Lyf eru EKKI lausnin við svefnvanda Anna Birna Almarsdóttir skrifar 10. mars 2025 14:48 Mikið hefur verið rætt um mikilvægi svefns fyrir heilsu okkar og ætla ég ekki að endurtaka hér hvers vegna. Hins vegar hefur þessi áhersla á mikilvægi svefns kannski gert okkur of áhugasöm um allar mögulegar leiðir til að fá hinn „fullkomna“ svefn. Þessi áhugi getur hafa fengið marga til að byrja að nota svefnlyf. En hjálpa svefnlyfin okkur að fá góðan nætursvefn? Mitt svar og annarra sérfræðinga er eitt stórt NEI! Svefnlyf hjálpa fólki að sofna að meðaltali 7 mínútum fyrr en það myndi annars gera án lyfja og við sofum um 15 mínútum lengur. Þar að auki gagnast flest svefnlyfin aðeins í 4 vikur og hætta þá hafa virkni, en aukaverkanir þeirra halda áfram að vera til staðar. Langtímanotkun er því gagnslaus - jafnvel hættuleg - og það eru til betri lausnir við svefnvanda. Svefnlyfin flest hafa alvarlegar hættur í för með sér og neikvæð áhrif á heilsu. Þar má nefna að þau minnka getu til að halda jafnvægi og leiða þá til þess að fólki hættir til að detta sem getur orsakað beinbrot og innlögn á sjúkrahús. Fáir vita að svefnlyf skerða einbeitingu við akstur líkt og áfengi, en þau eru oft lengur að fara út úr líkamanum. Ekki er síst mikilvægt að vita að svefnlyf hafa verið tengd við minnisvandamál hjá eldra fólki. Margir vilja gjarnan hætta og hafa reynt að hætta svefnlyfjanotkun, en farið að sofa verr við það. Þeir telja sig því ranglega þurfa svefnlyf á hverri nóttu, en eru þá líklega fastir í vítahring svefnlyfjanotkunar. Vítahringurinn er sá að þegar fólk hættir alveg frá einni nóttu til annarrar fær það fráhvarfseinkenni þannig að það sefur enn verr en áður. Það þarf því að minnka skammt svefnlyfja afskaplega hægt til að komast út úr þessum vítahring. Ísland er hástökkvari í notkun svefnlyfja samkvæmt úttekt rannsakenda á Norðurlöndum árið 2020. Þetta ár notuðu Íslendingar rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjunum en Danir og næstum tvisvar sinnum meira en Norðmenn, sem voru næstir okkur í notkun. Árið 2024 fengu 6,7% allrar þjóðarinnar lyfseðil fyrir bensódíazepínskyld lyf (svo kölluð z-lyf) sem eru betur þekkt sem Stilnoct, Imovane og Imomed og eru algengustu svefnlyfin. Myndin sýnir notkun bensódíazepína og skyldra lyfja sem notuð eru við svefnvanda á Norðurlöndunum árið 2020 í skilgreindum dagsskömmtum á 1000 íbúa á dag (gögn fengið úr grein eftir Hojgaard o.fl. 2022). Notkun svefnlyfja eykst með hækkuðum aldri. Tölur frá Embætti landlæknis sýna að 36% fólks 80 ára og eldra fékk skrifaðan a.m.k. einn lyfseðil fyrir z-lyf árið 2024 og í aldurshópnum 67-79 ára var þessi tala 23%. Því er brýnt að vekja eldri borgara til vitundar um skaðsemi lyfjanna og hvetja þau sem nota lyfin til að minnka skammta og hætta að lokum alveg á lyfjunum í samstarfi við heilbrigðisstarfsfólk. Vegna þess hve notkunin er há og hættuleg hafa Landssamband eldri borgara og íslensk heilbrigðisyfirvöld tekið höndum saman um að setja af stað átak sem nefnist Sofðuvel. Sofðuvel sem fer af stað 10. mars leggur til aðferð til að rjúfa vítahring svefnlyfjanotkunar og nota haldbærari lausnir til að vinna á svefnvanda og ná gæðasvefni. Þar er Hugræn atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) talin vera besti kosturinn fyrir þá sem vilja hætta á lyfjunum og jafnframt bæta svefninn. Tveir bæklingar hafa verið útbúnir sem fræða um svefnlyfin og hvernig er hægt að hætta að nota þau en ná jafnframt gæðasvefni. Þessir tveir bæklingar eru fáanlegir á heilsugæslustöðvum og í apótekum um land allt. Við sem stöndum að átakinu hvetjum alla sem hafa áhuga á efninu að ná sér í þessa bæklinga og fræðast. Einnig er hægt að nálgast upplýsingar á vefsíðunni sofduvel.is. Með ósk um góðan nætursvefn. Höfundur er prófessor við Lyfjafræðideild Kaupmannahafnarháskóla og verkefnisstjóri Sofðuvel-átaksins (Vitundarvakningar um svefnlyfjanotkun eldri borgara). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svefn Lyf Mest lesið Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Mikið hefur verið rætt um mikilvægi svefns fyrir heilsu okkar og ætla ég ekki að endurtaka hér hvers vegna. Hins vegar hefur þessi áhersla á mikilvægi svefns kannski gert okkur of áhugasöm um allar mögulegar leiðir til að fá hinn „fullkomna“ svefn. Þessi áhugi getur hafa fengið marga til að byrja að nota svefnlyf. En hjálpa svefnlyfin okkur að fá góðan nætursvefn? Mitt svar og annarra sérfræðinga er eitt stórt NEI! Svefnlyf hjálpa fólki að sofna að meðaltali 7 mínútum fyrr en það myndi annars gera án lyfja og við sofum um 15 mínútum lengur. Þar að auki gagnast flest svefnlyfin aðeins í 4 vikur og hætta þá hafa virkni, en aukaverkanir þeirra halda áfram að vera til staðar. Langtímanotkun er því gagnslaus - jafnvel hættuleg - og það eru til betri lausnir við svefnvanda. Svefnlyfin flest hafa alvarlegar hættur í för með sér og neikvæð áhrif á heilsu. Þar má nefna að þau minnka getu til að halda jafnvægi og leiða þá til þess að fólki hættir til að detta sem getur orsakað beinbrot og innlögn á sjúkrahús. Fáir vita að svefnlyf skerða einbeitingu við akstur líkt og áfengi, en þau eru oft lengur að fara út úr líkamanum. Ekki er síst mikilvægt að vita að svefnlyf hafa verið tengd við minnisvandamál hjá eldra fólki. Margir vilja gjarnan hætta og hafa reynt að hætta svefnlyfjanotkun, en farið að sofa verr við það. Þeir telja sig því ranglega þurfa svefnlyf á hverri nóttu, en eru þá líklega fastir í vítahring svefnlyfjanotkunar. Vítahringurinn er sá að þegar fólk hættir alveg frá einni nóttu til annarrar fær það fráhvarfseinkenni þannig að það sefur enn verr en áður. Það þarf því að minnka skammt svefnlyfja afskaplega hægt til að komast út úr þessum vítahring. Ísland er hástökkvari í notkun svefnlyfja samkvæmt úttekt rannsakenda á Norðurlöndum árið 2020. Þetta ár notuðu Íslendingar rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjunum en Danir og næstum tvisvar sinnum meira en Norðmenn, sem voru næstir okkur í notkun. Árið 2024 fengu 6,7% allrar þjóðarinnar lyfseðil fyrir bensódíazepínskyld lyf (svo kölluð z-lyf) sem eru betur þekkt sem Stilnoct, Imovane og Imomed og eru algengustu svefnlyfin. Myndin sýnir notkun bensódíazepína og skyldra lyfja sem notuð eru við svefnvanda á Norðurlöndunum árið 2020 í skilgreindum dagsskömmtum á 1000 íbúa á dag (gögn fengið úr grein eftir Hojgaard o.fl. 2022). Notkun svefnlyfja eykst með hækkuðum aldri. Tölur frá Embætti landlæknis sýna að 36% fólks 80 ára og eldra fékk skrifaðan a.m.k. einn lyfseðil fyrir z-lyf árið 2024 og í aldurshópnum 67-79 ára var þessi tala 23%. Því er brýnt að vekja eldri borgara til vitundar um skaðsemi lyfjanna og hvetja þau sem nota lyfin til að minnka skammta og hætta að lokum alveg á lyfjunum í samstarfi við heilbrigðisstarfsfólk. Vegna þess hve notkunin er há og hættuleg hafa Landssamband eldri borgara og íslensk heilbrigðisyfirvöld tekið höndum saman um að setja af stað átak sem nefnist Sofðuvel. Sofðuvel sem fer af stað 10. mars leggur til aðferð til að rjúfa vítahring svefnlyfjanotkunar og nota haldbærari lausnir til að vinna á svefnvanda og ná gæðasvefni. Þar er Hugræn atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) talin vera besti kosturinn fyrir þá sem vilja hætta á lyfjunum og jafnframt bæta svefninn. Tveir bæklingar hafa verið útbúnir sem fræða um svefnlyfin og hvernig er hægt að hætta að nota þau en ná jafnframt gæðasvefni. Þessir tveir bæklingar eru fáanlegir á heilsugæslustöðvum og í apótekum um land allt. Við sem stöndum að átakinu hvetjum alla sem hafa áhuga á efninu að ná sér í þessa bæklinga og fræðast. Einnig er hægt að nálgast upplýsingar á vefsíðunni sofduvel.is. Með ósk um góðan nætursvefn. Höfundur er prófessor við Lyfjafræðideild Kaupmannahafnarháskóla og verkefnisstjóri Sofðuvel-átaksins (Vitundarvakningar um svefnlyfjanotkun eldri borgara).
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun