Þrjár klemmur ríkisstjórnarinnar Þórarinn Hjartarson skrifar 13. október 2023 11:00 Óhætt er að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna Benediktssonar. Klemmurnar eru í rauninni þrjár og erfitt er að sjá hvernig stjórnarþingmenn munu vinda ofan af þeim. Klemma 1: Álit umboðsmanns Fyrsti hausverkurinn sem ríkisstjórnin – og þá sérstaklega Sjálfstæðisflokkurinn – stendur frammi fyrir er hvernig skuli túlka álit umboðsmanns Alþingis. Í fljótu bragði mætti segja að tvær túlkanir séu mögulegar: Álitið er áfellisdómur yfir embættisverkum Bjarna Benediktssonar. Full innistæða sé því fyrir afsögn Bjarna enda hafi hann bersýnilega brotið af sér í embætti. Ákvörðun Bjarna sé því bæði skiljanleg og virðingarverð (í ljósi fárra fordæma fyrir afsögnum íslenskra ráðherra eftir sambærilega úrskurði). Forsendur álitsins eru gagnrýniverðar. Ekki sé tilefni til að Bjarni láti af embætti enda hnígi mörg rök að því að hann hafi ekkert gert af sér. Bjarni hrökklast því úr embætti fyrir litlar sakir. Fulltrúar stjórnarflokkanna hafa stuðst við einhvers konar sambræðslu þessara túlkana í viðbrögðum sínum síðustu sólarhringa. Bjarni hafi í raun ekki brotið alvarlega af sér – en samt sé skiljanlegt að hann hafi sagt af sér. Hvort það sé til marks um sterkan stjórnmálamenn, eins og Sjálfstæðismenn vilja meina, skal ósagt látið. Hvað á að gera við Bjarna? Hvað sem túlkunum líður standa stjórnarliðar frammi fyrir stórri spurningu: hvað á að gera við Bjarna? Vitaskuld væri snyrtilegast að ráðherra sem segir af sér eftir ávirðingar um brot í starfi hverfi úr ríkisstjórn, enda hefð fyrir því, en ef marka má fréttaflutning virðast aðrar útfærslur vera á borðinu. Skal engan undra, enda er stjórnarsamstarfið milli steins og sleggju. Öllum ætti nú að vera ljóst að ríkisstjórnin hangir á nánu samstarfi flokksformannanna þriggja. Bjarni, Katrín Jakobsdóttir og Sigurður Ingi Jóhannsson hafa öll haft orð á því á undanförnum árum hvað traustið þeirra á milli sé gott. Bjarni sé raunar einn besti samstarfsmaður sem Katrín hefur átt. Stjórnmálaskýrendur telja þríeykið í raun vera límið sem haldi ósamstíga ríkisstjórn saman. Því er augljóst að andinn í ríkisstjórn myndi breytast ef þriðjungur límsins hverfur úr ríkisstjórn. Þar að auki verður það að teljast afkáralegt ef að formaður stærsta stjórnmálaflokksins í ríkisstjórninni eigi ekki sæti við ríkisstjórnarborðið. Sitji áhrifalítill í þingsalnum meðal annarra óbreytta þingmanna. Í því ljósi er skiljanlegt að stjórnarflokkarnir vinni nú að því að finna hlutverk fyrir Bjarna í ríkisstjórninni (skal þá ósagt látið hvort annar ráðherrastóll fyrir Bjarna sé til marks um að hann hafi axlað ábyrgð eða sagt af sér í raun, eins og gagnrýnendur ríkisstjórnarinnar benda á). Tveir valmöguleikar virðast vera í stöðunni: Klemma 2: Hrein stólaskipti Bjarni getur átt stólaskipti við annan ráðherra. Flokkarnir þrír skiptu með sér ráðherraembættum við upphaf kjörtímabilsins og því auðveldast fyrir Bjarna að skipta við annan ráðherra Sjálfstæðisflokksins. Þar hefur utanríkisráðuneytið oftast verið nefnt og myndi því Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir verða fjármálaráðherra. Þetta virðist á pappírunum vera nokkuð einföld leið til að vinda ofan af stöðunni. Hins vegar er einn stór galli á þessari gjöf Njarðar: fordæmið. Pólitískir andstæðingar, innan sem utan ríkisstjórnar, bíða nú í ofvæni eftir að umboðsmaður Alþingis skili áliti sínu á embættisfærslum Svandísar Svavarsdóttur í tengslum við frestun hvalveiða í sumar. Fari svo að Svandís fái ákúrur, eins og flestir greinendur búast við, verður umsvifalaust gerð sú krafa að hún láti af embætti. Það verður að teljast skiljanlegt og eðlilegt eftir frumkvæði Bjarna á þriðjudaginn. Ef ráðherrar Sjálfstæðisflokksins hafa á þeim tímapunkti haft stólaskipti eftir afsögn Bjarna væri því að sama skapi skiljanlegt og eðlilegt að Svandís geri slíkt hið sama. Bjarni myndi með stólaskiptum setja það fordæmi að þegar ráðherra þessarar ríkisstjórnar segir af sér þá fái hann annað ráðherraembætti í staðinn. Bjarni væri því að gera Guðmund Inga Guðbrandsson að sjávarútvegsráðherra, enda verður að teljast ólíklegt að Svandís yrði gerði að forsætisráðherra eftir brot í starfi. Ef marka má óánægju þingmanna Sjálfstæðisflokksins með embættisfærslur Guðmundar Inga, ekki síst friðanir undir lok síðasta kjörtímabils, munu vafalaust margir Sjálfstæðismenn telja þarna farið úr öskunni í eldinn. Klemma 3: Uppstokkun Vilji Bjarni hins vegar ekki setja þetta fordæmi er í raun aðeins einn valkostur eftir, í ljósi þess að stjórnarslit virðast ekki vera á borðinu. Það er að tækifærið verði nýtt til að gera allsherjar uppstokkun á ríkisstjórninni. Allt verði undir, ráðherraembætti flytjist jafnvel á milli flokka. Einhverjum kann að þykja það heillandi kostur. Þreyta er komin í stjórnarsamstarfið og því kjörið að stilla saman strengi að nýju og endurúthluta verkefnum. Endurnýja heitin almennilega. Slíkar æfingar myndu þó alltaf markast af einu: undirliggjandi óánægju. Það væri enda ekkert tilefni til að ráðast í allsherjar uppstokun á ríkisstjórninni ef stjórnarliðar væru ánægðir með störf ráðherra hinna flokkanna tveggja. Ríkisstjórnin væri með þessu endanlega að bera ósætti sitt á torg. Mesta klemman fælist þó í ráðherraskiptunum sjálfum. Núverandi ráðherrar hafa nú þegar lagt fram málaskrá sína, þ.e. hvaða málum þau hyggjast vinna að á þessum þingvetri, og því yrði nýjum ráðherrum þröngur stakkur sniðinn. Fráfarandi ráðherrar hafa þegar lagt upp áætlun ráðuneytisins fyrir næsta árið og enginn hægðarleikur fyrir nýjan ráðherra að kúvenda því. Ekki bætir úr skák að við erum stödd á næst síðasta ári kjörtímabilsins sem þarf að nýta vel ef koma á stórum málum í gegnum þingið. Fyrsta heila starfsárið sem nýir ráðherrar fá að móta eftir eigin höfði verður því í aðdraganda kosninga, þingvetur sem markast að jafnaði af margvíslegum átökum og fáum stórræðum. Þar að auki má ætla að persónulegur metnaður ráðherra og flokka muni þvælast fyrir uppstokkun. Sem fyrr segir hafa ráðherrar, að dómsmálaráðherra undanskildum, nýtt undanfarin ár til að sökkva sér í málaflokka sinna ráðuneyta og teiknað upp áætlun sem þeir vilja eflaust fylgja úr hlaði. Eru ráðherrarnir tilbúnir að hverfa frá því til þess eins að finna pláss fyrir Bjarna? Er Svandís tilbúin að gefa eftir matvælaráðuneytið og alla vinnuna sem býr að baki fyrirhuguðum breytingum hennar í sjávarútvegi til að finna pláss fyrir ráðherra sem braut af sér? Er Sjálfstæðisflokkurinn tilbúinn að ráðast í uppstokkun, án þess að fá matvælaráðuneytið? Allt er þetta ólíklegt, en ekki útilokað. Hvað á að gera við ríkisstjórnina? Óhætt er því að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna. Á Bjarni að fá annan ráðherrastól? Ef svarið er nei gæti það þýtt endalok stjórnarsamstarfsins og að öllum líkindum kosningar, sem fáir stjórnarliðar virðast treysta sér í á þessari stundu. Ef svarið er já mun það setja fordæmi sem verður seint til þess fallið að slökkva elda á stjórnarheimili sem nú þegar logar stafna á milli. Nú er bara að bíða og sjá. Höfundur er stjórnandi hlaðvarpsins Ein pæling. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórarinn Hjartarson Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Flugan í ídýfunni Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Látið okkur í friði Vilhjálmur Árnason Skoðun Versta sem Ísland gæti gert Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Sannleikurinn í tengdamömmumálinu Ólöf Björnsdóttir Skoðun Eru græn svæði í útrýmingarhættu í Reykjavík? Sigrún Ásta Einarsdóttir Skoðun „...ég lærði líka að nota gagnrýna hugsun“ Hanna Björg Vilhjálmsdóttir Skoðun Hann breytti öllu – og gerði það með háði Jónas Sen Skoðun Stórt inngrip í rekstur íþróttafélaga! Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Hvað viltu að samskiptin á vinnustaðnum kosti? Carmen Maja Valencia Skoðun Við stöndum saman með íþróttafólkinu – en hvað með fólkið á bak við það? Ingibjörg Isaksen Skoðun Skoðun Skoðun Versta sem Ísland gæti gert Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Eru græn svæði í útrýmingarhættu í Reykjavík? Sigrún Ásta Einarsdóttir skrifar Skoðun Efla á forvarnir og setja börn í öndvegi með 5,7 milljarða niðurskurði Grímur Atlason skrifar Skoðun „...ég lærði líka að nota gagnrýna hugsun“ Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Risastór niðurskurður ríkistjórnarinnar er áfall fyrir foreldra og börn í landinu Sigurður Sigurðsson skrifar Skoðun Látið okkur í friði Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Gefðu fimmu! Ágúst Arnar Þráinsson skrifar Skoðun Allar hendur á dekk! Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Engin sátt án sannmælis Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að finna rétt veiðigjald... Bolli Héðinsson skrifar Skoðun Hvað viltu að samskiptin á vinnustaðnum kosti? Carmen Maja Valencia skrifar Skoðun Stórt inngrip í rekstur íþróttafélaga! Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Börn voga sér inn í afbrotaheim fullorðinna eða er það öfugt? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn verður að snúast um meira en rassgatið á Gunnari Smára Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Og hvað svo? Eyrún Birna Davíðsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt svar um ótæka stjórnsýslu Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Sannleikurinn í tengdamömmumálinu Ólöf Björnsdóttir skrifar Skoðun Hann breytti öllu – og gerði það með háði Jónas Sen skrifar Skoðun Ekki fylla höfnina af grjóti Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Lengri útivistartími barna Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með íþróttafólkinu – en hvað með fólkið á bak við það? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að því að rjúfa vítahring kynslóðabundinna afbrota Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Flugan í ídýfunni Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir skrifar Skoðun Að mennta til lífs, ekki prófa Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Það er kominn tími til... Birgir Rúnar Davíðsson skrifar Skoðun Er EES samningurinn gagnlaus fyrir Ísland? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Er píptest rót alls ills? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Vertu bandamaður kæri bróðir! Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Frá frammistöðuvæðingu til farsældar Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Ísland á að verja með íslenskum lögum Arnar Þór Jónsson skrifar Sjá meira
Óhætt er að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna Benediktssonar. Klemmurnar eru í rauninni þrjár og erfitt er að sjá hvernig stjórnarþingmenn munu vinda ofan af þeim. Klemma 1: Álit umboðsmanns Fyrsti hausverkurinn sem ríkisstjórnin – og þá sérstaklega Sjálfstæðisflokkurinn – stendur frammi fyrir er hvernig skuli túlka álit umboðsmanns Alþingis. Í fljótu bragði mætti segja að tvær túlkanir séu mögulegar: Álitið er áfellisdómur yfir embættisverkum Bjarna Benediktssonar. Full innistæða sé því fyrir afsögn Bjarna enda hafi hann bersýnilega brotið af sér í embætti. Ákvörðun Bjarna sé því bæði skiljanleg og virðingarverð (í ljósi fárra fordæma fyrir afsögnum íslenskra ráðherra eftir sambærilega úrskurði). Forsendur álitsins eru gagnrýniverðar. Ekki sé tilefni til að Bjarni láti af embætti enda hnígi mörg rök að því að hann hafi ekkert gert af sér. Bjarni hrökklast því úr embætti fyrir litlar sakir. Fulltrúar stjórnarflokkanna hafa stuðst við einhvers konar sambræðslu þessara túlkana í viðbrögðum sínum síðustu sólarhringa. Bjarni hafi í raun ekki brotið alvarlega af sér – en samt sé skiljanlegt að hann hafi sagt af sér. Hvort það sé til marks um sterkan stjórnmálamenn, eins og Sjálfstæðismenn vilja meina, skal ósagt látið. Hvað á að gera við Bjarna? Hvað sem túlkunum líður standa stjórnarliðar frammi fyrir stórri spurningu: hvað á að gera við Bjarna? Vitaskuld væri snyrtilegast að ráðherra sem segir af sér eftir ávirðingar um brot í starfi hverfi úr ríkisstjórn, enda hefð fyrir því, en ef marka má fréttaflutning virðast aðrar útfærslur vera á borðinu. Skal engan undra, enda er stjórnarsamstarfið milli steins og sleggju. Öllum ætti nú að vera ljóst að ríkisstjórnin hangir á nánu samstarfi flokksformannanna þriggja. Bjarni, Katrín Jakobsdóttir og Sigurður Ingi Jóhannsson hafa öll haft orð á því á undanförnum árum hvað traustið þeirra á milli sé gott. Bjarni sé raunar einn besti samstarfsmaður sem Katrín hefur átt. Stjórnmálaskýrendur telja þríeykið í raun vera límið sem haldi ósamstíga ríkisstjórn saman. Því er augljóst að andinn í ríkisstjórn myndi breytast ef þriðjungur límsins hverfur úr ríkisstjórn. Þar að auki verður það að teljast afkáralegt ef að formaður stærsta stjórnmálaflokksins í ríkisstjórninni eigi ekki sæti við ríkisstjórnarborðið. Sitji áhrifalítill í þingsalnum meðal annarra óbreytta þingmanna. Í því ljósi er skiljanlegt að stjórnarflokkarnir vinni nú að því að finna hlutverk fyrir Bjarna í ríkisstjórninni (skal þá ósagt látið hvort annar ráðherrastóll fyrir Bjarna sé til marks um að hann hafi axlað ábyrgð eða sagt af sér í raun, eins og gagnrýnendur ríkisstjórnarinnar benda á). Tveir valmöguleikar virðast vera í stöðunni: Klemma 2: Hrein stólaskipti Bjarni getur átt stólaskipti við annan ráðherra. Flokkarnir þrír skiptu með sér ráðherraembættum við upphaf kjörtímabilsins og því auðveldast fyrir Bjarna að skipta við annan ráðherra Sjálfstæðisflokksins. Þar hefur utanríkisráðuneytið oftast verið nefnt og myndi því Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir verða fjármálaráðherra. Þetta virðist á pappírunum vera nokkuð einföld leið til að vinda ofan af stöðunni. Hins vegar er einn stór galli á þessari gjöf Njarðar: fordæmið. Pólitískir andstæðingar, innan sem utan ríkisstjórnar, bíða nú í ofvæni eftir að umboðsmaður Alþingis skili áliti sínu á embættisfærslum Svandísar Svavarsdóttur í tengslum við frestun hvalveiða í sumar. Fari svo að Svandís fái ákúrur, eins og flestir greinendur búast við, verður umsvifalaust gerð sú krafa að hún láti af embætti. Það verður að teljast skiljanlegt og eðlilegt eftir frumkvæði Bjarna á þriðjudaginn. Ef ráðherrar Sjálfstæðisflokksins hafa á þeim tímapunkti haft stólaskipti eftir afsögn Bjarna væri því að sama skapi skiljanlegt og eðlilegt að Svandís geri slíkt hið sama. Bjarni myndi með stólaskiptum setja það fordæmi að þegar ráðherra þessarar ríkisstjórnar segir af sér þá fái hann annað ráðherraembætti í staðinn. Bjarni væri því að gera Guðmund Inga Guðbrandsson að sjávarútvegsráðherra, enda verður að teljast ólíklegt að Svandís yrði gerði að forsætisráðherra eftir brot í starfi. Ef marka má óánægju þingmanna Sjálfstæðisflokksins með embættisfærslur Guðmundar Inga, ekki síst friðanir undir lok síðasta kjörtímabils, munu vafalaust margir Sjálfstæðismenn telja þarna farið úr öskunni í eldinn. Klemma 3: Uppstokkun Vilji Bjarni hins vegar ekki setja þetta fordæmi er í raun aðeins einn valkostur eftir, í ljósi þess að stjórnarslit virðast ekki vera á borðinu. Það er að tækifærið verði nýtt til að gera allsherjar uppstokkun á ríkisstjórninni. Allt verði undir, ráðherraembætti flytjist jafnvel á milli flokka. Einhverjum kann að þykja það heillandi kostur. Þreyta er komin í stjórnarsamstarfið og því kjörið að stilla saman strengi að nýju og endurúthluta verkefnum. Endurnýja heitin almennilega. Slíkar æfingar myndu þó alltaf markast af einu: undirliggjandi óánægju. Það væri enda ekkert tilefni til að ráðast í allsherjar uppstokun á ríkisstjórninni ef stjórnarliðar væru ánægðir með störf ráðherra hinna flokkanna tveggja. Ríkisstjórnin væri með þessu endanlega að bera ósætti sitt á torg. Mesta klemman fælist þó í ráðherraskiptunum sjálfum. Núverandi ráðherrar hafa nú þegar lagt fram málaskrá sína, þ.e. hvaða málum þau hyggjast vinna að á þessum þingvetri, og því yrði nýjum ráðherrum þröngur stakkur sniðinn. Fráfarandi ráðherrar hafa þegar lagt upp áætlun ráðuneytisins fyrir næsta árið og enginn hægðarleikur fyrir nýjan ráðherra að kúvenda því. Ekki bætir úr skák að við erum stödd á næst síðasta ári kjörtímabilsins sem þarf að nýta vel ef koma á stórum málum í gegnum þingið. Fyrsta heila starfsárið sem nýir ráðherrar fá að móta eftir eigin höfði verður því í aðdraganda kosninga, þingvetur sem markast að jafnaði af margvíslegum átökum og fáum stórræðum. Þar að auki má ætla að persónulegur metnaður ráðherra og flokka muni þvælast fyrir uppstokkun. Sem fyrr segir hafa ráðherrar, að dómsmálaráðherra undanskildum, nýtt undanfarin ár til að sökkva sér í málaflokka sinna ráðuneyta og teiknað upp áætlun sem þeir vilja eflaust fylgja úr hlaði. Eru ráðherrarnir tilbúnir að hverfa frá því til þess eins að finna pláss fyrir Bjarna? Er Svandís tilbúin að gefa eftir matvælaráðuneytið og alla vinnuna sem býr að baki fyrirhuguðum breytingum hennar í sjávarútvegi til að finna pláss fyrir ráðherra sem braut af sér? Er Sjálfstæðisflokkurinn tilbúinn að ráðast í uppstokkun, án þess að fá matvælaráðuneytið? Allt er þetta ólíklegt, en ekki útilokað. Hvað á að gera við ríkisstjórnina? Óhætt er því að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna. Á Bjarni að fá annan ráðherrastól? Ef svarið er nei gæti það þýtt endalok stjórnarsamstarfsins og að öllum líkindum kosningar, sem fáir stjórnarliðar virðast treysta sér í á þessari stundu. Ef svarið er já mun það setja fordæmi sem verður seint til þess fallið að slökkva elda á stjórnarheimili sem nú þegar logar stafna á milli. Nú er bara að bíða og sjá. Höfundur er stjórnandi hlaðvarpsins Ein pæling.
Skoðun Efla á forvarnir og setja börn í öndvegi með 5,7 milljarða niðurskurði Grímur Atlason skrifar
Skoðun Risastór niðurskurður ríkistjórnarinnar er áfall fyrir foreldra og börn í landinu Sigurður Sigurðsson skrifar
Skoðun Sósíalistaflokkurinn verður að snúast um meira en rassgatið á Gunnari Smára Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar
Skoðun Við stöndum saman með íþróttafólkinu – en hvað með fólkið á bak við það? Ingibjörg Isaksen skrifar