Þegar ríkið fer á sjóinn Svanur Guðmundsson skrifar 12. maí 2025 18:00 Grænland rekur sjálft stærsta sjávarútvegsfyrirtæki sitt. Ísland skattleggur sína. Hvor leiðin gengur betur upp – og fyrir hvern? Þegar rætt er um afskipti ríkisins af sjávarútvegi hér á landi, snýst umræðan oftast um kvóta, úthlutun, verðmætasköpun og veiðigjöld. Gleymist þá oft að í löndum sem við berum okkur saman við – ekki síst Grænlandi – eru afskipti ríkisins ekki aðeins í formi laga og álaga. Á Grænlandi rekur ríkið sjálft stærsta sjávarútvegsfyrirtæki landsins. Það heitir Royal Greenland og er að fullu í ríkiseigu og hefur um leið bein áhrif á störf, byggðir, flota og vöruþróun – en líka á ríkissjóð, því fyrirtækið er rekið með tapi. Hér á Íslandi háttar öðruvísi til en hér höfum við valið að einkavæða alla útgerð, en í staðinn auka veiðigjöld og kvótakostnað útgerða. Þarna er því um tvær ólíkar leiðir að ræða. Í báðum tilvikum leikur ríkið lykilhlutverk en með mjög ólíkar afleiðingar. Grænland: Ríkið sem útgerðarmaður Royal Greenland er ekki aðeins stærsta sjávarútvegsfyrirtæki Grænlands, það er stærsta ríkisfyrirtæki í sjávarútvegi við Norður-Atlantshaf. Félagið rekur 12 verksmiðjutogara, heldur úti 37 vinnslustöðvum á Grænlandi og rekur markaðsskrifstofur í Evrópu, Asíu og Bandaríkjunum. Þrátt fyrir víðtæka starfsemi nánast byggða á einokun tapaði félagið um 3,9 milljörðum íslenskra kr.. Tekjur voru 112 milljarðar íslenskra kr. og skuldahlutföll jukust. En þrátt fyrir þessi áföll er Royal Greenland síður en svo að draga saman seglin. Stjórnendur félagsins halda áfram að fjárfesta í skipum og vinna á stöðum sem enginn annar atvinnurekandi myndi gera. Þetta er ekki af tilviljun – þetta er stefna. Royal Greenland er höfuðtæki grænlenskra yfirvalda til að tryggja atvinnu í smábyggðum þessa víðfema lands. Fyrirtækið starfar í 63% af öllum byggðum Grænlands, víða í byggðum þar sem búa færri en 500 manns. Royal Greenland nýtur einnig ríkisábyrgðar á lánum, sem skilar sér í 0,75–1% lægri vöxtum en samkeppnisaðilarnir njóta. Þetta er beinn styrkur til rekstrar félagsins af hendi ríkisins. En þrátt fyrir alla þessa aðstoð greiðir Royal Greenland tiltölulega lág veiðigjöld. Þau eru áætluð vera um 1,7 milljarðar íslenskra króna, sem er innan við 1,5% af heildartekjum. Ísland: Skattheimtumenn sjávar Íslenskar útgerðir eru allar í einkaeigu. Fiskvinnslur og frystitogarar eru reknir af hluta- og einkahlutafélögum og aðgengi að fiskimiðunum fer eftir kvótum í eigu þeirra. Þetta kerfi hefur skilað mikilli hagræðingu og skapað arðsemi sem ríkið hefur nýtt sér til þess að auka sífellt veiðigjöld og álögur. Áætlaðar tekjur ríkissjóðs af veiðigjöldum voru 12,4 milljarðar íslenskra kr. árið 2024. Þetta jafngildir um 5–7% af heildarveltu greinarinnar og allt að 15% í botnfiski, skv. reiknilíkönum fjárlaga. Rifjum upp til samanburðar að Royal Greenland greiðir 1,7 milljarða íslenskra kr. – en nýtur mun meiri ríkisstuðnings. Íslenska ríkið veitir hins vegar engan rekstrarstuðning, heldur krefst hærri tekjuöflunar í gegnum skattlagningu og aukinna gjalda. Þetta þýðir að útgerðin ber alla áhættu en ríkið hefur hlutfallslega háa hlutdeild í hagnaði greinarinnar. Polar Seafood: Einkaútgáfan Polar Seafood er stærsta einkaútgerð Grænlands. Félagið rekur 10 til 12 frystitogara, rekur tvær stærstu rækjuvinnslur heims og greiddi um 3,5 milljarða íslenskra kr. í veiðigjöld árið 2024. Polar Seafood fékk engin lán með ríkisábyrgðum og þeir bera einir áhættuna af sínum rekstri. EBITDA hlutfall þeirra var um 7% á sama tíma og Royal Greenland var með -3,5%. Polar Seafoodr ber engan byggðakostnað og loka óarðbærum rekstri þegar svo ber undir. Eigi að síður greiða þeir hærri skatta en Royal Greenland. Hvort vegur meira: Áhætta eða hagsmunir? Með því að hækka veiðigjöld umfram öll önnur lönd, án þess að veita ríkisábyrgð, byggðastuðning eða fjárfestingarstuðning, er Ísland að fara sérstaka leið. Það er verið að auka ávinning ríkisins en áhættan er áfram á hendi einkaaðila. Grænland hefur valið að ríkisleiðina og uppskorið tap. En þeir eru einnig með einkarekstur (Polar Seafood) sem nær hárri arðsemi og greiðir hærri veiðigjöld á sama tíma. Þeir borga mest, en fá lítið til baka. Lokaorð Ríkissrekinn sjávarútvegur og einkarekinn eru valkostir. En ef ríkið vill hagnast meira þarf það að axla meiri ábyrgð. Hvort sem um er að ræða byggðir, lán, markaðsaðgengi eða fyrirsjáanleika, er morgunljóst að veiðigjald er ekki nóg án stýringar. Samanburðurinn við Grænland dregur fram grundvallarmun á ólíkri nálgun við stjórn fisk.veiða: Á Grænlandi er ríkið sjálfur rekstraraðili í sjávarútvegi og tekur þar með beina ábyrgð á bæði áhættu og samfélagslegum afleiðingum. Hér á Íslandi leggur ríkið hins vegar áherslu á að hagnast á auðlindinni í gegnum gjaldtöku, án þess að axla beina rekstrarábyrgð eða áhættu. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Sjávarútvegur Grænland Fiskeldi Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Sjá meira
Grænland rekur sjálft stærsta sjávarútvegsfyrirtæki sitt. Ísland skattleggur sína. Hvor leiðin gengur betur upp – og fyrir hvern? Þegar rætt er um afskipti ríkisins af sjávarútvegi hér á landi, snýst umræðan oftast um kvóta, úthlutun, verðmætasköpun og veiðigjöld. Gleymist þá oft að í löndum sem við berum okkur saman við – ekki síst Grænlandi – eru afskipti ríkisins ekki aðeins í formi laga og álaga. Á Grænlandi rekur ríkið sjálft stærsta sjávarútvegsfyrirtæki landsins. Það heitir Royal Greenland og er að fullu í ríkiseigu og hefur um leið bein áhrif á störf, byggðir, flota og vöruþróun – en líka á ríkissjóð, því fyrirtækið er rekið með tapi. Hér á Íslandi háttar öðruvísi til en hér höfum við valið að einkavæða alla útgerð, en í staðinn auka veiðigjöld og kvótakostnað útgerða. Þarna er því um tvær ólíkar leiðir að ræða. Í báðum tilvikum leikur ríkið lykilhlutverk en með mjög ólíkar afleiðingar. Grænland: Ríkið sem útgerðarmaður Royal Greenland er ekki aðeins stærsta sjávarútvegsfyrirtæki Grænlands, það er stærsta ríkisfyrirtæki í sjávarútvegi við Norður-Atlantshaf. Félagið rekur 12 verksmiðjutogara, heldur úti 37 vinnslustöðvum á Grænlandi og rekur markaðsskrifstofur í Evrópu, Asíu og Bandaríkjunum. Þrátt fyrir víðtæka starfsemi nánast byggða á einokun tapaði félagið um 3,9 milljörðum íslenskra kr.. Tekjur voru 112 milljarðar íslenskra kr. og skuldahlutföll jukust. En þrátt fyrir þessi áföll er Royal Greenland síður en svo að draga saman seglin. Stjórnendur félagsins halda áfram að fjárfesta í skipum og vinna á stöðum sem enginn annar atvinnurekandi myndi gera. Þetta er ekki af tilviljun – þetta er stefna. Royal Greenland er höfuðtæki grænlenskra yfirvalda til að tryggja atvinnu í smábyggðum þessa víðfema lands. Fyrirtækið starfar í 63% af öllum byggðum Grænlands, víða í byggðum þar sem búa færri en 500 manns. Royal Greenland nýtur einnig ríkisábyrgðar á lánum, sem skilar sér í 0,75–1% lægri vöxtum en samkeppnisaðilarnir njóta. Þetta er beinn styrkur til rekstrar félagsins af hendi ríkisins. En þrátt fyrir alla þessa aðstoð greiðir Royal Greenland tiltölulega lág veiðigjöld. Þau eru áætluð vera um 1,7 milljarðar íslenskra króna, sem er innan við 1,5% af heildartekjum. Ísland: Skattheimtumenn sjávar Íslenskar útgerðir eru allar í einkaeigu. Fiskvinnslur og frystitogarar eru reknir af hluta- og einkahlutafélögum og aðgengi að fiskimiðunum fer eftir kvótum í eigu þeirra. Þetta kerfi hefur skilað mikilli hagræðingu og skapað arðsemi sem ríkið hefur nýtt sér til þess að auka sífellt veiðigjöld og álögur. Áætlaðar tekjur ríkissjóðs af veiðigjöldum voru 12,4 milljarðar íslenskra kr. árið 2024. Þetta jafngildir um 5–7% af heildarveltu greinarinnar og allt að 15% í botnfiski, skv. reiknilíkönum fjárlaga. Rifjum upp til samanburðar að Royal Greenland greiðir 1,7 milljarða íslenskra kr. – en nýtur mun meiri ríkisstuðnings. Íslenska ríkið veitir hins vegar engan rekstrarstuðning, heldur krefst hærri tekjuöflunar í gegnum skattlagningu og aukinna gjalda. Þetta þýðir að útgerðin ber alla áhættu en ríkið hefur hlutfallslega háa hlutdeild í hagnaði greinarinnar. Polar Seafood: Einkaútgáfan Polar Seafood er stærsta einkaútgerð Grænlands. Félagið rekur 10 til 12 frystitogara, rekur tvær stærstu rækjuvinnslur heims og greiddi um 3,5 milljarða íslenskra kr. í veiðigjöld árið 2024. Polar Seafood fékk engin lán með ríkisábyrgðum og þeir bera einir áhættuna af sínum rekstri. EBITDA hlutfall þeirra var um 7% á sama tíma og Royal Greenland var með -3,5%. Polar Seafoodr ber engan byggðakostnað og loka óarðbærum rekstri þegar svo ber undir. Eigi að síður greiða þeir hærri skatta en Royal Greenland. Hvort vegur meira: Áhætta eða hagsmunir? Með því að hækka veiðigjöld umfram öll önnur lönd, án þess að veita ríkisábyrgð, byggðastuðning eða fjárfestingarstuðning, er Ísland að fara sérstaka leið. Það er verið að auka ávinning ríkisins en áhættan er áfram á hendi einkaaðila. Grænland hefur valið að ríkisleiðina og uppskorið tap. En þeir eru einnig með einkarekstur (Polar Seafood) sem nær hárri arðsemi og greiðir hærri veiðigjöld á sama tíma. Þeir borga mest, en fá lítið til baka. Lokaorð Ríkissrekinn sjávarútvegur og einkarekinn eru valkostir. En ef ríkið vill hagnast meira þarf það að axla meiri ábyrgð. Hvort sem um er að ræða byggðir, lán, markaðsaðgengi eða fyrirsjáanleika, er morgunljóst að veiðigjald er ekki nóg án stýringar. Samanburðurinn við Grænland dregur fram grundvallarmun á ólíkri nálgun við stjórn fisk.veiða: Á Grænlandi er ríkið sjálfur rekstraraðili í sjávarútvegi og tekur þar með beina ábyrgð á bæði áhættu og samfélagslegum afleiðingum. Hér á Íslandi leggur ríkið hins vegar áherslu á að hagnast á auðlindinni í gegnum gjaldtöku, án þess að axla beina rekstrarábyrgð eða áhættu. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun