E. coli eitrun meðal barna og aðrir skaðvaldar í mat Lárus S. Guðmundsson skrifar 23. janúar 2025 17:30 Ég horfði á Kveik á RÚV, 21. janúar, um mjög alvarlega hópsýkingu barna á leikskóla. Það er ekki annað hægt en að finna til með börnunum sem urðu fyrir sýkingunni og foreldrum þeirra. Rætt var við aðila sem tengjast málinu eins og forstöðumann Félagsstofnunar HÍ og fulltrúa Heilbrigðiseftirlits og svara leitað hvernig svona nokkuð getur gerst. Vel var að verki staðið við að kafa ofan í það sem fór úrskeiðis og hve alvarlegar afleiðingar urðu af þessari hópsýkingu. Það sem mér fannst vanta í þessa umfjöllun var hversu oft hópsýkingar eða stök tilfelli skjóta upp kollinum hér sem og í samanburðarlöndum. Einnig fannst mér vanta meira um hvað hægt er að gera til þess að fyrirbyggja matarsýkingar og eitranir í framtíðinni. Faraldsfræði matareitrana og eitrana vegna E. coli Samkvæmt CDC (Center for Disease Control) sýkjast um 48 milljónir í Bandaríkjunum árlega (14,6%), um 128.000 (39/100.000 íbúa) leggjast inn á sjúkrahús og um 3000 (9/milljón íbúa) deyja árlega vegna matareitrunar. Einn stofn E. coli er skaðlegri en aðrir stofnar en meira en 700 stofnar eru þekktir. Þessi skaðlegi stofn er nefndur eftir eitrinu sem hann framleiðir „Shiga toxin-producing E. coli“ skammstafað STEC og nánari undirflokkun er sermisgerðin O157 (sú þekktasta) en einnig eru nokkrar aðrar sem fundust síðar td. O26, O45, O103, O111, O121, O145 og 183. Tölur um fjölda sýkinga vegna E. coli eru ekki nákvæmar þar sem ekki eru alltaf ræktuð sýni í hvert skipti sem matareitrun á sér stað og í sumum tilfellum ræktast ekki neinar skaðlegar örverur úr þeim sýnum sem tekin eru. Einnig eru hópsýkingar vegna E. coli misalgengar og tilfellin mismörg á milli ára. Samkvæmt CDC er árlegur fjöldi STEC O157 sýkinga um 97.000 (29,5/100.000) á ári í Bandaríkjunum, um 3270 (9/milljón íbúa) sjúkrahússinnlagnir og 30 dauðsföll. Fjöldi sýkinga vegna E. coli stofna annarra en STEC O157 (STEC non-O157) um 169.000 og um 4000 sjúkrahússinnlagnir. Til samanburðar má nefna að árlegur fjöldi staðfestra tilfella af STEC (E. coli) var 8565 í Evrópusambandinu og tilkynninga vegna slíkra eitrana var 2,5 tilfelli á 100.000. Fjöldi HUS tilfella (haemolytic-uremic syndrome) var 568 þar af voru 60% þeirra á aldrinum 0-4 ára og 24% á aldrinum 5-14 ára. Samkvæmt skýrslu ecdc (European Centre for Disease Prevention and Control) var fjöldi tilfella STEC sýkinga á Íslandi 3 (0,9/100.000) árið 2018, 27 (7,6/100.000) árið 2019, 4 (1,1/100.000) 2020, 7 (1,9/100.000) árið 2021 og 4 (1,1/100.000) 2022. Meðal fjöldi tilfella í 30 löndum Evrópusambandsins var á bilinu 1,6 til 2,5/100.000. Hvaðan koma E. coli sýkingarnar? E. coli gerlar geta borist úr mat og drykk sem er mengaður af saur. Dæmi um mat sem getur mengast:- Hrátt eða illa eldað kjöt, til dæmis nautakjöt- Hrátt grænmeti- Mjólk sem er ekki gerilsneydd- Hveiti sem er ekki bakað Nokkur dæmi um hópsýkingar á Íslandi Það eru margar aðrar örverur en E. coli sem geta smitast á milli manna sem og valdið hópsýkingum. Dæmi um bakteríur og veirur sem hafa valdir endurteknum matarsýkingum eru Campylobacter, Salmonella, Listeria og nóróveira. Stærsta skráða hópsýkingartilfelli á Íslandi var árið 1975 á alþjóðlegu móti kristilegra stúdentasamtaka. Það var haldið í Laugardalshöll og sýktust 1300 þátttakendur, 47 af þeim voru fluttir á sjúkrahús en enginn þeirra veiktist mjög alvarlega. Ástæða sýkingarinnar var talin vera vegna kjúklingakássu sem var ekki elduð á staðnum. Árið 1996 var hópsýking vegna mengaðra rjómabolla þar sem rúmlega 150 manns veiktust vegna Salmonella sýkingar. Árið 2000 veiktust 250 manns vegna Salmonella sýkts jöklasalats frá Hollandi. Árið 2019 sýktust 24 einstaklingar af E. Coli (STEC) sjö af börnunum sem sýktust fengu HUS og sýkingin var tengd neyslu á ís sem hafði mengast með einhverjum hætti. Árið 2023 sýktust rúmlega 190 einstaklingar eftir að hafa neytt matar á veitingahúsi sem er rekið á tveimur stöðum í Reykjavík. Sýkingin var að völdum nóróveiru. Hvernig er hægt að koma í veg fyrir sýkingar? Almennt hreinlæti getur hindrað að mengun komist í vatn og matvæli. Einnig getur það komið í veg fyrir smit manna á milli. Það er hægt að skima fyrir skaðlegum afbrigðum E. coli í matvælum. Sérstök þjálfun í meðhöndlun og eldamennsku fyrir þá sem elda mat fyrir hópa af fólki og börn. Það er til dæmis hægt að kalla eftir staðfestingu á að þeir sem meðhöndla og elda mat fyrir hópa hafi hlotið viðeigandi þjálfun. Þess ber að geta að kennsla í örverufræði tengda matarsýkingum og matreiðslu var í öllum grunnskólum landsins. Þar var farið vel yfir hvernig mætti koma í veg fyrir matareitrun. Ef til vill þar að skerpa á og endurvekja kennslu í heimilisfræði í grunnskólum landsins, þannig má fyrirbyggja mörg matareitrunartilfelli í framtíðinni. Það væri mjög heppilegt ef Kveikur myndi gera einn þátt um örverusmit í matvælum, hópsýkingar og hvað orsakar þær og hvernig hægt er að koma í veg fyrir þær. Þar væri hægt að fræða almenning um hvar uppruni örverumengunar er að finna (t.d. í kjöti, í umhverfi, ógerilsneyddri mjólk, ís, vatni, ávöxtum, ofl.) sýna algengar smitleiðir (td. hendur, krossmengun af tilbúinni kjötvöru, munnur, vökvun grænmetis með menguðu vatni, eplasafi ofl.). Með því væri einnig hægt að fækka alvarlegum matarsýkingum á Íslandi. Höfundur er lyfja- og faraldsfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein E. coli-sýking á Mánagarði Leikskólar Skóla- og menntamál Heilbrigðiseftirlit Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Ég horfði á Kveik á RÚV, 21. janúar, um mjög alvarlega hópsýkingu barna á leikskóla. Það er ekki annað hægt en að finna til með börnunum sem urðu fyrir sýkingunni og foreldrum þeirra. Rætt var við aðila sem tengjast málinu eins og forstöðumann Félagsstofnunar HÍ og fulltrúa Heilbrigðiseftirlits og svara leitað hvernig svona nokkuð getur gerst. Vel var að verki staðið við að kafa ofan í það sem fór úrskeiðis og hve alvarlegar afleiðingar urðu af þessari hópsýkingu. Það sem mér fannst vanta í þessa umfjöllun var hversu oft hópsýkingar eða stök tilfelli skjóta upp kollinum hér sem og í samanburðarlöndum. Einnig fannst mér vanta meira um hvað hægt er að gera til þess að fyrirbyggja matarsýkingar og eitranir í framtíðinni. Faraldsfræði matareitrana og eitrana vegna E. coli Samkvæmt CDC (Center for Disease Control) sýkjast um 48 milljónir í Bandaríkjunum árlega (14,6%), um 128.000 (39/100.000 íbúa) leggjast inn á sjúkrahús og um 3000 (9/milljón íbúa) deyja árlega vegna matareitrunar. Einn stofn E. coli er skaðlegri en aðrir stofnar en meira en 700 stofnar eru þekktir. Þessi skaðlegi stofn er nefndur eftir eitrinu sem hann framleiðir „Shiga toxin-producing E. coli“ skammstafað STEC og nánari undirflokkun er sermisgerðin O157 (sú þekktasta) en einnig eru nokkrar aðrar sem fundust síðar td. O26, O45, O103, O111, O121, O145 og 183. Tölur um fjölda sýkinga vegna E. coli eru ekki nákvæmar þar sem ekki eru alltaf ræktuð sýni í hvert skipti sem matareitrun á sér stað og í sumum tilfellum ræktast ekki neinar skaðlegar örverur úr þeim sýnum sem tekin eru. Einnig eru hópsýkingar vegna E. coli misalgengar og tilfellin mismörg á milli ára. Samkvæmt CDC er árlegur fjöldi STEC O157 sýkinga um 97.000 (29,5/100.000) á ári í Bandaríkjunum, um 3270 (9/milljón íbúa) sjúkrahússinnlagnir og 30 dauðsföll. Fjöldi sýkinga vegna E. coli stofna annarra en STEC O157 (STEC non-O157) um 169.000 og um 4000 sjúkrahússinnlagnir. Til samanburðar má nefna að árlegur fjöldi staðfestra tilfella af STEC (E. coli) var 8565 í Evrópusambandinu og tilkynninga vegna slíkra eitrana var 2,5 tilfelli á 100.000. Fjöldi HUS tilfella (haemolytic-uremic syndrome) var 568 þar af voru 60% þeirra á aldrinum 0-4 ára og 24% á aldrinum 5-14 ára. Samkvæmt skýrslu ecdc (European Centre for Disease Prevention and Control) var fjöldi tilfella STEC sýkinga á Íslandi 3 (0,9/100.000) árið 2018, 27 (7,6/100.000) árið 2019, 4 (1,1/100.000) 2020, 7 (1,9/100.000) árið 2021 og 4 (1,1/100.000) 2022. Meðal fjöldi tilfella í 30 löndum Evrópusambandsins var á bilinu 1,6 til 2,5/100.000. Hvaðan koma E. coli sýkingarnar? E. coli gerlar geta borist úr mat og drykk sem er mengaður af saur. Dæmi um mat sem getur mengast:- Hrátt eða illa eldað kjöt, til dæmis nautakjöt- Hrátt grænmeti- Mjólk sem er ekki gerilsneydd- Hveiti sem er ekki bakað Nokkur dæmi um hópsýkingar á Íslandi Það eru margar aðrar örverur en E. coli sem geta smitast á milli manna sem og valdið hópsýkingum. Dæmi um bakteríur og veirur sem hafa valdir endurteknum matarsýkingum eru Campylobacter, Salmonella, Listeria og nóróveira. Stærsta skráða hópsýkingartilfelli á Íslandi var árið 1975 á alþjóðlegu móti kristilegra stúdentasamtaka. Það var haldið í Laugardalshöll og sýktust 1300 þátttakendur, 47 af þeim voru fluttir á sjúkrahús en enginn þeirra veiktist mjög alvarlega. Ástæða sýkingarinnar var talin vera vegna kjúklingakássu sem var ekki elduð á staðnum. Árið 1996 var hópsýking vegna mengaðra rjómabolla þar sem rúmlega 150 manns veiktust vegna Salmonella sýkingar. Árið 2000 veiktust 250 manns vegna Salmonella sýkts jöklasalats frá Hollandi. Árið 2019 sýktust 24 einstaklingar af E. Coli (STEC) sjö af börnunum sem sýktust fengu HUS og sýkingin var tengd neyslu á ís sem hafði mengast með einhverjum hætti. Árið 2023 sýktust rúmlega 190 einstaklingar eftir að hafa neytt matar á veitingahúsi sem er rekið á tveimur stöðum í Reykjavík. Sýkingin var að völdum nóróveiru. Hvernig er hægt að koma í veg fyrir sýkingar? Almennt hreinlæti getur hindrað að mengun komist í vatn og matvæli. Einnig getur það komið í veg fyrir smit manna á milli. Það er hægt að skima fyrir skaðlegum afbrigðum E. coli í matvælum. Sérstök þjálfun í meðhöndlun og eldamennsku fyrir þá sem elda mat fyrir hópa af fólki og börn. Það er til dæmis hægt að kalla eftir staðfestingu á að þeir sem meðhöndla og elda mat fyrir hópa hafi hlotið viðeigandi þjálfun. Þess ber að geta að kennsla í örverufræði tengda matarsýkingum og matreiðslu var í öllum grunnskólum landsins. Þar var farið vel yfir hvernig mætti koma í veg fyrir matareitrun. Ef til vill þar að skerpa á og endurvekja kennslu í heimilisfræði í grunnskólum landsins, þannig má fyrirbyggja mörg matareitrunartilfelli í framtíðinni. Það væri mjög heppilegt ef Kveikur myndi gera einn þátt um örverusmit í matvælum, hópsýkingar og hvað orsakar þær og hvernig hægt er að koma í veg fyrir þær. Þar væri hægt að fræða almenning um hvar uppruni örverumengunar er að finna (t.d. í kjöti, í umhverfi, ógerilsneyddri mjólk, ís, vatni, ávöxtum, ofl.) sýna algengar smitleiðir (td. hendur, krossmengun af tilbúinni kjötvöru, munnur, vökvun grænmetis með menguðu vatni, eplasafi ofl.). Með því væri einnig hægt að fækka alvarlegum matarsýkingum á Íslandi. Höfundur er lyfja- og faraldsfræðingur.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun