Mikilvægur leiðarvísir Guðbjartur Hannesson skrifar 15. febrúar 2011 12:51 Neysluviðmið fyrir íslensk heimili hafa verið kynnt ásamt skýrslu sérfræðinga um verkefnið. Skýrslan og viðmiðin marka tímamót enda hafa margir beðið þess lengi að stjórnvöld legðu fram slíkar upplýsingar sem varpa ljósi á neyslumynstur íslenskra heimila og útgjaldaþörf. Við kynningu neysluviðmiðanna fyrir hagsmunaaðilum og stofnunum sem varða þessi mál voru viðbrögð á ýmsa lund en samhljómur um að í þeim felist mikilvægar upplýsingar sem gagnast muni heimilunum, opinberum aðilum og öðrum sem fjalla um fjármál fólks. Ég fékk að heyra að með birtingu viðmiðanna sýndu stjórnvöld mikinn kjark, jafnvel fífldirfsku, því með þessu kölluðu þau yfir sig kröfur um betri kjör sem erfitt væri að standa undir. Öðrum þótti of skammt gengið, það vantaði viðmið sem birti svo ekki yrði um villst hvað fólk þyrfti að lágmarki sér til framfærslu. Einn aðili í þessum hópi sagði þetta þó skref í rétta átt og komst svo að orði að mjór væri mikils vísir. Það er mikill sannleikur í þessum orðum. Tilgangurinn með neysluviðmiðunum er að veita heimilum aðgang að upplýsingum sem nýtast við áætlun eigin útgjalda en þau geta einnig komið að notum við fjárhagsráðgjöf og verið til hliðsjónar þegar teknar eru ákvarðanir um fjárhæðir sem tengjast framfærslu. Þau eru hins vegar hvorki endanlegur mælikvarði á hvað telst hæfileg neysla einstakra heimila né lokadómur um hvað fjölskyldur þurfa að lágmarki til að framfleyta sér. Neysluviðmiðin eru þrenns konar: Dæmigert neysluviðmið er lýsandi fyrir neyslu íslenskra heimila, byggt á raunverulegum útgjöldum þeirra til mismunandi neysluflokka samkvæmt neyslukönnunum Hagstofunnar. Tekið er miðgildi af útgjöldunum og þannig lýsir viðmiðið staðreyndum um öll útgjöld við rekstur dæmigerðra heimila að staðaldri en er hvorki lúxusviðmið né lágmarksviðmið. Skammtímaviðmið er reiknað á sömu forsendum en gert ráð fyrir að fólk geti dregið úr neyslu og frestað útgjaldaliðum til skemmri tíma eða í allt að níu mánuði. Grunnviðmið á að gefa vísbendingu um hver geti verið lágmarksútgjöld heimila að jafnaði. Þegar gefnar eru upp fjárhæðir grunnviðmiðs er kostnaður vegna húsnæðis og bifreiðar undanskilinn. Það er hins vegar ekki horft framhjá þessum þætti heldur miðað við að þeim kostnaði sé bætt við hjá hverjum og einum vegna þess hve breytilegur hann er eftir aðstæðum fólks.Neysluviðmið verða alltaf umdeilanleg Það má öllum vera ljóst að vart er unnt að birta í einni tölu viðmið sem segir hvað fólk þarf að lágmarki sér til framfærslu. Ýmsir hafa lýst vonbrigðum yfir því að slík tala hafi ekki verið birt en sömu aðilar hafa einnig sagt að slík nálgun sé illmöguleg þar sem slíkt feli í sér mikla forræðishyggju þar sem fólki er sagt nákvæmlega hvað það þarf til útgjalda vegna ólíkra kostnaðarliða. Eins skiptir miklu að aðstæður einstaklinga og heimila eru ólíkar og þarfir og væntingar sömuleiðis. Það sem einum finnst nauðsyn telur annar óþarfa. Mat á þörfum breytist frá einum tíma til annars og væntingar fólks ráðast að töluverðu leyti af umhverfinu sem það hrærist í og efnahagsástandinu á hverjum tíma. Eins og rakið er í ítarlegri skýrslu sérfræðinganna liggur fyrir töluverð reynsla af notkun neysluviðmiða erlendis. Hvergi hafa þau verið bundin í lög eða beintengd launaákvörðunum, misjafnt er hvernig viðmiðin eru samsett og allur gangur er á því hvernig þau eru uppfærð og þeim viðhaldið. Þrátt fyrir þetta hefur þótt mikill akkur í því að hafa þessi viðmið og þau hafa verið nýtt á ýmsa lund, hvort sem er af hálfu einstaklinga, opinberra aðila, hagsmunasamtaka og þrýstihópa. Ég hef lagt áherslu á að neysluviðmiðin eru lögð fram til frekari umfjöllunar og gagnrýni. Markmiðið er að þróa þau áfram svo þau gagnist enn betur í málefnalegri umræðu og við endurskoðun á fjárhæðum bóta, greiðslumat, framfærslugrunn sveitarfélaga og setningu lágmarkslauna. Skýrsla sérfræðinganna sem unnu að smíði neysluviðmiða með aðkomu breiðs hóps hagsmunaaðila að verkefninu er tímamótaverk og mikilvæg tilraun til að styrkja umræðu sem byggist á vönduðum upplýsingum. Skýrslan er afrakstur umfangsmikillar vinnu þar sem byggt er á viðamiklum gögnum Hagstofunnar um raunverulega neyslu íslenskra heimila, auk áhugaverðra upplýsinga sem í henni birtast um notkun neysluviðmiða hjá öðrum þjóðum. Ég hvet fólk til að kynna sér skýrsluna og nýta sér reiknivél þar sem fólk getur mátað sig að viðmiðunum í samræmi við eigin aðstæður. Skýrslan og reiknivélin er aðgengilegar á heimasíðu ráðuneytisins (vel.is) og þar gefst fólki kostur á að senda ráðuneytinu athugasemdir og ábendingar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðbjartur Hannesson Mest lesið Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson Skoðun Nýbygging þýðir ekki gallalaus eign Annþór Kristján Karlsson Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Neysluviðmið fyrir íslensk heimili hafa verið kynnt ásamt skýrslu sérfræðinga um verkefnið. Skýrslan og viðmiðin marka tímamót enda hafa margir beðið þess lengi að stjórnvöld legðu fram slíkar upplýsingar sem varpa ljósi á neyslumynstur íslenskra heimila og útgjaldaþörf. Við kynningu neysluviðmiðanna fyrir hagsmunaaðilum og stofnunum sem varða þessi mál voru viðbrögð á ýmsa lund en samhljómur um að í þeim felist mikilvægar upplýsingar sem gagnast muni heimilunum, opinberum aðilum og öðrum sem fjalla um fjármál fólks. Ég fékk að heyra að með birtingu viðmiðanna sýndu stjórnvöld mikinn kjark, jafnvel fífldirfsku, því með þessu kölluðu þau yfir sig kröfur um betri kjör sem erfitt væri að standa undir. Öðrum þótti of skammt gengið, það vantaði viðmið sem birti svo ekki yrði um villst hvað fólk þyrfti að lágmarki sér til framfærslu. Einn aðili í þessum hópi sagði þetta þó skref í rétta átt og komst svo að orði að mjór væri mikils vísir. Það er mikill sannleikur í þessum orðum. Tilgangurinn með neysluviðmiðunum er að veita heimilum aðgang að upplýsingum sem nýtast við áætlun eigin útgjalda en þau geta einnig komið að notum við fjárhagsráðgjöf og verið til hliðsjónar þegar teknar eru ákvarðanir um fjárhæðir sem tengjast framfærslu. Þau eru hins vegar hvorki endanlegur mælikvarði á hvað telst hæfileg neysla einstakra heimila né lokadómur um hvað fjölskyldur þurfa að lágmarki til að framfleyta sér. Neysluviðmiðin eru þrenns konar: Dæmigert neysluviðmið er lýsandi fyrir neyslu íslenskra heimila, byggt á raunverulegum útgjöldum þeirra til mismunandi neysluflokka samkvæmt neyslukönnunum Hagstofunnar. Tekið er miðgildi af útgjöldunum og þannig lýsir viðmiðið staðreyndum um öll útgjöld við rekstur dæmigerðra heimila að staðaldri en er hvorki lúxusviðmið né lágmarksviðmið. Skammtímaviðmið er reiknað á sömu forsendum en gert ráð fyrir að fólk geti dregið úr neyslu og frestað útgjaldaliðum til skemmri tíma eða í allt að níu mánuði. Grunnviðmið á að gefa vísbendingu um hver geti verið lágmarksútgjöld heimila að jafnaði. Þegar gefnar eru upp fjárhæðir grunnviðmiðs er kostnaður vegna húsnæðis og bifreiðar undanskilinn. Það er hins vegar ekki horft framhjá þessum þætti heldur miðað við að þeim kostnaði sé bætt við hjá hverjum og einum vegna þess hve breytilegur hann er eftir aðstæðum fólks.Neysluviðmið verða alltaf umdeilanleg Það má öllum vera ljóst að vart er unnt að birta í einni tölu viðmið sem segir hvað fólk þarf að lágmarki sér til framfærslu. Ýmsir hafa lýst vonbrigðum yfir því að slík tala hafi ekki verið birt en sömu aðilar hafa einnig sagt að slík nálgun sé illmöguleg þar sem slíkt feli í sér mikla forræðishyggju þar sem fólki er sagt nákvæmlega hvað það þarf til útgjalda vegna ólíkra kostnaðarliða. Eins skiptir miklu að aðstæður einstaklinga og heimila eru ólíkar og þarfir og væntingar sömuleiðis. Það sem einum finnst nauðsyn telur annar óþarfa. Mat á þörfum breytist frá einum tíma til annars og væntingar fólks ráðast að töluverðu leyti af umhverfinu sem það hrærist í og efnahagsástandinu á hverjum tíma. Eins og rakið er í ítarlegri skýrslu sérfræðinganna liggur fyrir töluverð reynsla af notkun neysluviðmiða erlendis. Hvergi hafa þau verið bundin í lög eða beintengd launaákvörðunum, misjafnt er hvernig viðmiðin eru samsett og allur gangur er á því hvernig þau eru uppfærð og þeim viðhaldið. Þrátt fyrir þetta hefur þótt mikill akkur í því að hafa þessi viðmið og þau hafa verið nýtt á ýmsa lund, hvort sem er af hálfu einstaklinga, opinberra aðila, hagsmunasamtaka og þrýstihópa. Ég hef lagt áherslu á að neysluviðmiðin eru lögð fram til frekari umfjöllunar og gagnrýni. Markmiðið er að þróa þau áfram svo þau gagnist enn betur í málefnalegri umræðu og við endurskoðun á fjárhæðum bóta, greiðslumat, framfærslugrunn sveitarfélaga og setningu lágmarkslauna. Skýrsla sérfræðinganna sem unnu að smíði neysluviðmiða með aðkomu breiðs hóps hagsmunaaðila að verkefninu er tímamótaverk og mikilvæg tilraun til að styrkja umræðu sem byggist á vönduðum upplýsingum. Skýrslan er afrakstur umfangsmikillar vinnu þar sem byggt er á viðamiklum gögnum Hagstofunnar um raunverulega neyslu íslenskra heimila, auk áhugaverðra upplýsinga sem í henni birtast um notkun neysluviðmiða hjá öðrum þjóðum. Ég hvet fólk til að kynna sér skýrsluna og nýta sér reiknivél þar sem fólk getur mátað sig að viðmiðunum í samræmi við eigin aðstæður. Skýrslan og reiknivélin er aðgengilegar á heimasíðu ráðuneytisins (vel.is) og þar gefst fólki kostur á að senda ráðuneytinu athugasemdir og ábendingar.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar