Alþingi og ríkisstjórn brugðust 13. apríl 2010 06:00 „Ekki verður annað séð en að bæði Alþingi og ríkisstjórn hafi skort burði og þor til þess að setja fjármálakerfinu skynsamleg mörk," segir í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis. Stjórnvöld fá harða útreið rannsóknarnefndarinnar fyrir framgöngu sína í aðdraganda bankahrunsins, eins og ofangreind tilvitnun ber með sér. Eru þau átalin fyrir aðgerðir og aðgerðaleysi og ná ávirðingarnar jafnt til almennra efnahagsaðgerða sem einstakra ákvarðana í málefnum bankanna. Nefndin telur þrjá stjórnmálamenn hafa sýnt af sér vanrækslu í skilningi laga. Eru það Geir H. Haarde, fyrrverandi forsætisráðherra, Árni M. Mathiesen, fyrrverandi fjármálaráðherra og Björgvin G. Sigurðsson, fyrrverandi viðskiptaráðherra. Auk þeirra eru Davíð Oddsson, Ingimundur Friðriksson og Eiríkur Guðnason, fyrrverandi bankastjórar Seðlabankans, sem og Jónas Fr. Jónsson, fyrrverandi forstjóri Fjármálaeftirlitsins, taldir hafa sýnt af sér vanrækslu. Að mati nefndarinnar létu ráðherrarnir fyrrverandi hjá líða að bregðast á viðeigandi hátt við yfirvofandi hættu fyrir íslenskt efnahagslíf sem leiddi af versnandi stöðu bankanna. Rannsóknarnefndin segir efnahagsstefnu stjórnvalda undanfarinn áratug hafa miðað að því að viðhalda sem mestum langtímahagvexti. Í skjóli þeirrar stefnu var ekki brugðist við hagsveiflum, ofþenslu og vaxandi ójafnvægi í hagkerfinu með aðgerðum í ríkisfjármálum og peningastefnu. Þvert á móti kynti stefnan undir ójafnvæginu. Skattar voru lækkaðir á þenslutíma og útlánareglum Íbúðalánasjóðs breytt á sama tíma. Eru breytingarnar á útlánareglum sjóðsins sagðar með stærri hagstjórnarmistökum í aðdraganda falls bankanna. „Þau mistök voru gerð með fullri vitund um líklegar afleiðingar aðgerðanna," segir í skýrslunni. Á þessum tímum var Seðlabankinn einn látinn berjast við þensluna og þrátt fyrir að hann hafi ítrekað kallað eftir aðhaldsaðgerðum af hálfu hins opinbera komu þær ekki fram. Á árinu 2004 var bankakerfið orðið allt of stórt miðað við stærð íslensks hagkerfis. Þá þegar þurftu stjórnvöld að bregðast við. Grípa hefði þurft til aðgerða í síðasta lagi á árinu 2006 til að eiga möguleika á að koma í veg fyrir fall bankanna án þess að það kæmi verulega niður á verðmæti eigna þeirra. Það var ekki gert. Þvert á móti var það stefna ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar sem tók við völdum í maí 2007 að tryggja að fjármálastarfsemi gæti áfram vaxið hér á landi og sótt inn á ný svið í útlöndum. Það var einnig stefna þeirrar ríkisstjórnar að útrásarfyrirtæki sæju sér áfram hag í að hafa höfuðstöðvar á Íslandi. Bankarnir féllu á vakt ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar. Er talsvert fjallað um samskipti stjórnvalda og Seðlabankans í aðdraganda hrunsins. Fram kemur að tortryggni og erfiðleikar settu mark sitt á samskipti Davíðs Oddssonar og flestra ráðherra Samfylkingarinnar. Jafnframt sé ljóst að fyrra samstarf Davíðs og Geirs Haarde og áralöng vinátta hafi haft áhrif á samstarf þeirra og skilning. Upplýst er hvernig bankastjórn Seðlabankans lýsti áhyggjum af ástandi bankakerfisins frá nóvember 2007 ýmist beint við forsætisráðherra og þröngan hóp ráðherra eða á vettvangi samráðshóps stjórnvalda. Í stuttu máli sagt kemst rannsóknarnefndin að þeirri niðurstöðu að Seðlabankinn hafi ekki staðið rétt að upplýsingagjöf sinni til stjórnvalda og að stjórnvöld hafi ekki brugðist við með virkum eða trúverðugum aðgerðum. Lítið var rætt um stöðu bankanna í ríkisstjórn. Björgvini G. Sigurðssyni viðskiptaráðherra var haldið utan við umræður og ákvarðanir. Vissi hann ekki af fundum bankastjórnar Seðlabankans með öðrum ráðherrum. Rannsóknarnefndin segir aðgerðir ríkisstjórnarinnar í málefnum bankanna hafa verið ómarkvissar. Ráðherrar hafi einblínt á ímyndarvanda bankanna en ekki á þann augljósa vanda að íslenska fjármálakerfið var allt of stórt miðað við hagkerfið. „Þegar ráðherrar hugðust bæta ímynd íslenska bankakerfisins með þátttöku í opinberri umræðu, einkum erlendis, var það gert án þess að lagt væri mat á fjárhagslegan styrk ríkisins til þess að koma bönkunum til aðstoðar og án þess að fyrir lægju upplýsingar um kostnað við hugsanlegt fjármálaáfall." bjorn@frettabladid.is Rannsóknarskýrsla Alþingis Mest lesið Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent Engar upplýsingar fást um tengsl konunnar við barnið Innlent Keyrði utan vegar og hafnaði á öðrum bíl sem valt Innlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Innlent Fleiri fréttir Rekstur borgarinnar allur að braggast segir borgarstjóri Fleiri tilkynningar um týnd ungmenni en allt árið í fyrra Eitt barn enn á gjörgæslu og líðan þess stöðug Afskipti af bifreið endaði með handtöku fjögurra manna Lausir hundar hafi drepið fleiri kindur Sögulegt spennustig týnd börn og bugaðir foreldrar Leggja til að stofna þjóðgarð í Dalabyggð Ástand skapaðist vegna skorts á armböndum Keyrði utan vegar og hafnaði á öðrum bíl sem valt Ógnaði barnsmóður sinni með haglabyssu Engar upplýsingar fást um tengsl konunnar við barnið Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Sjá meira
„Ekki verður annað séð en að bæði Alþingi og ríkisstjórn hafi skort burði og þor til þess að setja fjármálakerfinu skynsamleg mörk," segir í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis. Stjórnvöld fá harða útreið rannsóknarnefndarinnar fyrir framgöngu sína í aðdraganda bankahrunsins, eins og ofangreind tilvitnun ber með sér. Eru þau átalin fyrir aðgerðir og aðgerðaleysi og ná ávirðingarnar jafnt til almennra efnahagsaðgerða sem einstakra ákvarðana í málefnum bankanna. Nefndin telur þrjá stjórnmálamenn hafa sýnt af sér vanrækslu í skilningi laga. Eru það Geir H. Haarde, fyrrverandi forsætisráðherra, Árni M. Mathiesen, fyrrverandi fjármálaráðherra og Björgvin G. Sigurðsson, fyrrverandi viðskiptaráðherra. Auk þeirra eru Davíð Oddsson, Ingimundur Friðriksson og Eiríkur Guðnason, fyrrverandi bankastjórar Seðlabankans, sem og Jónas Fr. Jónsson, fyrrverandi forstjóri Fjármálaeftirlitsins, taldir hafa sýnt af sér vanrækslu. Að mati nefndarinnar létu ráðherrarnir fyrrverandi hjá líða að bregðast á viðeigandi hátt við yfirvofandi hættu fyrir íslenskt efnahagslíf sem leiddi af versnandi stöðu bankanna. Rannsóknarnefndin segir efnahagsstefnu stjórnvalda undanfarinn áratug hafa miðað að því að viðhalda sem mestum langtímahagvexti. Í skjóli þeirrar stefnu var ekki brugðist við hagsveiflum, ofþenslu og vaxandi ójafnvægi í hagkerfinu með aðgerðum í ríkisfjármálum og peningastefnu. Þvert á móti kynti stefnan undir ójafnvæginu. Skattar voru lækkaðir á þenslutíma og útlánareglum Íbúðalánasjóðs breytt á sama tíma. Eru breytingarnar á útlánareglum sjóðsins sagðar með stærri hagstjórnarmistökum í aðdraganda falls bankanna. „Þau mistök voru gerð með fullri vitund um líklegar afleiðingar aðgerðanna," segir í skýrslunni. Á þessum tímum var Seðlabankinn einn látinn berjast við þensluna og þrátt fyrir að hann hafi ítrekað kallað eftir aðhaldsaðgerðum af hálfu hins opinbera komu þær ekki fram. Á árinu 2004 var bankakerfið orðið allt of stórt miðað við stærð íslensks hagkerfis. Þá þegar þurftu stjórnvöld að bregðast við. Grípa hefði þurft til aðgerða í síðasta lagi á árinu 2006 til að eiga möguleika á að koma í veg fyrir fall bankanna án þess að það kæmi verulega niður á verðmæti eigna þeirra. Það var ekki gert. Þvert á móti var það stefna ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar sem tók við völdum í maí 2007 að tryggja að fjármálastarfsemi gæti áfram vaxið hér á landi og sótt inn á ný svið í útlöndum. Það var einnig stefna þeirrar ríkisstjórnar að útrásarfyrirtæki sæju sér áfram hag í að hafa höfuðstöðvar á Íslandi. Bankarnir féllu á vakt ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar. Er talsvert fjallað um samskipti stjórnvalda og Seðlabankans í aðdraganda hrunsins. Fram kemur að tortryggni og erfiðleikar settu mark sitt á samskipti Davíðs Oddssonar og flestra ráðherra Samfylkingarinnar. Jafnframt sé ljóst að fyrra samstarf Davíðs og Geirs Haarde og áralöng vinátta hafi haft áhrif á samstarf þeirra og skilning. Upplýst er hvernig bankastjórn Seðlabankans lýsti áhyggjum af ástandi bankakerfisins frá nóvember 2007 ýmist beint við forsætisráðherra og þröngan hóp ráðherra eða á vettvangi samráðshóps stjórnvalda. Í stuttu máli sagt kemst rannsóknarnefndin að þeirri niðurstöðu að Seðlabankinn hafi ekki staðið rétt að upplýsingagjöf sinni til stjórnvalda og að stjórnvöld hafi ekki brugðist við með virkum eða trúverðugum aðgerðum. Lítið var rætt um stöðu bankanna í ríkisstjórn. Björgvini G. Sigurðssyni viðskiptaráðherra var haldið utan við umræður og ákvarðanir. Vissi hann ekki af fundum bankastjórnar Seðlabankans með öðrum ráðherrum. Rannsóknarnefndin segir aðgerðir ríkisstjórnarinnar í málefnum bankanna hafa verið ómarkvissar. Ráðherrar hafi einblínt á ímyndarvanda bankanna en ekki á þann augljósa vanda að íslenska fjármálakerfið var allt of stórt miðað við hagkerfið. „Þegar ráðherrar hugðust bæta ímynd íslenska bankakerfisins með þátttöku í opinberri umræðu, einkum erlendis, var það gert án þess að lagt væri mat á fjárhagslegan styrk ríkisins til þess að koma bönkunum til aðstoðar og án þess að fyrir lægju upplýsingar um kostnað við hugsanlegt fjármálaáfall." bjorn@frettabladid.is
Rannsóknarskýrsla Alþingis Mest lesið Vaktin: Forsetakosningar í Bandaríkjunum Erlent Kosningavaktin: Íslendingar ganga að kjörborðinu Innlent Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Innlent Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Innlent „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Innlent Engar upplýsingar fást um tengsl konunnar við barnið Innlent Keyrði utan vegar og hafnaði á öðrum bíl sem valt Innlent „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Innlent Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Innlent Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Innlent Fleiri fréttir Rekstur borgarinnar allur að braggast segir borgarstjóri Fleiri tilkynningar um týnd ungmenni en allt árið í fyrra Eitt barn enn á gjörgæslu og líðan þess stöðug Afskipti af bifreið endaði með handtöku fjögurra manna Lausir hundar hafi drepið fleiri kindur Sögulegt spennustig týnd börn og bugaðir foreldrar Leggja til að stofna þjóðgarð í Dalabyggð Ástand skapaðist vegna skorts á armböndum Keyrði utan vegar og hafnaði á öðrum bíl sem valt Ógnaði barnsmóður sinni með haglabyssu Engar upplýsingar fást um tengsl konunnar við barnið Bein útsending: Frambjóðendur ræða málefni fatlaðs fólks Fjörutíu prósent kjósenda Miðflokks vilja Trump „Við erum ógeðslega sár fyrir hönd barnanna okkar“ Leikskólinn Mánagarður opinn á ný Bein útsending: Loftslagsmál rædd á Umhverfisþingi Frambjóðendur ræða áfengis- og vímuefnamál Perlan þurfi að seljast fyrir áramót svo dæmið gangi upp Hagnast um hálfan milljarð og reiknar með þrefalt meira á næsta ári Bein útsending: Kosningafundur með formönnum flokkanna Fjárhagsáætlun borgarinnar kynnt og Kanar ganga að kjörborðinu Aukin hætta á skriðuföllum vegna rigningar Sakfelldur fyrir þátt í banaslysi en annar ökumaður aldrei fundist Bein útsending: Kynna fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar „Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum“ Flugslysið sem skók þjóðina og aldrei munu fást svör við Umboðsmaður barna segir verkföll kennara mismuna börnum Segja verkfall kennara skapa ójafnræði og óréttlæti Gera nú ráð fyrir 43 prósent meiri halla á ríkissjóði Stjórnarliðið freistar þess að rjúfa útboðsstopp í vegagerð Sjá meira