Ábyrgð eða auglýsing? 22. nóvember 2006 10:50 Í tengslum við aukin útgjöld íslenskra fyrirtækja til málefna á borð við íþrótta-, velferðar-, lista- og menningarmál heyrist æ oftar talað um samfélagslega ábyrgð fyrirtækja. Eftir vel sótta ráðstefnu sem Háskólinn í Reykjavík stóð fyrir í samstarfi við KOM almannatengsl í síðustu viku hefur umræðan enn glæðst. Af máli allra þeirra sem fram komu þar mátti skilja að nú gæti breyttra viðhorfa um hlutverk fyrirtækja í samfélaginu. Þau álíti það í æ ríkari mæli skyldu sína að vera góðir þjóðfélagsþegnar og leggja góðum málefnum lið og bæta þannig það samfélag sem þau starfa í. Undanfarnar vikur hafa margir tekið þátt í þessari umræðu. Þeirra á meðal er Björgólfur Guðmundsson, formaður bankaráðs Landsbankans. Í grein sem birtist í Morgunblaðinu fyrr í þessum mánuði kallaði hann ábyrgð fyrirtækja gagnvart samfélaginu sjálfsábyrgð. Á sama hátt og samfélaginu nýtist vel að atvinnulíf eflist og styrkist sé það atvinnulífi til framdráttar að þjóðlíf blómstri í traustu og öruggu samfélagi. Þetta viðhorf virðist vera að ná meiri fótfestu hér á landi. Margvíslegar skilgreiningarHugtakið „samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja" hefur verið skilgreint á ýmsa vegu. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins hefur skilgreint hana sem „þær skuldbindingar sem fyrirtæki kýs að taka á sig gagnvart starfsfólki, umhverfi eða viðskiptavinum umfram það sem kveðið er á um í kjarasamningum, lögum eða reglugerðum." Í könnun sem unnin var á vegum kennslu- og lýðheilsudeildar Háskólans í Reykjavík á dögunum, sem nánar er sagt frá hér á opnunni, voru stjórnendur fyrirtækja meðal annars fengnir til að greina frá því hvaða skilning þeir leggja í hugtakið. Skilgreiningarnar sem komu frá þeim voru margvíslegar. Flestir nefndu ábyrgð fyrirtækja gagnvart samfélaginu í heild sinni, sem talist getur til nánasta umhverfisins. Á eftir samfélaginu var starfsmannastefnan oftast nefnd, sem talið er benda til þess að það sé að festast í sessi að stjórnendur álíti það samfélagslega jákvætt að vera með skilgreinda starfsmannastefnu. Styrkir til félagasamtaka voru oftast nefndir þar á eftir, þá umhverfismál og síðast viðskiptavinir fyrirtækja. Gömul sannindi og nýEins og Þorsteinn Pálsson, ritstjóri Fréttablaðsins, benti á í ávarpi sínu á ráðstefnunni eru það ekki ný sannindi að styrkir einstaklinga og fyrirtækja við samfélagsleg málefni geti haft mikil og jákvæð áhrif. Í ræðu sinni tók hann dæmi um athafnamanninn Ragnar í Smára, sem tók þá ákvörðun að gefa út bók eftir Halldór Laxness við upphaf ferils hans, þegar enginn annar fékkst til þess. „Í dag efast enginn um að samfélagslegur skilningur Ragnars í Smára var happ fyrir Halldór Laxness. En hitt er ekki þýðingarminna að hann var gæfa fyrir íslensku þjóðina," sagði Þorsteinn í ræðu sinni. Það eru heldur ekki ný sannindi að mörgum þykir umræðan um að fyrirtæki skuli bera samfélagslega ábyrgð hjóm eitt. Þau eigi að einbeita sér að sínum rekstri og með því skili þau mestu til samfélagsins og eigenda sinna. Milton Friedman, einn frægasti hagfræðingur heims og mikill markaðs- og frjálshyggjumaður, lést í síðustu viku 94 ára gamall. Í september árið 1970 gaf hann út ritgerðina Samfélagsleg skylda fyrirtækja er að auka hagnað sinn og birtist hún í tímariti dagblaðsins New York Times. Þar færði hann rök fyrir því að stjórnendur fyrirtækja hafi þeim skyldum að gegna gagnvart eigendum sínum að stjórna fyrirtækinu í samræmi við þeirra óskir, sem yfirleitt séu að þéna eins mikið og hægt er án þess að brjóta reglur samfélagsins. Í ritgerðinni segir hann kenninguna um samfélagslega ábyrgð oft notaða sem yfirskin fyrir aðgerðir sem í raun séu réttlættar af öðrum ástæðum. Oft freistist fólk til að nota hugtakið um samfélagslega ábyrgð yfir aðgerðir sem þessar, sem í raun séu ekki annað en ein leið til að auka viðskiptavild og því að fullu leyti eiginhagsmunir fyrirtækisins en ekki samfélagsleg ábyrgð þess. Mörkin oft á tíðum óljósMargir telja hugmyndir Miltons Friedmans um samfélagslega ábyrgð fyrirtækja úreltar og þær eigi ekki við í nútímasamfélagi. Hvort sem maður er sammála honum eða ekki er varla annað hægt en að láta hvarfla að sér að auðvitað séu stjórnendur fyrst og fremst að hugsa um hag fyrirtækis síns. Mörkin geta oft á tíðum verið nokkuð óljós milli auglýsinga og samfélagslegrar ábyrgðar. Títtnefnt dæmi um vel heppnað verkefni á þessu sviði er Glitnishlaupið í sumar. Það er jafnframt kannski eitt besta dæmið um óljós skil af þessu tagi. Bankinn hét á fjölmarga starfsmenn sína að taka þátt í hlaupinu og á móti styrkti bankinn gott málefni í þeirra nafni. Það efast enginn um að þetta framtak hafði mikil og jákvæð samfélagsleg áhrif, meðal annars með bættri heilsu starfsmanna og annarra sem tóku þátt í hlaupinu og stórum framlögum til líknarmála. Á sama tíma var Reykjavík þó undirlögð í auglýsingum og umfjöllunum tengdum hlaupinu heilu vikurnar áður en það hófst. Annað dæmi er það sem kom fram í máli forstjóra Alcoa á ráðstefnunni, að fyrirtækið hafi ákveðið að veita tuttugu milljónum í uppbyggingu á Vatnajökulsþjóðgarði. Hvort sem framlög íslenskra fyrirtækja til samfélagslegra málefna eru til þess gerð að bæta ímynd þeirra eða vegna þess að þau telji þau til samfélagslegrar skyldu sinnar skiptir kannski ekki mestu máli. Sem betur fer sjá þau hag sinn í því. Ef þau gerðu það ekki er nokkuð öruggt að mun fátæklegra yrði um að litast í heimi menningar, lista, íþrótta og ýmissa styrktarfélaga sem reiða sig á dyggan stuðning einkafyrirtækja. Fréttir Innlent Undir smásjánni Viðskipti Mest lesið Þrotabú Wok on vill tugmilljóna endurgreiðslu frá Kristjáni Viðskipti innlent Horfðu á hallærislegt sjónvarpsefni og úðuðu í sig bragðaref Atvinnulíf Salzburg úr sögunni hjá Play Viðskipti innlent Samherji hvetur Odd Eystein til frekari verka Viðskipti innlent „Myndi alveg segja að hjartað í mér hafi verið í buxunum“ Atvinnulíf Að hætta að vera vandræðaleg í nýrri vinnu Atvinnulíf Frá RÚV til Coca-Cola Viðskipti innlent Enginn þarf að vera giftur lánunum sínum út lánstímann Samstarf Ellefu milljarða lán til að byggja upp veitukerfi og verjast loftslagsvá Viðskipti innlent Spá sömuleiðis óbreyttum stýrivöxtum Viðskipti innlent Fleiri fréttir Ellefu milljarða lán til að byggja upp veitukerfi og verjast loftslagsvá Salzburg úr sögunni hjá Play Samherji hvetur Odd Eystein til frekari verka Spá sömuleiðis óbreyttum stýrivöxtum Þrotabú Wok on vill tugmilljóna endurgreiðslu frá Kristjáni Fríar skólamáltíðir séu skammgóður vermir Frá RÚV til Coca-Cola Verulega minni verðbólga Mun leiða ferskvatnseldi hjá First Water Sátt Eimskipa við Samkeppniseftirlitið kom Samskipum ekki við Óvíða sem flugstarfsemi er jafn stór þáttur í efnahagslífi þjóðar Spá enn einum fundinum án breytingar Icelandair hækkað um ríflega fjórðung Munu fljúga til Nashville næsta sumar Rúv tapað nærri hálfum milljarði á árinu Átta sagt upp hjá Arion banka Bein útsending: Ársfundur Orkustofununar á Akureyri Hagnaður félags Björns Braga dróst verulega saman Ummæli seðlabankastjóra „skringileg“ Icelandair fyrsta samstarfsflugfélag bandarísks risa Spá verðbólgu undir fjórum prósentum á næsta ári Fjármálaeftirlitið samþykkir samruna Landsbankans og TM Verður framkvæmdastjóri á hugbúnaðarsviði Origo Geta veitt fyrirtækjum hagstæðari lán Telur vaxtahækkanir viðskiptabankanna brattar Bein útsending: Haustráðstefna Stjórnvísi – Snjöll framtíð Þrálát verðbólga og hægari vöxtur geti skapað áskoranir fyrir fjármálakerfið Hrönn, Viktor og Þórdís til Varðar Ísak Einar til Samtaka atvinnulífsins Andri aðstoðarframkvæmdastjóri Júní Sjá meira
Í tengslum við aukin útgjöld íslenskra fyrirtækja til málefna á borð við íþrótta-, velferðar-, lista- og menningarmál heyrist æ oftar talað um samfélagslega ábyrgð fyrirtækja. Eftir vel sótta ráðstefnu sem Háskólinn í Reykjavík stóð fyrir í samstarfi við KOM almannatengsl í síðustu viku hefur umræðan enn glæðst. Af máli allra þeirra sem fram komu þar mátti skilja að nú gæti breyttra viðhorfa um hlutverk fyrirtækja í samfélaginu. Þau álíti það í æ ríkari mæli skyldu sína að vera góðir þjóðfélagsþegnar og leggja góðum málefnum lið og bæta þannig það samfélag sem þau starfa í. Undanfarnar vikur hafa margir tekið þátt í þessari umræðu. Þeirra á meðal er Björgólfur Guðmundsson, formaður bankaráðs Landsbankans. Í grein sem birtist í Morgunblaðinu fyrr í þessum mánuði kallaði hann ábyrgð fyrirtækja gagnvart samfélaginu sjálfsábyrgð. Á sama hátt og samfélaginu nýtist vel að atvinnulíf eflist og styrkist sé það atvinnulífi til framdráttar að þjóðlíf blómstri í traustu og öruggu samfélagi. Þetta viðhorf virðist vera að ná meiri fótfestu hér á landi. Margvíslegar skilgreiningarHugtakið „samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja" hefur verið skilgreint á ýmsa vegu. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins hefur skilgreint hana sem „þær skuldbindingar sem fyrirtæki kýs að taka á sig gagnvart starfsfólki, umhverfi eða viðskiptavinum umfram það sem kveðið er á um í kjarasamningum, lögum eða reglugerðum." Í könnun sem unnin var á vegum kennslu- og lýðheilsudeildar Háskólans í Reykjavík á dögunum, sem nánar er sagt frá hér á opnunni, voru stjórnendur fyrirtækja meðal annars fengnir til að greina frá því hvaða skilning þeir leggja í hugtakið. Skilgreiningarnar sem komu frá þeim voru margvíslegar. Flestir nefndu ábyrgð fyrirtækja gagnvart samfélaginu í heild sinni, sem talist getur til nánasta umhverfisins. Á eftir samfélaginu var starfsmannastefnan oftast nefnd, sem talið er benda til þess að það sé að festast í sessi að stjórnendur álíti það samfélagslega jákvætt að vera með skilgreinda starfsmannastefnu. Styrkir til félagasamtaka voru oftast nefndir þar á eftir, þá umhverfismál og síðast viðskiptavinir fyrirtækja. Gömul sannindi og nýEins og Þorsteinn Pálsson, ritstjóri Fréttablaðsins, benti á í ávarpi sínu á ráðstefnunni eru það ekki ný sannindi að styrkir einstaklinga og fyrirtækja við samfélagsleg málefni geti haft mikil og jákvæð áhrif. Í ræðu sinni tók hann dæmi um athafnamanninn Ragnar í Smára, sem tók þá ákvörðun að gefa út bók eftir Halldór Laxness við upphaf ferils hans, þegar enginn annar fékkst til þess. „Í dag efast enginn um að samfélagslegur skilningur Ragnars í Smára var happ fyrir Halldór Laxness. En hitt er ekki þýðingarminna að hann var gæfa fyrir íslensku þjóðina," sagði Þorsteinn í ræðu sinni. Það eru heldur ekki ný sannindi að mörgum þykir umræðan um að fyrirtæki skuli bera samfélagslega ábyrgð hjóm eitt. Þau eigi að einbeita sér að sínum rekstri og með því skili þau mestu til samfélagsins og eigenda sinna. Milton Friedman, einn frægasti hagfræðingur heims og mikill markaðs- og frjálshyggjumaður, lést í síðustu viku 94 ára gamall. Í september árið 1970 gaf hann út ritgerðina Samfélagsleg skylda fyrirtækja er að auka hagnað sinn og birtist hún í tímariti dagblaðsins New York Times. Þar færði hann rök fyrir því að stjórnendur fyrirtækja hafi þeim skyldum að gegna gagnvart eigendum sínum að stjórna fyrirtækinu í samræmi við þeirra óskir, sem yfirleitt séu að þéna eins mikið og hægt er án þess að brjóta reglur samfélagsins. Í ritgerðinni segir hann kenninguna um samfélagslega ábyrgð oft notaða sem yfirskin fyrir aðgerðir sem í raun séu réttlættar af öðrum ástæðum. Oft freistist fólk til að nota hugtakið um samfélagslega ábyrgð yfir aðgerðir sem þessar, sem í raun séu ekki annað en ein leið til að auka viðskiptavild og því að fullu leyti eiginhagsmunir fyrirtækisins en ekki samfélagsleg ábyrgð þess. Mörkin oft á tíðum óljósMargir telja hugmyndir Miltons Friedmans um samfélagslega ábyrgð fyrirtækja úreltar og þær eigi ekki við í nútímasamfélagi. Hvort sem maður er sammála honum eða ekki er varla annað hægt en að láta hvarfla að sér að auðvitað séu stjórnendur fyrst og fremst að hugsa um hag fyrirtækis síns. Mörkin geta oft á tíðum verið nokkuð óljós milli auglýsinga og samfélagslegrar ábyrgðar. Títtnefnt dæmi um vel heppnað verkefni á þessu sviði er Glitnishlaupið í sumar. Það er jafnframt kannski eitt besta dæmið um óljós skil af þessu tagi. Bankinn hét á fjölmarga starfsmenn sína að taka þátt í hlaupinu og á móti styrkti bankinn gott málefni í þeirra nafni. Það efast enginn um að þetta framtak hafði mikil og jákvæð samfélagsleg áhrif, meðal annars með bættri heilsu starfsmanna og annarra sem tóku þátt í hlaupinu og stórum framlögum til líknarmála. Á sama tíma var Reykjavík þó undirlögð í auglýsingum og umfjöllunum tengdum hlaupinu heilu vikurnar áður en það hófst. Annað dæmi er það sem kom fram í máli forstjóra Alcoa á ráðstefnunni, að fyrirtækið hafi ákveðið að veita tuttugu milljónum í uppbyggingu á Vatnajökulsþjóðgarði. Hvort sem framlög íslenskra fyrirtækja til samfélagslegra málefna eru til þess gerð að bæta ímynd þeirra eða vegna þess að þau telji þau til samfélagslegrar skyldu sinnar skiptir kannski ekki mestu máli. Sem betur fer sjá þau hag sinn í því. Ef þau gerðu það ekki er nokkuð öruggt að mun fátæklegra yrði um að litast í heimi menningar, lista, íþrótta og ýmissa styrktarfélaga sem reiða sig á dyggan stuðning einkafyrirtækja.
Fréttir Innlent Undir smásjánni Viðskipti Mest lesið Þrotabú Wok on vill tugmilljóna endurgreiðslu frá Kristjáni Viðskipti innlent Horfðu á hallærislegt sjónvarpsefni og úðuðu í sig bragðaref Atvinnulíf Salzburg úr sögunni hjá Play Viðskipti innlent Samherji hvetur Odd Eystein til frekari verka Viðskipti innlent „Myndi alveg segja að hjartað í mér hafi verið í buxunum“ Atvinnulíf Að hætta að vera vandræðaleg í nýrri vinnu Atvinnulíf Frá RÚV til Coca-Cola Viðskipti innlent Enginn þarf að vera giftur lánunum sínum út lánstímann Samstarf Ellefu milljarða lán til að byggja upp veitukerfi og verjast loftslagsvá Viðskipti innlent Spá sömuleiðis óbreyttum stýrivöxtum Viðskipti innlent Fleiri fréttir Ellefu milljarða lán til að byggja upp veitukerfi og verjast loftslagsvá Salzburg úr sögunni hjá Play Samherji hvetur Odd Eystein til frekari verka Spá sömuleiðis óbreyttum stýrivöxtum Þrotabú Wok on vill tugmilljóna endurgreiðslu frá Kristjáni Fríar skólamáltíðir séu skammgóður vermir Frá RÚV til Coca-Cola Verulega minni verðbólga Mun leiða ferskvatnseldi hjá First Water Sátt Eimskipa við Samkeppniseftirlitið kom Samskipum ekki við Óvíða sem flugstarfsemi er jafn stór þáttur í efnahagslífi þjóðar Spá enn einum fundinum án breytingar Icelandair hækkað um ríflega fjórðung Munu fljúga til Nashville næsta sumar Rúv tapað nærri hálfum milljarði á árinu Átta sagt upp hjá Arion banka Bein útsending: Ársfundur Orkustofununar á Akureyri Hagnaður félags Björns Braga dróst verulega saman Ummæli seðlabankastjóra „skringileg“ Icelandair fyrsta samstarfsflugfélag bandarísks risa Spá verðbólgu undir fjórum prósentum á næsta ári Fjármálaeftirlitið samþykkir samruna Landsbankans og TM Verður framkvæmdastjóri á hugbúnaðarsviði Origo Geta veitt fyrirtækjum hagstæðari lán Telur vaxtahækkanir viðskiptabankanna brattar Bein útsending: Haustráðstefna Stjórnvísi – Snjöll framtíð Þrálát verðbólga og hægari vöxtur geti skapað áskoranir fyrir fjármálakerfið Hrönn, Viktor og Þórdís til Varðar Ísak Einar til Samtaka atvinnulífsins Andri aðstoðarframkvæmdastjóri Júní Sjá meira