Mat sem ætti að vera í sívinnslu 13. mars 2009 06:00 Fyrsta opinbera skýrslan sem ríkisstjórn Íslands hefur látið vinna um áhættumat fyrir landið var kynnt í utanríkisráðuneytinu á miðvikudag. Hana vann sérskipaður starfshópur sem Valur Ingimundarson, prófessor í sagnfræði við Háskóla Íslands, fór fyrir. Niðurstöður skýrslunnar bera því vitni, að markviss stefnumótun í öryggis- og varnarmálum á grundvelli slíks áhættumats hefur í raun ekki átt sér stað á Íslandi í áratugi. Allt frá því varnarsamningurinn var gerður við Bandaríkin árið 1951 og vel fram yfir lok kalda stríðsins 40 árum síðar var sem íslenzk stjórnvöld létu sér nægja að láta Bandaríkjamenn um að skilgreina hverjar væru varnarþarfir landsins. Skorturinn á trúverðugu eigin mati á varnarþörfum og öryggismálum landsins veikti samningsstöðu Íslendinga í viðræðunum við bandarísk stjórnvöld um framtíð varnarsamstarfsins og veru bandarísks herliðs hér á landi. Þetta hefur skýrt komið fram í nýlegum rannsóknum, svo sem í bók Gunnars Þórs Bjarnasonar, „Óvænt áfall eða fyrirsjáanleg tímamót". Hin nýja skýrsla um áhættumat er því markverður áfangi að því að íslenzk stjórnvöld skapi trúverðugar, faglegar forsendur fyrir eigin stefnumótun í þessum mikilvæga málaflokki. En betur má ef duga skal. Það verkefni sem þessi „ad hoc"-starfshópur sinnti er verkefni sem í öðrum löndum er í höndum varanlegra stofnana. Við vinnslu skýrslu sinnar leituðu starfsmenn starfshópsins ríkulega í smiðju slíkra stofnana, svo sem norsku utanríkismálastofnunarinnar NUPI, norsku varnarmálastofnunarinnar IDF, dönsku utanríkismálastofnunarinnar DIIS, og fleiri. Það heyrir til grundvallarþátta hlutverks ríkisvaldsins í hverju fullvalda ríki að tryggja öryggi borgaranna. Það er síðan grundvallarþáttur í að gegna þessu hlutverki að stöðugt endurmat fari fram á forsendum öryggis- og varnarmálastefnu ríkisins. Með öðrum orðum, að áhættumat af því tagi sem hin nýja skýrsla fjallar um sé í stöðugri endurskoðun til að hægt sé að laga viðbragðsáætlanir og aðrar ráðstafanir yfirvalda í þágu öryggis borgaranna að breyttum aðstæðum, um leið og breytingar á þeim eiga sér stað. Í skýrslunni er rætt um þær breytingar á áhættumatinu sem hrun fjármálakerfisins síðastliðið haust kallaði á. Hefði skýrslan komið út í september væri hún sem sagt nú þegar úrelt. Þetta sýnir hvernig slíkt mat þarf að vera í sívinnslu til að öryggishagsmuna þjóðarinnar sé gætt sem skyldi. Sú sívinnsla þarf annars vegar að fara fram í ráðuneytum. Hins vegar þarf þetta sífellda endurmat á öryggismálum þjóðarinnar að vera í höndum óháðra sérfræðinga sem hafa það að aðalstarfi að fylgjast með, hugsa og skrifa um þessi mál. Vísir að metnaði af hálfu ríkisvaldsins til að skapa forsendur til að slík starfsemi fái þrifizt hér á landi er nýgerður samstarfssamningur utanríkisráðuneytisins við Alþjóðamálastofnun HÍ. Eins þarf Alþingi að geta leitað sér sérfræðiráðgjafar við sitt mat á utanríkis- og öryggismálum þjóðarinnar. Á hinum Norðurlöndunum hafa þjóðþingin brugðizt við þessari þörf með því að halda úti stofnunum á borð við NUPI og DIIS. Vel væri ef hliðstætt tækist hér á landi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Auðunn Arnórsson Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson Skoðun
Fyrsta opinbera skýrslan sem ríkisstjórn Íslands hefur látið vinna um áhættumat fyrir landið var kynnt í utanríkisráðuneytinu á miðvikudag. Hana vann sérskipaður starfshópur sem Valur Ingimundarson, prófessor í sagnfræði við Háskóla Íslands, fór fyrir. Niðurstöður skýrslunnar bera því vitni, að markviss stefnumótun í öryggis- og varnarmálum á grundvelli slíks áhættumats hefur í raun ekki átt sér stað á Íslandi í áratugi. Allt frá því varnarsamningurinn var gerður við Bandaríkin árið 1951 og vel fram yfir lok kalda stríðsins 40 árum síðar var sem íslenzk stjórnvöld létu sér nægja að láta Bandaríkjamenn um að skilgreina hverjar væru varnarþarfir landsins. Skorturinn á trúverðugu eigin mati á varnarþörfum og öryggismálum landsins veikti samningsstöðu Íslendinga í viðræðunum við bandarísk stjórnvöld um framtíð varnarsamstarfsins og veru bandarísks herliðs hér á landi. Þetta hefur skýrt komið fram í nýlegum rannsóknum, svo sem í bók Gunnars Þórs Bjarnasonar, „Óvænt áfall eða fyrirsjáanleg tímamót". Hin nýja skýrsla um áhættumat er því markverður áfangi að því að íslenzk stjórnvöld skapi trúverðugar, faglegar forsendur fyrir eigin stefnumótun í þessum mikilvæga málaflokki. En betur má ef duga skal. Það verkefni sem þessi „ad hoc"-starfshópur sinnti er verkefni sem í öðrum löndum er í höndum varanlegra stofnana. Við vinnslu skýrslu sinnar leituðu starfsmenn starfshópsins ríkulega í smiðju slíkra stofnana, svo sem norsku utanríkismálastofnunarinnar NUPI, norsku varnarmálastofnunarinnar IDF, dönsku utanríkismálastofnunarinnar DIIS, og fleiri. Það heyrir til grundvallarþátta hlutverks ríkisvaldsins í hverju fullvalda ríki að tryggja öryggi borgaranna. Það er síðan grundvallarþáttur í að gegna þessu hlutverki að stöðugt endurmat fari fram á forsendum öryggis- og varnarmálastefnu ríkisins. Með öðrum orðum, að áhættumat af því tagi sem hin nýja skýrsla fjallar um sé í stöðugri endurskoðun til að hægt sé að laga viðbragðsáætlanir og aðrar ráðstafanir yfirvalda í þágu öryggis borgaranna að breyttum aðstæðum, um leið og breytingar á þeim eiga sér stað. Í skýrslunni er rætt um þær breytingar á áhættumatinu sem hrun fjármálakerfisins síðastliðið haust kallaði á. Hefði skýrslan komið út í september væri hún sem sagt nú þegar úrelt. Þetta sýnir hvernig slíkt mat þarf að vera í sívinnslu til að öryggishagsmuna þjóðarinnar sé gætt sem skyldi. Sú sívinnsla þarf annars vegar að fara fram í ráðuneytum. Hins vegar þarf þetta sífellda endurmat á öryggismálum þjóðarinnar að vera í höndum óháðra sérfræðinga sem hafa það að aðalstarfi að fylgjast með, hugsa og skrifa um þessi mál. Vísir að metnaði af hálfu ríkisvaldsins til að skapa forsendur til að slík starfsemi fái þrifizt hér á landi er nýgerður samstarfssamningur utanríkisráðuneytisins við Alþjóðamálastofnun HÍ. Eins þarf Alþingi að geta leitað sér sérfræðiráðgjafar við sitt mat á utanríkis- og öryggismálum þjóðarinnar. Á hinum Norðurlöndunum hafa þjóðþingin brugðizt við þessari þörf með því að halda úti stofnunum á borð við NUPI og DIIS. Vel væri ef hliðstætt tækist hér á landi.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun