Þriðja leiðin í námsmati stuðlar að snemmtækri íhlutun Íris E. Gísladóttir skrifar 10. september 2025 10:32 Umræðan um námsmat í grunnskólum á Íslandi hefur lengi verið föst í tveimur andstæðum sjónarmiðum. Annars vegar eru þeir sem telja að próf eigi ekki heima í skólastarfi, þar sem þau valdi streitu og dragi úr gleði og sköpun. Hins vegar eru þeir sem vilja endurvekja samræmd próf til að tryggja einsleita og hlutlæga mælingu á frammistöðu. En hvorug þessara leiða þjónar raunverulega hagsmunum barnanna. Að sleppa öllu námsmati er óraunhæft – rétt eins og enginn læknir myndi sleppa því að mæla hæð eða hlusta á hjarta barnsins. Tækninýjungar í menntun bjóða nú upp á þriðju leiðina, leið sem sameinar kosti beggja sjónarmiða án þess að endurtaka gömlu vandamálin. Rauntíma innsýn eykur gæði náms Með tilkomu menntatækni hafa skólar nú aðgang að verkfærum sem gera kleift að fylgjast með námsframvindu nemenda í rauntíma. Nemendur leysa verkefni sem eru hluti af daglegu námi, hvort sem er í tölvuleik, stafrænu námsefni eða í formi einfaldra æfinga á spjaldtölvu eða í tölvu. Á sama tíma safnar kerfið gögnum um hvernig nemendum gengur. Þetta eru ekki próf í hefðbundnum skilningi. Það er engin prófstofa, ekki innbyggður kvíðavaldandi þáttur. Fyrir barnið er þetta einfaldlega verkefni sem það vinnur hvort sem er. Fyrir kennarann er þetta lifandi yfirsýn yfir stöðu bekkjarins. Snemmtæk íhlutun verður möguleg Ein helsta styrkleiki slíks námsmats er að það gerir snemmtæka íhlutun raunhæfa. Ef nemandi glímir við grunnatriði eins og samlagningu eða lestrarfærni, kemur það í ljós strax, ekki árum síðar. Kennari getur gripið strax til aðgerða og veitt viðeigandi stuðning áður en vandinn verður djúpstæður. Í núverandi kerfi birtast fyrstu formlegu mælingarnar ekki fyrr en í fjórða bekk. Með rauntíma námsmati má fyrirbyggja að nemendur dragist aftur úr og efla sjálfstraust þeirra frá upphafi. Kennarar reyna þó langflestir að fylgjast náið með námsframvindu nemenda dagsdaglega og bregðast við stöðu barna, þó svo kerfið bjóði ekki upp á samræmda mælingu fyrr en í fjórða bekk. En í dag er þetta mjög tímafrekt ferli fyrir kennara. Það þýðir í samhengi raunverulegs daglegs skólastarfs með öllum þeim óvæntu uppákomum og alvarlegu málum sem upp koma, að kennarar þurfa oft á tíðum að sinna þessum þætti í óborgaðri yfirvinnu. Minna um próf, meira um leiðsögn Menntatæknin leysir ekki kennarann af hólmi. Bætir vinnuumhverfi kennara og styrkir hann. Gögnin sem safnast varpa ljósi á mynstur í náminu, en kennarinn setur þau í samhengi, ræðir við barnið og leggur inn næstu skref. Þetta þýðir að kennarinn getur veitt einstaklingsmiðaða leiðsögn í bekk þar sem hæfni nemenda er ólík. Nemendur sem standa sterkt fá krefjandi verkefni, á meðan þeir sem eiga í erfiðleikum fá stuðning áður en þeir dragast aftur úr. Réttlátara námsmat Rauntíma námsmat getur líka orðið réttlátara. Í stað þess að frammistaða barns ráðist af einum degi og einni prófstund, byggist matið á heildarmynd sem safnast yfir lengri tíma. Þannig fær hvert barn að sýna hæfni sína á eigin hraða. Það er sanngjarnara, mannúðlegra og gefur betri mynd af því sem skiptir máli: hvort barnið skilur efnið, hvort það er að ná tökum á hugtökunum, og hvar þarf að styðja betur. Ný framtíðarsýn Í stað þess að festast í gamalli deilu um próf eða ekki próf, þurfum við að líta til nýrrar leiðar. Menntatæknin gerir okkur kleift að þróa námsmat og í raun sett upp innra og ytra gæðamat sem er bæði nákvæmt og umhyggjusamt. Það er ekki aðeins mælitæki heldur leiðsögutæki. Með því að nýta þessa möguleika getur íslenskt skólakerfi orðið brautryðjandi í að skapa námsumhverfi þar sem snemmtæk íhlutun er sjálfsögð, þar sem hver nemandi fær stuðning á réttum tíma og þar sem námsmat er ekki hindrun heldur brú til að komast áfram. Þetta er sú framtíð sem börnin okkar eiga skilið. Höfundur er formaður Samtaka menntatæknifyrirtækja, IEI. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Grunnskólar Mest lesið Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun Stytta þarf veiðitíma svartfugla strax Hólmfríður Arnardóttir,Helga Ögmundardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ættbálkahegðun á stafrænu formi Martha Árnadóttir skrifar Skoðun Kirkjurnar standa en stoðirnar eru sveltar Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stytta þarf veiðitíma svartfugla strax Hólmfríður Arnardóttir,Helga Ögmundardóttir skrifar Skoðun Hver greiðir fyrir breytingarnar? Svanfríður G. Bergvinsdóttir skrifar Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson skrifar Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson skrifar Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Umræðan um námsmat í grunnskólum á Íslandi hefur lengi verið föst í tveimur andstæðum sjónarmiðum. Annars vegar eru þeir sem telja að próf eigi ekki heima í skólastarfi, þar sem þau valdi streitu og dragi úr gleði og sköpun. Hins vegar eru þeir sem vilja endurvekja samræmd próf til að tryggja einsleita og hlutlæga mælingu á frammistöðu. En hvorug þessara leiða þjónar raunverulega hagsmunum barnanna. Að sleppa öllu námsmati er óraunhæft – rétt eins og enginn læknir myndi sleppa því að mæla hæð eða hlusta á hjarta barnsins. Tækninýjungar í menntun bjóða nú upp á þriðju leiðina, leið sem sameinar kosti beggja sjónarmiða án þess að endurtaka gömlu vandamálin. Rauntíma innsýn eykur gæði náms Með tilkomu menntatækni hafa skólar nú aðgang að verkfærum sem gera kleift að fylgjast með námsframvindu nemenda í rauntíma. Nemendur leysa verkefni sem eru hluti af daglegu námi, hvort sem er í tölvuleik, stafrænu námsefni eða í formi einfaldra æfinga á spjaldtölvu eða í tölvu. Á sama tíma safnar kerfið gögnum um hvernig nemendum gengur. Þetta eru ekki próf í hefðbundnum skilningi. Það er engin prófstofa, ekki innbyggður kvíðavaldandi þáttur. Fyrir barnið er þetta einfaldlega verkefni sem það vinnur hvort sem er. Fyrir kennarann er þetta lifandi yfirsýn yfir stöðu bekkjarins. Snemmtæk íhlutun verður möguleg Ein helsta styrkleiki slíks námsmats er að það gerir snemmtæka íhlutun raunhæfa. Ef nemandi glímir við grunnatriði eins og samlagningu eða lestrarfærni, kemur það í ljós strax, ekki árum síðar. Kennari getur gripið strax til aðgerða og veitt viðeigandi stuðning áður en vandinn verður djúpstæður. Í núverandi kerfi birtast fyrstu formlegu mælingarnar ekki fyrr en í fjórða bekk. Með rauntíma námsmati má fyrirbyggja að nemendur dragist aftur úr og efla sjálfstraust þeirra frá upphafi. Kennarar reyna þó langflestir að fylgjast náið með námsframvindu nemenda dagsdaglega og bregðast við stöðu barna, þó svo kerfið bjóði ekki upp á samræmda mælingu fyrr en í fjórða bekk. En í dag er þetta mjög tímafrekt ferli fyrir kennara. Það þýðir í samhengi raunverulegs daglegs skólastarfs með öllum þeim óvæntu uppákomum og alvarlegu málum sem upp koma, að kennarar þurfa oft á tíðum að sinna þessum þætti í óborgaðri yfirvinnu. Minna um próf, meira um leiðsögn Menntatæknin leysir ekki kennarann af hólmi. Bætir vinnuumhverfi kennara og styrkir hann. Gögnin sem safnast varpa ljósi á mynstur í náminu, en kennarinn setur þau í samhengi, ræðir við barnið og leggur inn næstu skref. Þetta þýðir að kennarinn getur veitt einstaklingsmiðaða leiðsögn í bekk þar sem hæfni nemenda er ólík. Nemendur sem standa sterkt fá krefjandi verkefni, á meðan þeir sem eiga í erfiðleikum fá stuðning áður en þeir dragast aftur úr. Réttlátara námsmat Rauntíma námsmat getur líka orðið réttlátara. Í stað þess að frammistaða barns ráðist af einum degi og einni prófstund, byggist matið á heildarmynd sem safnast yfir lengri tíma. Þannig fær hvert barn að sýna hæfni sína á eigin hraða. Það er sanngjarnara, mannúðlegra og gefur betri mynd af því sem skiptir máli: hvort barnið skilur efnið, hvort það er að ná tökum á hugtökunum, og hvar þarf að styðja betur. Ný framtíðarsýn Í stað þess að festast í gamalli deilu um próf eða ekki próf, þurfum við að líta til nýrrar leiðar. Menntatæknin gerir okkur kleift að þróa námsmat og í raun sett upp innra og ytra gæðamat sem er bæði nákvæmt og umhyggjusamt. Það er ekki aðeins mælitæki heldur leiðsögutæki. Með því að nýta þessa möguleika getur íslenskt skólakerfi orðið brautryðjandi í að skapa námsumhverfi þar sem snemmtæk íhlutun er sjálfsögð, þar sem hver nemandi fær stuðning á réttum tíma og þar sem námsmat er ekki hindrun heldur brú til að komast áfram. Þetta er sú framtíð sem börnin okkar eiga skilið. Höfundur er formaður Samtaka menntatæknifyrirtækja, IEI.
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Skoðun Martin bakari flýgur heim með látum frá leikvelli auðmanna í Vatnsmýrinni Daði Rafnsson,Haukur Magnússon,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar
Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Um Liverpool, Diogo Jota, áföll og sorgina – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun