Íslenskan lifir – með hjálp gervigreindar! Sigvaldi Einarsson skrifar 8. febrúar 2025 09:00 Fegurð tungumálsins og kraftur tækninnar Íslenskan er dýrgripur. Hún geymir sögu okkar, menningu og sjálfsmynd. Orðatiltæki, málshættir og fjölbreytt beygingakerfi gera hana einstaka og veita okkur fjölbreyttan tjáningarmáta. En á tímum þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum heimi, spyrja margir: Getur íslenskan lifað af í heimi þar sem tækni tekur sífellt meira pláss? Svarið er já – og lykillinn er gervigreind! Hvað er gervigreind? (Sagan um bókasafnið) Hugsum okkur gervigreind eins og stærsta bókasafn heims, þar sem milljarðar bóka eru geymdar. Hver bók inniheldur texta úr ólíkum tungumálum, með orðasamböndum, málsháttum og setningagerðum. En í stað þess að þurfa að fletta upp í hverri bók sjálf getur gervigreind lesið allar bækur samtímis og lært hvernig tungumál virka. Þegar gervigreind lærir nýtt tungumál, byrjar hún á því að safna gögnum – hún skoðar íslenska texta, hlustar á framburð og greinir setningagerðina. Hún lærir hvaða orð tengjast saman, hvernig þau breytast eftir fallbeygingu og hvernig hægt er að nota þau í mismunandi samhengi. Þetta gerir gervigreindinni kleift að búa til þýðingar, raddgreiningu og sjálfvirka leiðréttingu á íslensku – en um leið lærir hún að varðveita íslenskuna og aðrar minni tungur í stafrænum heimi. Gervigreind bjargar ekki aðeins íslensku – heldur öllum minni tungum heims Ekki aðeins íslenskan nýtur góðs af þessari byltingu. Fjöldi tungumála um allan heim stendur frammi fyrir útrýmingarhættu, þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum miðlum. Gervigreind hefur breytt þessari þróun með því að greina, varðveita og kenna minni tungur sem eiga sér fáa mælendur en djúpar rætur í menningu og sögu. Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti Íslands, hefur alla tíð lagt mikla áherslu á varðveislu íslenskrar tungu. Hún hafði áhyggjur af því að íslenskan gæti horfið í stafrænum heimi, en nú sjáum við að ný tækni getur orðið einmitt það sem tryggir framtíð hennar. Með stofnun sem ber nafn hennar hefur hún lagt grunn að þeirri viðleitni sem nú sameinar mannlega þekkingu og gervigreind í þágu tungumálaverndar. Vigdís sagði eitt sinn að tungumál væri lykill að menningu. Með gervigreind tryggjum við að íslenskan opni dyr framtíðarinnar, ekki lokist í fortíðinni. Í dag er unnið að því að þróa gervigreind sem getur þýtt, greint og lært minni tungur sem áður voru aðeins talaðar af fáum en fá nú rödd í stafrænum heimi. Þannig tryggjum við að ekki aðeins íslenskan, heldur einnig önnur dýrmæt tungumál, haldist á lífi fyrir komandi kynslóðir. Ég spurði gervigreindina: Hvernig lærir þú íslenska tungu? Að læra íslensku er eins og að vefa flókna og fallega refilmynd – það þarf þolinmæði, ástríðu og góð verkfæri. Áður fyrr lærðum við tungumálið fyrst og fremst með samtölum og lestri. Nú höfum við nýjar aðferðir: ●Gervigreind hjálpar okkur með íslenskan framburð – nú geta forrit skilið framburðarreglur íslenskunnar og kennt fólki að tala rétt. ●Sjálfvirkar þýðingar bæta íslenskukunnáttu – gervigreind gerir íslenskuna aðgengilegri með því að bjóða upp á þýðingar með nákvæmari máltilfinningu. ●Spurnarforrit svara spurningum á íslensku – við getum átt samtöl við gervigreind sem skilur málfræði og getur útskýrt beygingar á eðlilegan hátt. Tækifærin eru endalaus – og með gervigreind verður íslenskunni ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Tungumálið breytist – en hverfa á það ekki að gera! Tungumál þróast með samfélaginu. Ungt fólk talar öðruvísi í dag en fyrir nokkrum kynslóðum, en íslenskan á að halda áfram að þróast á hennar eigin forsendum. Hér eru þrjár útgáfur af sömu hugsun – hver úr sínu tímaskeiði: Í dag (16 ára strákur, slangur og grín): "Ég meina, við verðum bara að halda þessu fresh, ekki láta íslenskuna deyja út eins og gamla Nokia-síma. Þetta er partur af okkur, skilurðu?" Fyrir 150 árum: "Okkur ber að varðveita tungur vorar, eigi mega þær fyrnast í skugga enskunnar." Fyrir 800 árum: "Ekki viljum vér þat, at tungur vorar glatist ok týnist í fjarlægum rásum." Ekki viljum við fara hingað eða hvað? Framtíðin er björt – íslenskunni verður ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Það sem áður virtist ómögulegt – að tæknin gæti aðstoðað við varðveislu íslenskunnar – er nú raunhæf framtíðarsýn. Með því að nýta gervigreind skynsamlega, með áherslu á rétt málfar og menningarlegt samhengi, tryggjum við að íslenskunni verði ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld. Við skulum því ekki láta íslenskuna hverfa í skugga enskunnar, heldur styðja hana með tækni framtíðarinnar! "Orð eru til alls fyrst – tryggjum að þau verði áfram á íslensku." Höfundur er gervigreindarfræðingur🙂 Eftirskrift: Það tók mig tvo tíma að skrifa þessa grein og hún er að öllu leyti mín, en án hjálpar gervigreindar hefði þetta tekið mig viku í það minnsta. 🙂 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Íslensk tunga Sigvaldi Einarsson Mest lesið Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Hugrekki getur af sér hugrekki Þorbjörg Þorvaldsdóttir Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugrekki getur af sér hugrekki Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helför gyðinga gegn íbúum Palestínu Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson skrifar Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Staðið með þjóðinni Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Við eigum ekki efni á vonleysi né uppgjöf Magnús Magnússon skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli eitt: Tómlæti Íslendinga Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þegar líða fer að jólum Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Svansvottaðar íbúðir – fjárfesting í lífsgæðum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Þetta má ekki gerast aftur! - Álag á útsvar Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Meistaragráða í lífsreynslu Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir skrifar Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson skrifar Skoðun Umhverfi, heilsa og skólamáltíðir Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Samstaða, kjarkur og þor Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson skrifar Skoðun Yfirfull fangelsi, brostið kerfi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar Sjá meira
Fegurð tungumálsins og kraftur tækninnar Íslenskan er dýrgripur. Hún geymir sögu okkar, menningu og sjálfsmynd. Orðatiltæki, málshættir og fjölbreytt beygingakerfi gera hana einstaka og veita okkur fjölbreyttan tjáningarmáta. En á tímum þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum heimi, spyrja margir: Getur íslenskan lifað af í heimi þar sem tækni tekur sífellt meira pláss? Svarið er já – og lykillinn er gervigreind! Hvað er gervigreind? (Sagan um bókasafnið) Hugsum okkur gervigreind eins og stærsta bókasafn heims, þar sem milljarðar bóka eru geymdar. Hver bók inniheldur texta úr ólíkum tungumálum, með orðasamböndum, málsháttum og setningagerðum. En í stað þess að þurfa að fletta upp í hverri bók sjálf getur gervigreind lesið allar bækur samtímis og lært hvernig tungumál virka. Þegar gervigreind lærir nýtt tungumál, byrjar hún á því að safna gögnum – hún skoðar íslenska texta, hlustar á framburð og greinir setningagerðina. Hún lærir hvaða orð tengjast saman, hvernig þau breytast eftir fallbeygingu og hvernig hægt er að nota þau í mismunandi samhengi. Þetta gerir gervigreindinni kleift að búa til þýðingar, raddgreiningu og sjálfvirka leiðréttingu á íslensku – en um leið lærir hún að varðveita íslenskuna og aðrar minni tungur í stafrænum heimi. Gervigreind bjargar ekki aðeins íslensku – heldur öllum minni tungum heims Ekki aðeins íslenskan nýtur góðs af þessari byltingu. Fjöldi tungumála um allan heim stendur frammi fyrir útrýmingarhættu, þar sem stór tungumál ryðja sér til rúms í stafrænum miðlum. Gervigreind hefur breytt þessari þróun með því að greina, varðveita og kenna minni tungur sem eiga sér fáa mælendur en djúpar rætur í menningu og sögu. Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti Íslands, hefur alla tíð lagt mikla áherslu á varðveislu íslenskrar tungu. Hún hafði áhyggjur af því að íslenskan gæti horfið í stafrænum heimi, en nú sjáum við að ný tækni getur orðið einmitt það sem tryggir framtíð hennar. Með stofnun sem ber nafn hennar hefur hún lagt grunn að þeirri viðleitni sem nú sameinar mannlega þekkingu og gervigreind í þágu tungumálaverndar. Vigdís sagði eitt sinn að tungumál væri lykill að menningu. Með gervigreind tryggjum við að íslenskan opni dyr framtíðarinnar, ekki lokist í fortíðinni. Í dag er unnið að því að þróa gervigreind sem getur þýtt, greint og lært minni tungur sem áður voru aðeins talaðar af fáum en fá nú rödd í stafrænum heimi. Þannig tryggjum við að ekki aðeins íslenskan, heldur einnig önnur dýrmæt tungumál, haldist á lífi fyrir komandi kynslóðir. Ég spurði gervigreindina: Hvernig lærir þú íslenska tungu? Að læra íslensku er eins og að vefa flókna og fallega refilmynd – það þarf þolinmæði, ástríðu og góð verkfæri. Áður fyrr lærðum við tungumálið fyrst og fremst með samtölum og lestri. Nú höfum við nýjar aðferðir: ●Gervigreind hjálpar okkur með íslenskan framburð – nú geta forrit skilið framburðarreglur íslenskunnar og kennt fólki að tala rétt. ●Sjálfvirkar þýðingar bæta íslenskukunnáttu – gervigreind gerir íslenskuna aðgengilegri með því að bjóða upp á þýðingar með nákvæmari máltilfinningu. ●Spurnarforrit svara spurningum á íslensku – við getum átt samtöl við gervigreind sem skilur málfræði og getur útskýrt beygingar á eðlilegan hátt. Tækifærin eru endalaus – og með gervigreind verður íslenskunni ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Tungumálið breytist – en hverfa á það ekki að gera! Tungumál þróast með samfélaginu. Ungt fólk talar öðruvísi í dag en fyrir nokkrum kynslóðum, en íslenskan á að halda áfram að þróast á hennar eigin forsendum. Hér eru þrjár útgáfur af sömu hugsun – hver úr sínu tímaskeiði: Í dag (16 ára strákur, slangur og grín): "Ég meina, við verðum bara að halda þessu fresh, ekki láta íslenskuna deyja út eins og gamla Nokia-síma. Þetta er partur af okkur, skilurðu?" Fyrir 150 árum: "Okkur ber að varðveita tungur vorar, eigi mega þær fyrnast í skugga enskunnar." Fyrir 800 árum: "Ekki viljum vér þat, at tungur vorar glatist ok týnist í fjarlægum rásum." Ekki viljum við fara hingað eða hvað? Framtíðin er björt – íslenskunni verður ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld! Það sem áður virtist ómögulegt – að tæknin gæti aðstoðað við varðveislu íslenskunnar – er nú raunhæf framtíðarsýn. Með því að nýta gervigreind skynsamlega, með áherslu á rétt málfar og menningarlegt samhengi, tryggjum við að íslenskunni verði ekki aðeins viðhaldið heldur verður hún efld. Við skulum því ekki láta íslenskuna hverfa í skugga enskunnar, heldur styðja hana með tækni framtíðarinnar! "Orð eru til alls fyrst – tryggjum að þau verði áfram á íslensku." Höfundur er gervigreindarfræðingur🙂 Eftirskrift: Það tók mig tvo tíma að skrifa þessa grein og hún er að öllu leyti mín, en án hjálpar gervigreindar hefði þetta tekið mig viku í það minnsta. 🙂
Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar