Skoðun

Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunar­málum

Jörgen Ingimar Hansson skrifar

Gjarnan er sagt að ekki megi dæma saklausan sekan en á hinn bóginn virðist litlu máli skipta hvort sá sem brotið er á nái rétti sínum, ekki einu sinni hvort hanngeti staðið almenni­lega uppréttur eftir. Í lögunum virðist stefnan að skárra sé að hundruðir kærenda fái ekki sanngjarna dómsniðurstöðu en að einn ákærðra fái rangan dóm.

Það orð liggur á að sá sem ákærður er um nauðgun vinni öll dómsmál.

Eðli nauðgunarmálanna er að þær eru yfirleitt alltaf framdar við að­stæð­ur þar sem einungis eru til staðar gerand­inn og fórnarlambið. Yfirleitt er ekki um að ræða nein vitni eða réttarfarsleg gögn sem algjörlega sanna brotið eða afsanna. Sam­kvæmt því sem ég hef getað lesið mér til um sýknur í nauðgunarmálum, þar sem málavöxtum er lýst, hefur mér jafn­vel fundist með ólíkindum að hinn ákærði skuli ekki hafa ver­ið sakfelld­ur.

Ég sá einhvern tímann í Fréttablaðinu frekar stutta grein um málið. Þar var að finna tilraun til þess að setja fram statistikk sem átti við árið 2014 og hefur eftir öllum sólarmerkjum að dæma verið fengnar frá ríkissaksóknara. Þar kom fram að 131 nauðgunarmál höfðu verið tilkynnt til lög­reglu hér á landi á árinu. Þar af voru 67 mál (um helmingur) send til saksóknara þar sem 15 ákærur voru gefnar út (um 10% af öllum kærum). Dómar voru kveðnir upp í 7 þeirra. Ekki kom fram hve margir þeirra reyndust kærandanum í vil. Ef að líkum lætur hafa það í besta falli verið 2-3. Samkvæmt þeirri ágiskun verður jákvæð niðurstaða fyrir kærandann í um 2% tilfella. Er þá miðað við allar kærur til lögreglu.

Eitthvað um 200 nauðgunarmál á ári hafa að meðaltali verið kærð til Lögreglu á síðastliðnum árum. Mér virðist um helmingur þeirra hafa verið sendur til ríkis­sak­sóknara það er um 100 mál á ári.

Ég hef reynt að fá tölur frá ríkissaksóknara fyrir síðustu ár um útgáfu ákæra, fjölda dóma og hve margir hefðu verið jákvæðir fyrir kærandann auk athugasemda um hvort merki væru um breytingar um þessar mundir. Svo undarlega brá við að ég fékk neitun á þeim forsendum að of mikil vinna færi í að vinna þær. Ég sem hélt að ég hefði bara verið að biðja um staðalupplýsingar sem ættu að vera fyrir hendi í rekstr­inum bæði til upplýsinga fyrir stjórnendur, aðra starfsmenn og almenning svo hann gæti fylgst með þró­un mála. Enginn áhugi virtist vera á því. Svo sann­ar­lega er það ekki góður vitnis­burður um Embætti ríkissaksóknara.

Ég get ekki betur séð en að verið sé að reyna með öllum ráðum forða því að al­menn­ingur fái vitneskju um gang mála.

Ég kærði neitunina til ákveð­innar kæru­nefndar sem á að kveða upp úrskurð um svona ágreiningsefni. Í lögun­um stendur að hún hafi að meðaltali 150 daga til þess að kveða upp úrskurðinn. Það þýðir væntanlega frestun á því um hálft til heilt ár að upplýsingarnar fáist. Ég vonast til þess að geta birt aðra grein um málið að þeim tíma loknum með tiltækum upplýsingum.

Það orð liggur á að einungis 10% allra nauðgana séu yfir höfuð kærð til lög­reglu. Það mun vera byggt á erlendum könnunum. Sé það í samræmi við raun­veruleikann hérlendis segir hin rýra jákvæða niður­staða væntanlega þol­end­­um að það sé álíka líklegt að vinna nauðgunarmál fyrir dómstól­um og að vinna stóran vinning í happdrætti. Það er senni­lega aðalástæðan fyrir því að kærurnar séu ekki fleiri.

Afleiðingar þessara dómsmála hafa í sumum tilfellum verið þær að stúlkur sem hafa tapað slíkum málum hafa orðið að flýja héraðið sem þær áttu heima í eða jafn­vel landið. Hefðin er nefnilega sú að kenna stúlkunum um jafnvel þannig að þær hafi logið eða blásið málið upp þó öllu venjulegu fólki virðist líklegast að meintur gerandi eigi sökina.

Hefð er fyrir því að þær séu veikari aðilinn gagnvart dómskerfinu og væntan­lega brothættar að auki. Komið hafa fréttir af gagnákærum til dæmis fyrir rangan áburð. Mér hefur alla­vega dottið í hug að einhverjar þeirra séu settar fram að sumu eða öllu leyti til þess að brjóta þær niður. Til dæmis til þess að fá þær til þess að hætta við málsóknina eða hefna sín á þeim og gefa jafn­vel öðrum sem myndu feta sömu braut til kynna hvaða ráða unnt sé að grípa til. Þetta er reyndar algengt ráð hins sterka í dóms­málum yfirleitt, til þess að kúga hinn veika til uppgjafar enda virðist nóg af verkfærum í lögum til þess.

Nauðgun er í raun samkvæmt ofangreindu svo gott sem refsilaus. Þess vegna hefur hópur kvenna gripið til þess neyð­arúrræðis að reyna að útiloka þátttöku meintra nauðgara í sam­fél­ag­inu, auk þeirra sem hafa verið taldir stunda það að fleka ungar stúlkur, einkum undir lögaldri og koma þessum aðilum þannig helst á vonarvöl. Ég hélt á hinn bóginn að ein ástæðan fyrir uppsetn­ingu dóms­kerfis hefði verið að komast hjá því að eitthvert fólk í þjóðfélaginu tæki sér dóms­valdið til hand­argagns og fram­kvæmdi að sinni vild. Ástæðan er hins vegar sú að dómskerfið undir leiðsögn Al­þing­is stendur sig afleitlega. Dómskerfið og Alþingi virðast nán­ast hafa sagt sig frá svona málum með þeim afleiðingum að nauðganir eru allt að því refsilausar.

Í nauðgunarmálum virðist allt að. Oft virðist kastað höndum til verka bæði af hálfu lögregl­unn­­ar og ákæruvaldsins að því er sagt er vegna undirmönnunar. Sem dæmi má nefna að marga mánuði eða ár getur tekið að taka svokallaða skýrslu af kærða og hugsanlegum vitnum sem hann bendir á. Því lengra sem liðið er frá atburðinum því erfiðara er um vik að upplýsa málið. Oft virðist engin vinna lögð í að kynna sér trúverðugleika framburðar. Krafist er mikill­ar sönnunarbyrði kærandans sem setur hinn ákærða í mjög góða stöðu.

Trúir því annars einhver að stúlkur ljúgi upp sök í þessum málum í ef til vill 97- 98% tilfella? Ætli það kæmi ekki að meðaltali heilmikið réttari niðurstaða ef kast­að væri upp um niðurstöðuna en að dómararnir kvæðu upp dóm.

Höfundur er rekstrarverkfræðingur.




Skoðun

Skoðun

BRCA

Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar

Sjá meira


×