Saga þjóðfrelsisbaráttunnar í Víetnam Gylfi Páll Hersir skrifar 9. febrúar 2018 07:00 Þessa dagana er myndin Post sýnd í kvikmyndahúsum. Þar segir frá átökum dagblaðsins Washington Post við stjórnvöld vegna birtingar leyniskjala sem Daniel Ellsberg, þáverandi starfsmaður Varnarmálaráðuneytisins, ljósritaði og kom til New York Times og Washington Post. Skjölin afhjúpa margra ára lygar stjórnvalda um málefni Víetnam og höfðu umtalsverð áhrif á afstöðu fólks til stríðsins. Mér finnst því við hæfi að rekja stuttlega sögu þjóðfrelsisbaráttunnar í landinu. Árið 1888 gerðu Frakkar Suðaustur-Asíu (núverandi Kambódíu, Víetnam og Laos) að nýlendu sinni – frumskógarsvæði voru rudd til þess rækta gúmmítré, sjálfsþurftarbúskapur lagðist af, fólk flutt nauðungarflutningum og nauðungarvinnu komið á. Nýlendustjórninni fylgdi mikil kúgun. Þjóðverjar hernámu Frakkland árið 1940 og komu á fót leppstjórn sem nýlendustjórnin í Suðaustur-Asíu studdi. Sama ár hernámu Japanir svæðið og stjórnuðu í náinni samvinnu við nýlendustjórn Frakka mestan hluta síðari heimsstyrjaldar. Eftir að Þjóðverjar höfðu verið hraktir frá Frakklandi, varpaði hernámslið Japana embættismönnum Frakka á dyr og lýsti Víetnam sjálfstætt ríki undir stjórn keisarans Bao Dai sem hafði unnið með Japönum. Samfara uppgjöf Japana fyrir bandamönnum í styrjaldarlok varð uppreisn í borgum landsins sem kom Víet Minh, Sjálfstæðisbandalagi Víetnams til valda. Nýja ríkisstjórnin lýsti yfir stofnun Lýðveldisins Víetnam. Á Potsdam-ráðstefnunni í stríðslok ákváðu bandamenn að hersveitir Chiang Kai-sheks tækju við af Japönum í norðurhluta landins en Bretar í þeim syðri. Víet Minh hafði fulla hernaðarlega stjórn í öllu landinu og því var ekki þörf á utanaðkomandi herliði. Hryðjuverk og ofbeldi setuliðsins á almennum borgurum varð til þess að mánaðargamalli ríkisstjórn Víet Minh var steypt af stóli og nýlendustjórn komið á fót í syðri hluta landsins sem heyrði undir ríkisstjórn de Gaulle í París. Þá tóku Frakkar völdin í nyrðri hluta landsins. Skæruliðabaráttunni gegn yfirráðum Frakka lauk með fullum hernaðarsigri Víet Minh í maí 1954 í frægri orrustu við Dien Bien Phu. Tekist var á um það innan ráðastéttarinnar í Bandaríkjunum 1954 hvort senda ætti bandarískt herlið á vettvang og rætt um að varpa kjarnorkusprengjum á landið. Þrátt fyrir afgerandi hernaðarsigur Víet Minh var gert samkomulag í Genf árið 1954 um skiptingu Víetnams um 17. breiddarbaug og Frökkum gert að yfirgefa nyrðri hluta landsins. Í syðri hlutanum átti að ríkja bráðabirgðastjórn til tveggja ára undir forystu Bao Dai og kosningar að fara fram um sameiningu landsins með liðsinni Bandaríkjanna. Frakkar fóru en gríðarleg bandarísk hernaðaraðstoð streymdi til handa ríkisstjórninni í Suður-Víetnam. Aldrei kom til kosninganna, enda komst Eisenhower Bandaríkjaforseti síðar svo að orði í endurminningum sínum: „Allir þeir kunnáttumenn um málefni Indókína sem ég ræddi við eða skrifaðist á við voru sammála um það að hefðu kosningar verið haldnar ... hefðu trúlega 80% íbúanna frekar greitt atkvæði með kommúnistanum Ho Chi Minh sem leiðtoga sínum en þjóðhöfðingjanum Bao Dai.“ Skæruliðabaráttan hófst að nýju. Árið 1959 streymdu bandarískir hernaðarráðgjafar til Suður-Víetnams. Þá fyrst barst stuðningur frá Norður-Víetnam. Árið 1960 myndaði andspyrnan í suðri Þjóðfrelsisfylkinguna (NLF) sem óvinirnir uppnefndu „Víet Cong“. Annar þáttur Víetnam stríðsins stóð yfir í 15 ár og lauk í apríllok 1975, þegar síðustu bandarísku starfsmennirnir flúðu í þyrlu af þaki sendiráðsins í Saigon (núverandi Ho Chi Minh borg). Í stríðinu féllu á bilinu 2 til 3 milljónir Víetnama og 60.000 bandarískir hermenn. Varpað var meira sprengjumagni á Laos, Kambódíu og Víetnam en samanlagt í öllum styrjöldum fram að því. Kostnaður Bandaríkjastjórnar bara í Suður-Víetnam nam 140 milljörðum dollara sem samsvarar 7.000 dollurum á hvern og einn 20 milljóna íbúa landsins. Þjóðartekjur á mann voru þarna 157 dollarar á ári. Í febrúar 1965, skömmu eftir að Lyndon B. Johnson komst til valda, hófu Bandaríkin stórfelldar sprengjuárásir á Norður-Víetnam, m.a. með nýjum tegundum af sprengjum, kúlu-, nála- og íkveikjusprengjum s.s. bensínhlaup- og fosfórsprengjum. Þá voru 23.000 bandarískir hermenn í Víetnam. Flestir urðu þeir 549.000 í árslok 1968. Auk þess voru þarna 50.000 hermenn frá Suður-Kóreu og færri frá Ástralíu, Nýja-Sjálandi, Thailandi og Filippseyjum. Víðtæk alþjóðleg andstaða var við stríðsrekstur Bandaríkjanna í Víetnam. Víetnam-nefndir voru stofnaðar víða um heim, m.a. á Íslandi, og skipulagðar voru mótmælaaðgerðir í öllum heimshornum. Hér á landi voru farnar mjög fjölmennar mótmælagöngur og haldnir inni- og útifundir með þátttöku ýmissa stjórnmála- og félagasamtaka. Í Washington fóru fram stærstu pólitísku mótmælin í sögu landsins, í nóvember 1969 og aftur í apríl 1971 tóku þátt 750.000 manns. Áróðurinn gegn stríðinu og fjöldahreyfingin gegn því leiddi til róttækniþróunar margra, bæði í bandarísku samfélagi, á Íslandi og víðar. Pólitísk ásýnd Bandaríkjanna breyttist. Í kjölfarið fylgdi heilbrigt vantraust í garð stjórnvalda. Hin staðlaða ímynd bandaríska hermannsins sem hlýðinn undirsáti ráðastéttarinnar breyttist. Hermenn gerðust liðhlaupar, þeir mótmæltu stríðsrekstrinum. Víetnamhreyfingin í Bandaríkjunum var að því leyti öðruvísi en aðrar merkar hreyfingar fyrir félagslegum umbótum í landinu, að hún takmarkaðist ekki við innlend málefni og samþykkti ekki gagnrýnislaust utanríkisstefnu heimsveldisins, stríð og gagnbyltingar ráðastéttarinnar. Andstyggð á hverskyns ævintýrum Bandaríkjahers á erlendri grundu takmörkuðu hernaðarumsvif stjórnvalda svo talað hefur verið um „Víetnam-áhrifin“ allt til þessa. Árangursrík barátta alþýðu manna í Víetnam gegn bandarísku heimsvaldastefnunni markaði þáttaskil í sögu þessarar aldar. Hún breytti með afgerandi hætti pólitískri vitund milljóna manna í Bandaríkjunum og víðar, hún létti þrýstingnum á byltinguna á Kúbu, hafði áhrif á barátta blökkumanna í Bandaríkjunum og víðar og afstöðuna til herstöðva Bandaríkjahers m.a. hér á landi og opnaði augu fólks fyrir alþjóðlegu samhengi hlutanna. Síðast en ekki síst skapaði hún fordæmi sem sýndi hvernig hægt er að rísa upp, berjast og hafa sigur á mesta hernaðarveldi allra tíma og breyta þar með gangi sögunnar.Gylfi Páll Hersir er áhugasamur um það sem er að gerast í heiminum og tók virkan þátt í starfi Víetnam hreyfingarinnar á sínum tíma Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gylfi Páll Hersir Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir Skoðun Afleiðingar verkfallsaðgerða á minnstu börnin - krafa um svör Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Ólögleg meðvirkni lækna Teitur Ari Theodórsson Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Fólk, fjárfestingar og framfarir Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Húsnæðis- og skipulagsmál Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Falleinkunn fyrrum forseta Vilhjálmur Þorsteinsson,Viktor Orri Valgarðsson skrifar Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Skattlögð þegar við þénum, eigum og eyðum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Kjaftæði Elliði Vignisson skrifar Skoðun Vitsmunaleg vanstilling í boði ungra Sjálfstæðiskvenna Erna Mist skrifar Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Kyrrstöðuna verður að rjúfa! Lausn fyrir verðandi innviðaráðherra Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Íslenskan og menningararfurinn Sólveig Dagmar Þórisdóttir skrifar Skoðun Mannúðlegri úrræði Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Læknar á landsbyggðinni Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Íslensk verðtrygging á mannamáli! Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun Varðhundar kerfisins Lára Herborg Ólafsdóttir skrifar Skoðun Mótum stefnu um iðn- og tæknimenntun á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Kolkrabbinn og fjármálafjötrar Íslands Ágústa Árnadóttir skrifar Sjá meira
Þessa dagana er myndin Post sýnd í kvikmyndahúsum. Þar segir frá átökum dagblaðsins Washington Post við stjórnvöld vegna birtingar leyniskjala sem Daniel Ellsberg, þáverandi starfsmaður Varnarmálaráðuneytisins, ljósritaði og kom til New York Times og Washington Post. Skjölin afhjúpa margra ára lygar stjórnvalda um málefni Víetnam og höfðu umtalsverð áhrif á afstöðu fólks til stríðsins. Mér finnst því við hæfi að rekja stuttlega sögu þjóðfrelsisbaráttunnar í landinu. Árið 1888 gerðu Frakkar Suðaustur-Asíu (núverandi Kambódíu, Víetnam og Laos) að nýlendu sinni – frumskógarsvæði voru rudd til þess rækta gúmmítré, sjálfsþurftarbúskapur lagðist af, fólk flutt nauðungarflutningum og nauðungarvinnu komið á. Nýlendustjórninni fylgdi mikil kúgun. Þjóðverjar hernámu Frakkland árið 1940 og komu á fót leppstjórn sem nýlendustjórnin í Suðaustur-Asíu studdi. Sama ár hernámu Japanir svæðið og stjórnuðu í náinni samvinnu við nýlendustjórn Frakka mestan hluta síðari heimsstyrjaldar. Eftir að Þjóðverjar höfðu verið hraktir frá Frakklandi, varpaði hernámslið Japana embættismönnum Frakka á dyr og lýsti Víetnam sjálfstætt ríki undir stjórn keisarans Bao Dai sem hafði unnið með Japönum. Samfara uppgjöf Japana fyrir bandamönnum í styrjaldarlok varð uppreisn í borgum landsins sem kom Víet Minh, Sjálfstæðisbandalagi Víetnams til valda. Nýja ríkisstjórnin lýsti yfir stofnun Lýðveldisins Víetnam. Á Potsdam-ráðstefnunni í stríðslok ákváðu bandamenn að hersveitir Chiang Kai-sheks tækju við af Japönum í norðurhluta landins en Bretar í þeim syðri. Víet Minh hafði fulla hernaðarlega stjórn í öllu landinu og því var ekki þörf á utanaðkomandi herliði. Hryðjuverk og ofbeldi setuliðsins á almennum borgurum varð til þess að mánaðargamalli ríkisstjórn Víet Minh var steypt af stóli og nýlendustjórn komið á fót í syðri hluta landsins sem heyrði undir ríkisstjórn de Gaulle í París. Þá tóku Frakkar völdin í nyrðri hluta landsins. Skæruliðabaráttunni gegn yfirráðum Frakka lauk með fullum hernaðarsigri Víet Minh í maí 1954 í frægri orrustu við Dien Bien Phu. Tekist var á um það innan ráðastéttarinnar í Bandaríkjunum 1954 hvort senda ætti bandarískt herlið á vettvang og rætt um að varpa kjarnorkusprengjum á landið. Þrátt fyrir afgerandi hernaðarsigur Víet Minh var gert samkomulag í Genf árið 1954 um skiptingu Víetnams um 17. breiddarbaug og Frökkum gert að yfirgefa nyrðri hluta landsins. Í syðri hlutanum átti að ríkja bráðabirgðastjórn til tveggja ára undir forystu Bao Dai og kosningar að fara fram um sameiningu landsins með liðsinni Bandaríkjanna. Frakkar fóru en gríðarleg bandarísk hernaðaraðstoð streymdi til handa ríkisstjórninni í Suður-Víetnam. Aldrei kom til kosninganna, enda komst Eisenhower Bandaríkjaforseti síðar svo að orði í endurminningum sínum: „Allir þeir kunnáttumenn um málefni Indókína sem ég ræddi við eða skrifaðist á við voru sammála um það að hefðu kosningar verið haldnar ... hefðu trúlega 80% íbúanna frekar greitt atkvæði með kommúnistanum Ho Chi Minh sem leiðtoga sínum en þjóðhöfðingjanum Bao Dai.“ Skæruliðabaráttan hófst að nýju. Árið 1959 streymdu bandarískir hernaðarráðgjafar til Suður-Víetnams. Þá fyrst barst stuðningur frá Norður-Víetnam. Árið 1960 myndaði andspyrnan í suðri Þjóðfrelsisfylkinguna (NLF) sem óvinirnir uppnefndu „Víet Cong“. Annar þáttur Víetnam stríðsins stóð yfir í 15 ár og lauk í apríllok 1975, þegar síðustu bandarísku starfsmennirnir flúðu í þyrlu af þaki sendiráðsins í Saigon (núverandi Ho Chi Minh borg). Í stríðinu féllu á bilinu 2 til 3 milljónir Víetnama og 60.000 bandarískir hermenn. Varpað var meira sprengjumagni á Laos, Kambódíu og Víetnam en samanlagt í öllum styrjöldum fram að því. Kostnaður Bandaríkjastjórnar bara í Suður-Víetnam nam 140 milljörðum dollara sem samsvarar 7.000 dollurum á hvern og einn 20 milljóna íbúa landsins. Þjóðartekjur á mann voru þarna 157 dollarar á ári. Í febrúar 1965, skömmu eftir að Lyndon B. Johnson komst til valda, hófu Bandaríkin stórfelldar sprengjuárásir á Norður-Víetnam, m.a. með nýjum tegundum af sprengjum, kúlu-, nála- og íkveikjusprengjum s.s. bensínhlaup- og fosfórsprengjum. Þá voru 23.000 bandarískir hermenn í Víetnam. Flestir urðu þeir 549.000 í árslok 1968. Auk þess voru þarna 50.000 hermenn frá Suður-Kóreu og færri frá Ástralíu, Nýja-Sjálandi, Thailandi og Filippseyjum. Víðtæk alþjóðleg andstaða var við stríðsrekstur Bandaríkjanna í Víetnam. Víetnam-nefndir voru stofnaðar víða um heim, m.a. á Íslandi, og skipulagðar voru mótmælaaðgerðir í öllum heimshornum. Hér á landi voru farnar mjög fjölmennar mótmælagöngur og haldnir inni- og útifundir með þátttöku ýmissa stjórnmála- og félagasamtaka. Í Washington fóru fram stærstu pólitísku mótmælin í sögu landsins, í nóvember 1969 og aftur í apríl 1971 tóku þátt 750.000 manns. Áróðurinn gegn stríðinu og fjöldahreyfingin gegn því leiddi til róttækniþróunar margra, bæði í bandarísku samfélagi, á Íslandi og víðar. Pólitísk ásýnd Bandaríkjanna breyttist. Í kjölfarið fylgdi heilbrigt vantraust í garð stjórnvalda. Hin staðlaða ímynd bandaríska hermannsins sem hlýðinn undirsáti ráðastéttarinnar breyttist. Hermenn gerðust liðhlaupar, þeir mótmæltu stríðsrekstrinum. Víetnamhreyfingin í Bandaríkjunum var að því leyti öðruvísi en aðrar merkar hreyfingar fyrir félagslegum umbótum í landinu, að hún takmarkaðist ekki við innlend málefni og samþykkti ekki gagnrýnislaust utanríkisstefnu heimsveldisins, stríð og gagnbyltingar ráðastéttarinnar. Andstyggð á hverskyns ævintýrum Bandaríkjahers á erlendri grundu takmörkuðu hernaðarumsvif stjórnvalda svo talað hefur verið um „Víetnam-áhrifin“ allt til þessa. Árangursrík barátta alþýðu manna í Víetnam gegn bandarísku heimsvaldastefnunni markaði þáttaskil í sögu þessarar aldar. Hún breytti með afgerandi hætti pólitískri vitund milljóna manna í Bandaríkjunum og víðar, hún létti þrýstingnum á byltinguna á Kúbu, hafði áhrif á barátta blökkumanna í Bandaríkjunum og víðar og afstöðuna til herstöðva Bandaríkjahers m.a. hér á landi og opnaði augu fólks fyrir alþjóðlegu samhengi hlutanna. Síðast en ekki síst skapaði hún fordæmi sem sýndi hvernig hægt er að rísa upp, berjast og hafa sigur á mesta hernaðarveldi allra tíma og breyta þar með gangi sögunnar.Gylfi Páll Hersir er áhugasamur um það sem er að gerast í heiminum og tók virkan þátt í starfi Víetnam hreyfingarinnar á sínum tíma
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Skoðun Séreignarsparnaður nauðsynlegur valkostur til að létta greiðslubyrði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Lítið gert úr áhyggjum íbúa Ölfuss og annarra landsmanna Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Stýrir gervigreind málflutningi stjórnmálamanna og semur stefnur stjórnmálaflokkanna? Tómas Ellert Tómasson skrifar