Við viljum starfsmannaleigur Þórlindur Kjartansson skrifar 5. október 2018 07:00 Hún er ekki falleg myndin sem dregin hefur verið upp í fréttaskýringarþættinum Kveikur af aðbúnaði og vinnuaðstöðu útlendinga sem hingað hafa komið í gegnum svokallaðar starfsmannaleigur. Það er skiljanlegt að margir hneykslist mjög á græðgi og siðleysi þeirra sem byggja rekstur sinn á því að nýta sér þetta vinnuafl. Sögurnar eru heldur ekki fallegar. Það er ekki nóg með að fólki séu borguð algjör lágmarkslaun heldur virðast sumar starfsmannaleigur og sumir verktakar færa sér það í ítrustu nyt að starfsmennirnir eru algjörlega utangátta í íslensku samfélagi, kunna hvorki hver er réttur þeirra eða hvernig á að leita hans—og eiga óhægt með að komast aftur heim jafnvel þótt þeim misbjóði hvernig komið er fram við þá. Starfsmennirnir eru sagðir borga himinháa leigu fyrir að hafa aðgang að litlum beddum í óhrjálegum kytrum, þurfa að troða sér í þröng bílsæti á leið til vinnu og þurfa svo jafnvel að ganga örna sinna ofan í húsgrunna. Ef gerð væri skoðanakönnun í dag er líklegt að samstaða þjóðarinnar væri næstum algjör um að þessar aðstæður erlends verkafólks séu ólíðandi. Það hefur heldur ekki staðið á fordæmingum úr öllum áttum. Þingmenn og ráðherrar, fræðingar, forstjórar og verkalýðsleiðtogar—„aðilar vinnumarkaðarins“—allir eru sammála um að þessa þjóðarskömm verði umsvifalaust að uppræta. En þarf þetta að koma á óvart?Hvaðan kemur þetta fólk? Út um alla borg og víða um land má sjá byggingarkrana og stillansa og þar í kring eru tugir verkamanna, klæddir eftir veðri, að keppast við að klára þetta og hitt hótelið, íbúðabygginguna eða verslunarhúsnæðið. Og út um allt land bölvar fólk því hversu erfitt er að fá iðnaðarmenn til þess að flísaleggja, draga rafmagn, mála og slá upp garðhúsum. Og hvert sem litið er eru hótel og gistiheimili og matsölustaðir og sjoppur þar sem starfsmennirnir standa tólf tíma vaktir við fremur óspennandi og einhæfar aðstæður, gegn lágum launum. Hvaðan kemur þetta fólk sem er tilbúið til þess að manna vaktirnar, þrífa herbergin, vaska upp og bera morgunmatinn á borð? Kemur það úr Háskóla Íslands? Sennilega ekki. Á sama tíma og þessi veruleiki blasir við, þá berast fréttir af því að launakjör opinberra starfsmanna séu nú að jafnaði umtalsvert betri heldur en þeirra sem vinna hjá einkafyrirtækjum. Ekki nóg með að starfsöryggið sé nánast pottþétt, heldur eru launin hærri líka. Og þrátt fyrir þessa stöðu heyrist sú krafa frá háskólamenntuðum ríkisstarfsmönnum að skólaganga sé ekki metin nægilega hátt til launa á Íslandi. Krafan er sú að launamunurinn á þeim sem stendur í slyddu uppi á þaki og þeim sem nýtur skjólsins sé meiri—ekki minni. En svona erum við búin að ákveða að hafa þetta, og ef eitthvað er þá er krafan sú að við göngum jafnvel lengra á þessari braut.Meðvituð stefna Þetta er nefnilega algjörlega meðvitað val, og það endurspeglast fullkomlega í allri opinberri umræðu—að þegar valið stendur um það hvort gera eigi hlutina vel eða ódýrt, þá verður ódýrt alltaf fyrir valinu. Flesta hryllir við því að þekkja aðbúnað starfsmannanna sem framleiða tvö þúsund króna stuttermabolina fyrir alþjóðlegar fatakeðjur—en það er bara of góður díll til að sleppa honum. Þótt við vitum að það taki eina manneskju meira en heilan dag að prjóna góða peysu, þá veljum við að trúa því að hægt sé að selja sambærilega vöru á níu þúsund krónur út úr búð. Það er líka meðvituð þróun í samfélaginu sem hefur leitt til þess að byggingaframkvæmdir á Íslandi eru ómögulegar nema með aðkomu vinnuafls frá útlöndum. Hún felst í ofuráherslu á bóklegan lærdóm fyrir langstærstan hluta þjóðarinnar á meðan við höfum leyft risastórum gloppum að myndast í þeirri þekkingu og verkviti sem þarf til þess að byggja upp og viðhalda grundvallariðnviðum samfélagsins. Og það er líka meðvituð þróun að sú freisting er nánast ómótstæðileg fyrir framkvæmdaaðila að notast við starfsmannaleigur til þess að ná niður kostnaði. Er það ekki háværasta krafan út um allt í dag að tryggja þurfi fólki aðgang að ódýru húsnæði? Hvernig á að byggja þetta ódýra húsnæði, ef það er ekki til fólk sem kann að byggja það? Og hvernig á það að vera ódýrt ef það á að vera hægt að borga fólki mannsæmandi laun?Falinn kostnaður Þetta ætti ekki að koma neinum á óvart. Á meðan við veljum alltaf ódýrasta matinn, ódýrustu flíkurnar og viljum ódýrara húsnæði—þá geta framleiðendur ekki annað en svarað þeim kröfum. Það er ekki fyrr en fólk er tilbúið til þess að færa einhverjar fórnir og velja öðruvísi—með því að borga hærra verð, sinna sjálft erfiðari vinnu eða sætta sig við minni eða öðruvísi neyslu—sem hneykslunin yfir meðferðinni á erlendum starfsmönnum fer að verða raunverulega trúverðug. Þegar hlutir eru grunsamlega ódýrir, þá er það oftast vegna þess að einhver annar ber kostnaðinn. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þórlindur Kjartansson Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Hún er ekki falleg myndin sem dregin hefur verið upp í fréttaskýringarþættinum Kveikur af aðbúnaði og vinnuaðstöðu útlendinga sem hingað hafa komið í gegnum svokallaðar starfsmannaleigur. Það er skiljanlegt að margir hneykslist mjög á græðgi og siðleysi þeirra sem byggja rekstur sinn á því að nýta sér þetta vinnuafl. Sögurnar eru heldur ekki fallegar. Það er ekki nóg með að fólki séu borguð algjör lágmarkslaun heldur virðast sumar starfsmannaleigur og sumir verktakar færa sér það í ítrustu nyt að starfsmennirnir eru algjörlega utangátta í íslensku samfélagi, kunna hvorki hver er réttur þeirra eða hvernig á að leita hans—og eiga óhægt með að komast aftur heim jafnvel þótt þeim misbjóði hvernig komið er fram við þá. Starfsmennirnir eru sagðir borga himinháa leigu fyrir að hafa aðgang að litlum beddum í óhrjálegum kytrum, þurfa að troða sér í þröng bílsæti á leið til vinnu og þurfa svo jafnvel að ganga örna sinna ofan í húsgrunna. Ef gerð væri skoðanakönnun í dag er líklegt að samstaða þjóðarinnar væri næstum algjör um að þessar aðstæður erlends verkafólks séu ólíðandi. Það hefur heldur ekki staðið á fordæmingum úr öllum áttum. Þingmenn og ráðherrar, fræðingar, forstjórar og verkalýðsleiðtogar—„aðilar vinnumarkaðarins“—allir eru sammála um að þessa þjóðarskömm verði umsvifalaust að uppræta. En þarf þetta að koma á óvart?Hvaðan kemur þetta fólk? Út um alla borg og víða um land má sjá byggingarkrana og stillansa og þar í kring eru tugir verkamanna, klæddir eftir veðri, að keppast við að klára þetta og hitt hótelið, íbúðabygginguna eða verslunarhúsnæðið. Og út um allt land bölvar fólk því hversu erfitt er að fá iðnaðarmenn til þess að flísaleggja, draga rafmagn, mála og slá upp garðhúsum. Og hvert sem litið er eru hótel og gistiheimili og matsölustaðir og sjoppur þar sem starfsmennirnir standa tólf tíma vaktir við fremur óspennandi og einhæfar aðstæður, gegn lágum launum. Hvaðan kemur þetta fólk sem er tilbúið til þess að manna vaktirnar, þrífa herbergin, vaska upp og bera morgunmatinn á borð? Kemur það úr Háskóla Íslands? Sennilega ekki. Á sama tíma og þessi veruleiki blasir við, þá berast fréttir af því að launakjör opinberra starfsmanna séu nú að jafnaði umtalsvert betri heldur en þeirra sem vinna hjá einkafyrirtækjum. Ekki nóg með að starfsöryggið sé nánast pottþétt, heldur eru launin hærri líka. Og þrátt fyrir þessa stöðu heyrist sú krafa frá háskólamenntuðum ríkisstarfsmönnum að skólaganga sé ekki metin nægilega hátt til launa á Íslandi. Krafan er sú að launamunurinn á þeim sem stendur í slyddu uppi á þaki og þeim sem nýtur skjólsins sé meiri—ekki minni. En svona erum við búin að ákveða að hafa þetta, og ef eitthvað er þá er krafan sú að við göngum jafnvel lengra á þessari braut.Meðvituð stefna Þetta er nefnilega algjörlega meðvitað val, og það endurspeglast fullkomlega í allri opinberri umræðu—að þegar valið stendur um það hvort gera eigi hlutina vel eða ódýrt, þá verður ódýrt alltaf fyrir valinu. Flesta hryllir við því að þekkja aðbúnað starfsmannanna sem framleiða tvö þúsund króna stuttermabolina fyrir alþjóðlegar fatakeðjur—en það er bara of góður díll til að sleppa honum. Þótt við vitum að það taki eina manneskju meira en heilan dag að prjóna góða peysu, þá veljum við að trúa því að hægt sé að selja sambærilega vöru á níu þúsund krónur út úr búð. Það er líka meðvituð þróun í samfélaginu sem hefur leitt til þess að byggingaframkvæmdir á Íslandi eru ómögulegar nema með aðkomu vinnuafls frá útlöndum. Hún felst í ofuráherslu á bóklegan lærdóm fyrir langstærstan hluta þjóðarinnar á meðan við höfum leyft risastórum gloppum að myndast í þeirri þekkingu og verkviti sem þarf til þess að byggja upp og viðhalda grundvallariðnviðum samfélagsins. Og það er líka meðvituð þróun að sú freisting er nánast ómótstæðileg fyrir framkvæmdaaðila að notast við starfsmannaleigur til þess að ná niður kostnaði. Er það ekki háværasta krafan út um allt í dag að tryggja þurfi fólki aðgang að ódýru húsnæði? Hvernig á að byggja þetta ódýra húsnæði, ef það er ekki til fólk sem kann að byggja það? Og hvernig á það að vera ódýrt ef það á að vera hægt að borga fólki mannsæmandi laun?Falinn kostnaður Þetta ætti ekki að koma neinum á óvart. Á meðan við veljum alltaf ódýrasta matinn, ódýrustu flíkurnar og viljum ódýrara húsnæði—þá geta framleiðendur ekki annað en svarað þeim kröfum. Það er ekki fyrr en fólk er tilbúið til þess að færa einhverjar fórnir og velja öðruvísi—með því að borga hærra verð, sinna sjálft erfiðari vinnu eða sætta sig við minni eða öðruvísi neyslu—sem hneykslunin yfir meðferðinni á erlendum starfsmönnum fer að verða raunverulega trúverðug. Þegar hlutir eru grunsamlega ódýrir, þá er það oftast vegna þess að einhver annar ber kostnaðinn.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar