfæri til að geta skilað starfi sínu vel. Standi stjórnandi ekki undir þeim kröfum sem gerðar eru til hans þarf að vera til staðar skilvirkt ferli til að bregðast við. Tvímælalaust þarf að gera betur í að styðja við og veita stjórnendum markvissa endurgjöf í starfi hjá hinu opinbera. Eins þarf að finna aðrar og nútímalegri leiðir til að bregðast við óhæfum stjórnendum. Sú lagaumgjörð sem unnið er eftir í dag er þunglamaleg og úrelt sem gerir það að verkum að erfitt er að bregðast við frammistöðu- og siðferðisvanda á vinnustað. Núgildandi reglur eru í meginatriðum frá árinu 1954! Óviðunandi ástand Stjórnendur hjá hinu opinbera geta illa staðið undir væntingum sem gerðar eru til þeirra í starfi svo sem í stjórnendastefnu hins opinbera og fjármálastefnu miðað við leikreglurnar sem í gildi eru. Réttur ríkisstarfsmanna er mjög ríkur sem er að hluta til ástæða þess að þrátt fyrir viðleitni stjórnenda í aðstæðum sem reyna mikið á er hætt við að andrúmsloftið á vinnustaðnum geti orðið óbærilegt. Að undanförnu hefur mikið verið rætt um að vinnustaðir hins opinbera taki ekki nægilega vel á erfiðum málum sem upp koma. Í tilfellum þar sem starfsmaður brýtur gegn öðrum starfsmanni er sú staða því miður algeng að þolandinn sé í þeirri óásættanlegu stöðu að þurfa áfram að starfa með geranda eða hrekjast í burtu. Þrátt fyrir að stjórnandi myndi vilja víkja starfsmanni sem brotlegur er strax frá störfum þá heimila lögin það ekki. Dæmin sýna að þó að áminning sé veitt er líklegri niðurstaða í erfiðustu málunum að þolandinn eða þolendurnir hrekist af vinnustaðnum. Er starfsumhverfi heilbrigt, farsælt eða nútímalegt fyrir starfsmann, stjórnanda eða vinnustað þegar reglurnar sem gilda kveða á um að starfsmaður sé nánast ósnertanlegur þegar hann hefur verið fastráðinn? Er ekki öllum hollt að upplifa væntingar um árangur og góða frammistöðu í starfi og búa við umhverfi þar sem reglubundin símenntun og stuðningur til þróunar í starfi sé hluti af vinnustaðarmenningunni? Eitrað andrúmsloft myndast á vinnustaðnum ef starfsmaður er farinn að vinna leynt og ljóst gegn vinnustaðnum án þess að stjórnandi geti aðhafst eða hafi hreinlega úthald þegar að uppsagnarferli hjá hinu opinbera kemur. Þau lagalegu úrræði sem stjórnendur hjá hinu opinbera hafa til að bregðast við brotum eða öðrum vanda í starfi eru í raun afar lítið notuð sökum þess hve ógagnleg og erfið þau eru í framkvæmd. Þrautalending Hjá ríkinu virðast einkum tvær aðgerðir vera notaðar til að uppræta óviðunandi ástand sem stjórnandi nær ekki að leysa. Annars vegar skipulagsbreytingar sem gera vinnustaðnum kleift að réttlæta uppsögn. Hlutirnir eru þá leystir án þess að rétt skilaboð séu gefin til starfsfólks á vinnustaðnum og lítill lærdómur hlýst af þar sem ekki er rætt um ástæður breytinga á réttum forsendum. Þessar aðferðir grafa undan trausti stjórnenda. Skipulagsbreytingar eru eðlilegur hluti af framþróun vinnustaða því verkefnin breytast með árunum en þær hafa fengið á sig óorð þar sem í einhverjum tilfellum gætu þær hafa verið innleiddar á röngum forsendum. Hins vegar að semja um starfslok við starfsmann með gerð starfslokasamnings sem getur verið sanngjarnt úrræði fyrir báða aðila en stundum ósanngjarnt til afspurnar þar sem tilfinning fólks virðist vera að þeir sem haga sér verst fái bestu samningana. Heilbrigðara ráðningarsamband Nauðsynlegt er að gera breytingar á löggjöfinni til að ríkið geti þróast áfram í átt að fyrirmyndarvinnustað og bætt samkeppnishæfni sína. Þær þarf að gera með árangursstjórnun að leiðarljósi og mynda þannig heilbrigðara samband starfsfólks og vinnustaðar. Tryggja þarf áfram að starfsfólk og stjórnendur fái nauðsynlegan stuðning og sanngjarnar aðvaranir en séu afgerandi rök fyrir uppsögn sé hægt að ganga hreint til verks, svo sem ef um alvarlegt brot á siðareglum er að ræða eða ofbeldi í einhverju formi. Varðandi frammistöðuvanda er eðlilegt að formlegur og skýr ferill eigi sér stað enda reglubundið samtal milli starfsmanna og stjórnenda um árangur í starfi mikilvægt. Samhliða breytingum á lögum þarf að tryggja að stjórnendur taki ákvarðanir um uppsagnir af fagmennsku og að innbyggt sé í löggjöf að starfsfólk geti skotið slíkum ákvörðunum til nánari skoðunar telji það að ómálefnaleg rök séu fyrir uppsögn eða að stjórnandi hafi ekki unnið af heilindum að ferli uppsagnar. Hið opinbera stefnir að því að vera eftirsóknarverður vinnustaður sem býður upp á tækifæri fyrir starfsfólk til að eflast og þróast. Markmiðið er að starfsfólk búi yfir hæfni og þekkingu til að hafa frumkvæði að breytingum ásamt getu og vilja til að laga sig að sífellt flóknara starfsumhverfi. Þessum og öðrum mannauðsmarkmiðum verður ekki náð að mati undirritaðra án endurskoðunar á starfsmannalögunum og leikreglunum. Höfundar eru stjórnendur hjá ríkinu.
Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun
Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun
Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun